Jfyhkgu

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Książ

Ten artykuł dotyczy zamku. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Zamek Książ
nr rej. A/4627/481 z 25.02.1958 i 31.12.1998
Zamek Książ widziany od strony południowej
Państwo	Polska
Miejscowość	Wałbrzych (dzielnica Książ)
Adres	ul. Piastów Śląskich 1
Typ budynku	Zamek
Styl architektoniczny	Eklektyczny (Gotyk, Romański, Renesans, Rokoko)
Kondygnacje	7
Rozpoczęcie budowy	1288-1292
Ukończenie budowy	(k. XIII) XV–XVII, 1722–24, 1908–15
Pierwszy właściciel	Bolko I świdnicko-jaworski
Obecny właściciel	Gmina Wałbrzych
Położenie na mapie Wałbrzycha Zamek Książ
Położenie na mapie Polski Zamek Książ
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zamek Książ
50°50′31,90″N 16°17′29,64″E/50,842194 16,291567
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek Książ na rycinie z 1738 wg rysunku Friedricha Bernharda Wernera

Zamek Książ

Budynek bramny zamku Książ

Książ (niem. Fürstenstein)^[1] – zespół rezydencjalny znajdujący się w Wałbrzychu przy ulicy Piastów Śląskich 1 w dzielnicy Książ, na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego^[2][3]. Znajduje się na Szlaku Zamków Piastowskich. Obejmuje trzeci co do wielkości zamek w Polsce (po zamku w Malborku i Zamku Królewskim na Wawelu)^[4]. Jego niewielka część, w tym znajdujący się w części centralnej zamek piastowski, jest udostępniona zwiedzającym.

Historia |

 Osobny artykuł: Mauzoleum Hochbergów w Wałbrzychu.

Został wybudowany w latach 1288–1292 przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka I Surowego, na miejscu dawnego grodu drewnianego zniszczonego w 1263 przez Przemysła Ottokara II^[5][6]. Bolko I przeniósł do nowo wybudowanego zamku swoją siedzibę z Lwówka^[6]. Budynek rozbudował jego wnuk, Bolko II Mały^[6]. Po śmierci księżnej Agnieszki w 1392 i wygaśnięciu linii Książ wraz z resztą księstwa przeszedł pod berło monarchy czeskiego, Wacława IV i stał się siedzibą kolejnych starostów, nie zawsze lojalnych wobec królów^[6][7]. Jerzy von Stein, który na czele wojsk węgierskich i wrocławskich odbił zamek, poczynił starania o odbudowę i powiększenie zamku, co też się stało w latach 1483–1490^[6][7]. W 1497 król czeski i węgierski Władysław II Jagiellończyk zdecydował się sprzedać zamek swojemu dworzaninowi, Janowi von Schellenbergowi, który następnie sprzedał go w 1503 rodzinie von Haugwitzów z Głubczyc^[7].

W 1509 został oddany lub sprzedany wraz z rozległymi majątkami w dzierżawę pochodzącej z Miśni i osiadłej od XIV w. w okolicy Jeleniej Góry rodzinie Hobergów (która w 1714 zmieniła nazwisko na Hochberg)^[6][7][8]. W 1603 albo 1605 Hochbergowie, przyszli właściciele Wałbrzycha, otrzymali zamek i przynależne do niego dobra jako wolną własność dziedziczną rodu^[7][8]. W czasie wojny trzydziestoletniej Książ kilkakrotnie ulegał częściowemu zniszczeniu i był plądrowany^[9]. Zniszczone umocnienia przebudowano w 1648 na tarasy ogrodowe w stylu francuskim^[6]. Przebudowę w stylu barokowym zlecił w latach 1705–1732 Konrad Ernst Maksymilian von Hochberg. Budowniczym był Feliks Antoni Hammerschmidt^[6].

W XIX i XX wieku w zamku gościło wiele sław, wśród nich Izabela Czartoryska, Zygmunt Krasiński, car Mikołaj I Romanow, Winston Churchill i inni^[6]. W latach 1909–1923 książę Jan Henryk XV Hochberg książę von Pless dokonał kolejnej przebudowy, m.in. dobudował nowe skrzydło i zmodernizował tarasy z fontannami^[9][6]. Przed I wojną światową wybudowano także palmiarnię w Lubiechowie i urządzono ogród japoński^[9]. Ostatnią z rodziny Hochbergów na zamku była Maria Teresa Oliwia Hochberg von Pless, zmuszona w 1940 do opuszczenia Książa^[10]. Od lat 20. XX wieku, ze względu na problemy rodzinne i finansowe Hochbergów, Książ powoli podupadał.

W 1941 władze III Rzeszy przejęły zamek, a Organizacja Todt przystąpiła do przekształcania zamku w jedną z kwater Adolfa Hitlera^[6][10]. Podczas przebudowy zniszczono większość zabytkowego wystroju wnętrza. Przed głównym portalem wydrążono szyb windowy głębokości 40 metrów, a pod zamkiem tunele i podziemny schron^[6][10](podziemia są udostępnione dla turystów od 1 kwietnia 2016^[11]). W tym czasie w zamku przechowywano część zbiorów berlińskiej Biblioteki Państwowej^[8]. Według niektórych badaczy była to mistyfikacja - w rzeczywistości pod obiektem powstał podziemny kompleks, mający służyć jako fabryka sprzętu wojskowego, depozyt cennych przedmiotów oraz tajnych dokumentów, a także, podobnie jak cała okolica, miejsce badań nad bronią atomową^[12].

Po drugiej wojnie światowej Książ znalazł się w granicach Polski. Zamek został zdewastowany i splądrowany przez stacjonujące w nim po przejściu frontu wojska radzieckie^[6][13]. W latach 1956–1962 niszczejący Książ został zabezpieczony, a w 1974 rozpoczęto prace renowacyjne^[13][8]. Od 1971 w podziemiach znajduje się Dolnośląskie Obserwatorium Geofizyczne, podległe pod Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk^[13].

Do 1973 Książ znajdował się na terenie wsi o tej samej nazwie^[14], ostatecznie włączonej w granice miasta Wałbrzycha^[15].

16 października 2018 została otwarta "Podziemna Trasa Turystyczna" w tunelach drążonych podczas II wojny światowej^[16].

W 2018 jako jeden z siedmiu miejsc w Polsce i jedyny w województwie dolnośląski, uzyskał wyróżnienie "7 cudów Polski" na 100-lecie Niepodległości Polski^[17].

Filia Groß-Rosen |

KL Gross Rosen. Filia Książ

W czasie II wojny światowej, w latach 1944–1945 w Książu znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen^[18].

Pożar zamku |

10 grudnia 2014 około godziny 14:00 we wschodniej części poddasza zamku wybuchł pożar, w wyniku którego spaliła się znaczna część poddasza i dachu. Z oszacowanych strat wynika, że uszkodzone zostało około 500 m² dachu i poddasza. Z zamku ewakuowano turystów i pracowników. Do 13 grudnia 2014 nie był on dostępny dla turystów. W akcji gaśniczej uczestniczyło 37 zastępów straży pożarnej z całego województwa dolnośląskiego. Śledztwo wykazało, że do pożaru przyczynili się pracownik i szef z jednej z wynajętych firm prowadzących na dachu prace remontowe. Przyczyną pożaru miało być nieumiejętne posługiwanie się palnikiem gazowym przez jednego z pracowników na zlecenie szefa firmy, która prowadziła prace remontowe. Wałbrzyska prokuratura postawiła dwóm mężczyznom zarzut nieumyślnego spowodowania pożaru. Mężczyźni przyznali się do winy^[19][20]. W kwietniu 2015 zakończono odbudowę zniszczonego w pożarze dachu. Koszt remontu wyniósł 520 tysięcy złotych^[21].

W wyniku sprawnie prowadzonej akcji ratowniczo-gaśniczej straty zostały zminimalizowane m.in udało się uniknąć zalania znajdującej się bezpośrednio pod miejscem powstania pożaru bezcennej sali Maximiliana.

Zabytki |

Baszta zamkowa

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[22]:

• zespół rezydencjonalny:
  
  
  
  • zamek, z końca XIII w., przebudowany w XV–XVII w., w latach 1722–24^[23], w latach 1908–15
  
  
  • dwie oficyny, z lat 1722–24, 1910
  
  
  • budynek bramny, z lat 1718–19, 1890
  
  
  • budynek nr 5, dawny urząd podatkowy, z XIX/XX w.
  
  
  • budynek nr 6, dawna pralnia, obecnie hotel „Mariówka”, z XIX/XX w.
  
  
  • budynek nr 7, dawny areszt, obecnie hotel, z XIX/XX w.
  
  
  • budynek nr 7 a, z bramą gospodarczą wschodnią, z XIX/XX w.
  
  
  • dawna kuźnia, z XIX/XX w.
  
  
  • mury obronne, oporowe i graniczne, z basztami, bramami, mostami i tarasami, z XVI–XX w.
  
  
  • pawilon parkowy, z lat 1732–34, 1883
  
  
  • brama główna, ul. Jeździecka, z lat 1722–24
  
  
  • brama parkowa, ul. Jeździecka, z lat 1722–24
  
  
  • park przy pałacu, z XVIII–XX w.
  
  
  • założenie parkowe z budynkami:
    
    
    
    • park romantyczny, z XVIII–XX w.
    
    
    • kuźnia, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka 5, z początku XX w.
    
    
    • leśniczówka, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka 9, z początku XX w.
    
    
    • stodoła, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka, z początku XX w.
    
    
    
    
  
  
  • zespół stadniny koni, z 1824:
    
    
    
    • pięć stajni
    
    
    • ujeżdżalnia
    
    
    • wozownia
    
    
    
    
  
  
  • 
    zamek Stary Książ, ruina romantyczna, z 1794
  
  
  • budynki w zespole zamku Książ → Świebodzice, ul. Wałbrzyska 44–46:
    
    
    
    • domy szwajcarskie: I, II
    
    
    • brama wjazdowa na teren zespołu
    
    
    
    
  
  
  
  

Zagospodarowanie turystyczne |

Zamek Książ wraz z wnętrzami jest udostępniony do zwiedzania. W kompleksie znajdują się także część gastronomiczna i hotel. W pomieszczeniach stajennych mieści się Stado Ogierów Książ.

Planowane na rok 2018 udostępnienie turystom poziomu -50 podziemi wykutych w czasie II wojny światowej^[24], z powodu wysokiego kosztu wykucia szybu zejściowego, zostało odłożone na termin późniejszy^[25].

Szlaki turystyczne^[2] |

• 
  zielony – Szlak Zamków Piastowskich
  


• 
  czerwony – Cis Bolko – Zamek Książ – Świebodzice – Witoszów Górny – Bystrzyca Górna
  


• 
  – Szlak Ułanów Legii Nadwiślańskiej
  

Galeria |

• 
  

  

  
  

  
  

  Fasada wschodnia zamku
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Budynek bramny
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Komnata Maximiliana
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Zamek „Stary Książ”, ruina romantyczna
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Książańskie tarasy
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Rzeźba lwa przy wejściu na plac zamkowy
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Makieta zamku w Parku Miniatur w Kowarach
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Zamek w Książu z powietrza
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Zamek Książ - widok z punktu widokowego
  

  
  

  
  

Przypisy |

Bibliografia |

• Janusz Czerwiński: Sudety. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 233–240. ISBN 83-7079-677-X.

Linki zewnętrzne |

• Wirtualny spacer po Zamku Książ


• Zamek Książ na archiwalnych i współczesnych fotografiach


• Zamek Książ w Serwisie Turystycznym Dolnego Śląska


• Wirtualne zwiedzanie zamku


• Modernizacja Zamku Książ