Jfyhkgu

Abwehra (niem. Abwehr – obrona) – nazwa niemieckiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego w latach 1921–1944.

Krótka historia wywiadu niemieckiego |

W ramach przygotowań kanclerza Bismarcka do wojny z Francją rozbudowano i zreorganizowano niemiecką służbę informacyjno-wywiadowczą. Dokonał tego Wilhelm Stieber (zwany König der Spürhunde), który kierował tą służbą w latach 1866–1871. Dzięki tysiącom szpiegów na terenie Francji i dokładnym informacjom armia niemiecka odniosła błyskotliwe zwycięstwo.

Dalszy rozwój wywiadu armii nastąpił na początku XX wieku. Koordynował go płk Walter Nicolai, będący od 1912 dowódcą całej służby wywiadowczej (Oddział III b Sztabu Generalnego – Abteilung III b). Rozbudował on sieć wywiadowczą i dywersyjno-sabotażową na terenie krajów będących celami ataku niemieckiego.

Oprócz działającego wywiadu armii w owym czasie utworzono odrębne wywiady marynarki wojennej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeszy oraz kontrwywiad Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

W Abwehrze powstała także silna opozycja przeciw Hitlerowi, stanowili ją min. Wilhelm Canaris, a także szef sztabu gen. Hans Oster.
Przekazywali oni m.in. wywiadowi brytyjskiemu informacje o przygotowaniach do wojny. To dzięki nim doszło do pokrzyżowania planów zajęcia Gibraltaru, także oni wprowadzili Hitlera w błąd w sprawie kapitulacji Włoch. Sabotowali także akcje wywiadowcze przeciwko Wielkiej Brytanii. Po lutym 1944 r. na rozkaz Hitlera większość aparatu Abwehry wcielono do Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt).

Utworzenie Abwehry |

Za oficjalną datę powstania Abwehry przyjmuje się 1 stycznia 1921 roku – utworzenie Reichswehrministerium, którego była sekcją. Nazwa wywodzi się od centrali Abwehrgruppe der Reichswehr, utworzonej w styczniu 1921 r. pod kierownictwem majora Friedricha Gemppa i zakonspirowanej w Oddziale Statystyki Urzędu Wojskowego.

Skład wydziału był bardzo skromny: 2-3 oficerów sztabowych, 4-7 oficerów pomocniczych-urzędników, kilka sekretarek-maszynistek. Oprócz tego przy dowództwach wszystkich 7 okręgów wojskowych utworzono placówki departamentu w składzie: oficer sztabowy, oficer pomocniczy, maszynistka.

Po 1935 roku, kiedy stanowisko szefa Abwehry objął komandor/kontradmirał Wilhelm Canaris, Abwehra rozrosła się dzięki niemu do potężnej i sprawnej organizacji wywiadowczej zatrudniającej ok. 30 tys. stałych pracowników (nie licząc agentów, konfidentów i informatorów).

Centrala mieściła się w Berlinie przy Tirpitzufer 76.

Zakazy traktatu wersalskiego |

Po zakończeniu I wojny światowej Niemcom, zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, zabroniono prowadzenia wywiadu o charakterze ofensywnym, służba ta więc miała m.in. zwalczać obce szpiegostwo, sabotaż, a także chronić wojsko przed próbami zamachów i agitacją wywrotową.

Zadania |

Oprócz zadań kontrwywiadowczych Abwehrze przypadła w udziale istotna funkcja prowadzenia wywiadu ofensywnego przeciwko Polsce i Czechosłowacji, natomiast wobec Wielkiej Brytanii, Francji i Belgii ograniczono się do defensywy.

Struktura Abwehry |

Abwehrguppe obejmowała 2 referaty: Ost i West, w których działały 3 piony:

• wywiadowczy


• wywiadu radiowego


• kontrwywiadu

Działania przeciwko Polsce |

Spośród 8 ekspozytur terenowych aż 5 prowadziło wywiad wojskowy przeciwko Polsce; były to:

• I – Abwehrstelle w Królewcu (działająca także przeciwko ZSRR, Litwie, Łotwie i Estonii)
  
  • z placówkami i posterunkami m.in. w Elblągu, Olsztynie, Ełku, Iławie, Kwidzynie i Malborku.
  
  


• II – w Szczecinie
  
  • z placówkami w Bytowie, Koszalinie i Pile.
  
  


• III – Berlin – Ost w Berlinie, z filią we Frankfurcie nad Odrą
  


• IV – w Dreźnie
  


• VIII – we Wrocławiu
  
  • z placówkami w Bytomiu, Legnicy, i Opolu.
  
  

Działania przeciwko Zachodowi |

Do rozpracowania Francji, Belgii i Holandii wykorzystywano na
zachodzie Europy tylko dwie ekspozytury:

• V – w Stuttgarcie
  


• VI – w Münster
  

Utworzenie OKW, i reorganizacja |

4 lutego 1938 roku w konsekwencji tzw. afery Blomberga – Fritscha Adolf Hitler zlikwidował Ministerstwo Wojny, które zostało zastąpione przez Oberkommando der Wehrmacht (OKW). W tym samym roku ówczesny dowódca Abwehry kontradm. Wilhelm Canaris dokonał znacznej reorganizacji w strukturach Abwehry, które wyglądały odtąd następująco:

Struktura (1939) |

Wydział Centralny – Abteilung Z: Personal- und Finanzverwaltung (Zarząd Personalny i Finansowy) |

Wydział ten pełnił funkcję sztabu Abwehry. Należały do niego sprawy administracyjne: zarządzanie, finanse, problemy prawne. Nadzorował i prowadził również centralną kartotekę osób o poglądach opozycyjnych i lewicowych oraz kartotekę dla obywateli państw obcych, którzy narazili się rządowi niemieckiemu.

Szefem wydziału był gen. Hans Oster.

Wydział Zagraniczny – Abteilung Ausland (Ausl.) |

Żołnierz Abwehry (Abteilung Ausland) z komórki nasłuchu radiowego przy Oberkommando der Wehrmacht w trakcie służby

Wydział ten utrzymywał łączność między Naczelnym Dowództwem Wehrmachtu (OKW) a Ministerstwem Spraw Zagranicznych.

Zajmował się również:

• nadzorem nad ataszatami niemieckimi za granicą i obcymi w Niemczech


• informował o sprawach wojskowych i politycznych w prasie zagranicznej


• opracowywał problemy zagraniczne, którymi interesowało się dowództwo Wehrmachtu


• prowadził sekcję zajmującą się zaopatrywaniem niemieckich okrętów na pełnym morzu


• prowadził biuro problemów prawa międzynarodowego związanych z wojskowością, które zajmowało się korzystnym dla Niemiec interpretowaniem międzynarodowych konwencji.

Wydział I – Geheimer Meldedienst (Abw.I) (Wywiad Zagraniczny/Pozyskiwanie informacji) |

Wydział ten był najważniejszym wydziałem Abwehry – dostarczał materiałów wywiadowczych będących podstawą do planowania kampanii wojennych. Wydział ten kierował siecią wywiadowczą, gromadził i przekazywał wszystkim sztabom najważniejsze informacje. Sporządzał także analizy gospodarcze i militarne innych państw.

Posiadał następujące sekcje:

• 
  I H (Heer) – zajmowała się rozpoznaniem wojsk lądowych obcych armii
  
  
  
  • I H West
  
  
  • I H Ost
  
  
  
  


• 
  I L (Luft) – zajmowała się rozpoznaniem sił powietrznych, lotnisk i obrony przeciwlotniczej


• 
  I T (Technik) – rozpoznanie techniki bojowej, broni i sprzętu


• 
  I LT (Lufttechnik) – rozpoznanie techniki lotniczej, przemysłu samolotowego i jego zasobów surowcowych


• 
  I M (Marine) – marynarka wojenna, bazy morskie, porty, przemysł okrętowy


• 
  I Wi (Wirtschaft) – gospodarka i przemysł zbrojeniowy innych krajów


• 
  I G – produkcja fałszywych dokumentów


• 
  I Ht – łączność radiowa z agentami za granicą


• 
  Referat I P – biały wywiad
  


• 
  Referat I i – nasłuch radiowy.

Oprócz tego Wydział I nadzorował zagraniczne placówki Abwehry oraz prowadził własne laboratoria.

Dowódcą Wydziału I był płk Hans Piekenbrock, od 1943 r. płk Georg Hansen^[1].

Wydział II – (Abw.II) Sabotage und Sonderaufgaben (sabotaż i zadania specjalne) |

Do zadań Wydziału II należały:

• dywersja i sabotaż na tyłach wroga


• zakłócanie łączności i komunikacji


• dezorganizowanie oporu


• wywoływanie walk wewnętrznych i powstań


• tworzenie i wspieranie działań V kolumny
  


• zamachy na przywódców politycznych


• wojna psychologiczna.

Wydziałowi temu podlegały jednostki „Brandenburg”.

Dowódcą Wydziału II był do roku 1939 mjr Helmuth Groscurth, od 1 stycznia 1939 r. do 1 sierpnia 1943 r. ppłk Erwin Lahousen, następnie płk Wessel Freytag von Loringhoven^[2].

Wydział III – (Abw.III) Spionageabwehr und Gegenspionage (kontrwywiad i zwalczanie szpiegostwa) |

Wydział III zajmował się między innymi kontrwywiadem, zapobieganiem sabotażowi i podsłuchem radiowym.

Dzielił się na sekcje:

• 
  III W (Wehrmacht) – zwalczała szpiegostwo i sabotaże w wojsku, sianie defetyzmu i niewiary w zwycięstwo


• 
  III Z – zwalczała szpiegostwo i sabotaż w sektorze cywilnym, współpracowała z Gestapo i SD; posiadała własny organ wykonawczy – Geheime Feldpolizei
  


• 
  III Wi (Wirtschaft) – działała w przemyśle, głównie zbrojeniowym, nadzorując pracowników niemieckich i obcokrajowców – robotników przymusowych
  


• 
  III Kgf (Kriegsgefangenen) – działała w obozach jenieckich.

Wydziałem III dowodził do 1939 r. mjr Rudolf Bamler^[3], w latach 1939–1944 płk Franz Eccard von Bentivegni^[4].

Abteilung Fremde Heere |

 Osobny artykuł: Abteilung Fremde Heere.

Od reorganizacji dowodzenia Wehrmachtem z lutego 1938 działały jako odrębne wydziały Oberkommando der Wehrmacht i Oberkommando des Heeres:

• Wydział Obce Armie Zachód – niem. Fremde Heere West – wywiad na Stany Zjednoczone i Wlk. Brytanię (niem. 3. Abteilung des Wehrmachtführungsstabs des Oberkommandos der Wehrmacht) – III Wydział Dowództwa Wehrmachtu OKW; Szefami FHW byli kolejno: Ulrich Liss (1938 – 1 marca 1943), płk Alexis von Roenne (1 marca 1943 – lipiec 1944^[5]), Willi Bürklein (lipiec 1944 – maj 1945);

• Wydział Obce Armie Wschód – niem. Fremde Heere Ost (FHO) (niem.12. Abteilung des Generalstabs) – XII Wydział Sztabu Generalnego przy OKH – wywiad na ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR wydział ten miał siedzibę w pobliżu kwatery głównej Adolfa Hitlera – „Wolfsschanze” w Gierłoży – w kwaterze OKH w Mamerkach, a jego szefem był od 1 marca 1939 (po od 10 listopada 1938) do 20 marca 1942 płk Eberhard Kinzel, a następnie od 1 kwietnia 1942 do 10 kwietnia 1945 płk Reinhard Gehlen^[6].

Fremde Heere West i Fremde Heere Ost nie wchodziły formalnie w skład struktury Abwehry, lecz bezpośrednio w skład OKW i OKH jako wydziały sztabów tych dowództw. Nie zostały w związku z tym rozwiązane w lutym 1944 wraz ze strukturą Abwehry wcieloną wówczas do Sicherheitsdienst.

Współpraca i działania Abwehry |

Abwehra współpracowała z wywiadami faszystowskich Włoch i frankistowskiej Hiszpanii, austriackim i węgierskim (z wykorzystaniem tradycji CK), również z wywiadami państw nadbałtyckich i Finlandii, rumuńskim, bułgarskim i japońskim.

Stosunkowo łatwo Abwehra werbowała swoich współpracowników wśród członków mniejszości niemieckich (szczególnie w Czechosłowacji i Polsce, w Polsce były to dziesiątki tysięcy agentów). Współpracowano także z Niemcami zamieszkałymi w Holandii, Danii i Norwegii. Werbowano współpracowników nawet spośród emigrantów politycznych uciekających przed dyktaturą hitlerowską stosując np. groźby represji wobec rodzin pozostałych w Niemczech.

Podjęto współpracę z partiami faszystowskimi i narodowosocjalistycznymi w Europie.

Uzupełniająco (stosując regułę „wrogowie wrogów”) współpracowano z ruchami separatystycznymi i nacjonalistycznymi, np. ukraińskim OUN, emigracyjnymi organizacjami spośród narodowości ówczesnego ZSRR, emigrantami rosyjskimi (np. białogwardzistami, organizacją „Zielony Dąb”), podsycano separatyzm walijski i irlandzki.

W świecie muzułmańskim i arabskim podjęto współpracę z Iranem, przywódcami irackich nacjonalistów (Raszid Ali al-Gailani i wojna brytyjsko-iracka 1941) i muftim Jerozolimy Aminem al-Husajnim (ogólnie antybrytyjskie i antyfrancuskie ruchy na Bliskim Wschodzie). Planowano wywołanie ogólnoarabskiego powstania i organizowano Legion Arabski.

Planowano zamach stanu w Afganistanie, nawiązano kontakt z antyradzieckimi emigrantami i potomkami emira Chiwy. Współpracowano z nacjonalistami hinduskimi (Subhas Czandra Bose) i organizowano Legion Indyjski.

Wspierano zamachy stanu w Chile i Brazylii w 1938, ponownie w Chile w 1940 i w Boliwii w 1941. Zorganizowano bazę wywiadowczą w oparciu o wpływy w armii argentyńskiej (rozbita w 1941).

Likwidacja Abwehry – wcielenie do Sicherheitsdienst (1944) |

18 lutego 1944 roku Adolf Hitler podpisał dekret powołujący do życia jednolitą niemiecką służbę wywiadowczą, podporządkowaną Reichsführerowi-SS, Heinrichowi Himmlerowi. Wywiad wojskowy został wcielony do Sicherheitsdienst jako Amt Mil, zaś Canaris został zdymisjonowany. Funkcję szefa Amt Mil objął SS-Brigadeführer Walter Schellenberg. Po zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 wielu oficerów Abwehry zostało aresztowanych pod zarzutem udziału w spisku antyhitlerowskim.

Szefowie Abwehry |

• 1920–1927 Oberstleutnant Friedrich Gempp
  


• 1927–1929 Oberstleutnant Günter Schwantes
  


• 1930 – połowa 1932 Oberstleutnant Ferdinand von Bredow
  


• 6 czerwca 1932 – 2 stycznia 1935 Kapitan/ Komandor Conrad Patzig
  


• 2 stycznia 1935 – 25 kwietnia 1935 Komandor Wilhelm Canaris (jako pełniący obowiązki)


• 26 kwietnia 1935 – 11 lutego 1944 Komandor/ Kontradmirał/ Wiceadmirał/ Admirał Wilhelm Canaris
  

Zobacz też |

Zobacz hasło Abwehra w Wikisłowniku

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Abwehra

• Abwehrgruppe Schwarz Nebel

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Antoni Czacharowski, Karol Grünberg: Szpiedzy Hitlera. Z dziejów wywiadu niemieckiego. Książka i Wiedza, 1997.


• 
  Norman Polmar, Thomas Allen: Księga szpiegów. Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2000.


• 
  Andrzej Misiuk: Służby specjalne II Rzeczypospolitej. Kulisy wywiadu i kontrwywiadu. Dom Wydawniczy Bellona 1998.


• 
  Władysław Kozaczuk: Bitwa o tajemnice. Służby wywiadowcze Polski i Niemiec 1918–1939. Książka i Wiedza, Warszawa 1967, 1999.


• 
  Jan Gajewski: Canaris. Książka i Wiedza, Warszawa 1981, wydanie drugie


• 
  Oscar Reile(niem.): Der deutsche Geheimdienst im II. Weltkrieg. Ostfront: die Abwehr im Kampf mit den Geheimdiensten im Osten. Augsburg 1990, wyd. Weltbild-Verlag, ​ISBN 3-89350-068-5​.


• JanuszJ. Piekałkiewicz JanuszJ., Dzieje szpiegostwa., WłodzimierzW. Lengauer (tłum.), Warszawa: Czytelnik, 1999, ISBN 83-07-02643-1, OCLC 751098871 .

p • d • e Narodowy socjalizm (nazizm niemiecki) Władza Adolf Hitler NSDAP SA Stabswache / Stosstrupp Adolf Hitler SS Historia pucz monachijski Machtergreifung III Rzesza noc długich noży pożar Reichstagu kapitulacja III Rzeszy procesy norymberskie denazyfikacja neonazizm Policja i wojsko Sipo (Gestapo, Kripo, SD) Orpo RSHA Wehrmacht (Kriegsmarine, Luftwaffe, Heer) Abwehra Waffen-SS Einsatzgruppen RSD Führer-Begleit-Bataillon Zrzeszenia społeczne Hitlerjugend Bund Deutscher Mädel Reichsarbeitsdienst Kraft durch Freude Deutsche Arbeitsfront Organizacja Todt Ideologia i rasizm Mein Kampf rasa panów Lebensraum ariozofia volkizm Wielkie Niemcy pozytywne chrześcijaństwo Niemiecki Ruch Wiary Blut und Boden ustawy norymberskie Lebensborn akcja T4 małżeństwo w III Rzeszy sytuacja homoseksualistów w III Rzeszy noc kryształowa Holocaust obozy niemieckie (1933–1945) Zjazd NSDAP Gleichschaltung Ahnenerbe Napola propaganda nazistowska legenda o ciosie w plecy Powiązania Heil Hitler Sieg heil Triumf woli Totenkopf swastyka flaga III Rzeszy godło III Rzeszy Völkischer Beobachter Der Stürmer roboty przymusowe w III Rzeszy Arbeitslager Nacht und Nebel Zjazd Chłopstwa Rzeszy Narodowy socjalizm w Wikimedia Commons

p • d • e Służby specjalne Niemiec Obecne BND BfV MAD ZNBw Amt für Militärkunde Historyczne Preußische Geheimpolizei Abteilung III b Marinenachrichtendienst Abwehra Abteilung Fremde Heere Geheime Feldpolizei Gestapo Sicherheitsdienst Sicherheitspolizei Reichssicherheitshauptamt Ministerium für Staatssicherheit (Hauptverwaltung Aufklärung) Verwaltung Aufklärung Organisation Gehlen Tematy wspólne Wilhelm Stieber Walter Nicolai A-Schule Wilhelm Canaris Walter Schellenberg Alfred Naujocks Reinhard Gehlen