Jfyhkgu

; ;	; Kalaallit Nunaat; Grenlandia;
	; Kalaallit Nunaat; Grenlandia;
; ;	; ;
; Flaga Grenlandii;	; Herb Grenlandii;
	; Hymn: Nunarput utoqqarsuanngoravit ; (Nasz stary kraju);
	; ;
; Język urzędowy;	; grenlandzki; duński;
; Stolica;	; Nuuk;
; Status terytorium;	; autonomiczne terytorium Królestwa Danii;
; Głowa terytorium;	; królowa Małgorzata II Glücksburg;
w jej imieniu;	; wysoki komisarz Mikaela Engell;
Szef rządu;	; premier Kim Kielsen;
Powierzchnia ; • całkowita ; • wody śródlądowe;	; 12. na świecie; 2 166 086 km² ; 0;
Liczba ludności (2017); • całkowita ; • gęstość zaludnienia;	; 206. na świecie; 57 713; 0,03 osób/km²;
; PKB (2012); • całkowite ; • na osobę;	; ; 2,12 mld USD; 37 634 USD;
; Jednostka monetarna;	; Korona duńska (DKK);
Rok utworzenia;	; przejęcie od Norwegii; 1814;
; Strefa czasowa;	; UTC −3 – zima; UTC −2 – lato;
; Kod ISO 3166;	GL/GRL/304;
; Domena internetowa;	; .gl;
; Kod samochodowy;	KN;
; Kod samolotowy;	OY;
; Kod telefoniczny;	+299;
	; ;
; ;	; Multimedia w Wikimedia Commons;
; ;	; Informacje w Wikipodróżach;
; ;	; Hasło w Wikisłowniku;

Grenlandia (gren. Kalaallit Nunaat [kaˈlaːɬit ˈnunaːt], duń. Grønland [ˈɡ̊ʁɶnˌlanˀ]) – autonomiczne terytorium zależne Danii^[2] położone na wyspie o tej samej nazwie która położona jest geograficznie w Ameryce Północnej, a historycznie i politycznie w Europie, o obszarze 2 166 086 km² (największa wyspa na świecie niebędąca kontynentem), pokrytej w 81% przez lądolód grenlandzki (410,4 tys. km² jest wolnych od lodu) i o ludności 56 282 (styczeń 2014)^[4]. 89% mieszkańców stanowią Inuici^[5].

Stolicą Grenlandii jest Nuuk (duńska nazwa Godthåb).

W 1978 duński parlament przyznał Grenlandii autonomię. W 1982 odbyło się referendum, w którym mieszkańcy opowiedzieli za wystąpieniem z Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Grenlandia wystąpiła z niej w 1985 i nie jest obecnie – w przeciwieństwie do Danii – członkiem Unii Europejskiej^[2]. Grenlandia jest członkiem Rady Nordyckiej.

Nazwa wyspy oznacza 'zielony kraj' – miała zachęcić do osiedlania się na niej^[6]^[7], w przeciwieństwie do Islandii, której nazwa 'kraina lodu' miała zniechęcać.

Spis treści

1 Geografia

2 Ludność
- 2.1 Narodowości
- 2.2 Języki
- 2.3 Wyznania
- 2.4 Statystyki demograficzne^[5]

3 Historia

4 Muzyka

5 Flora

6 Fauna

7 Klimat
- 7.1 Temperatura
- 7.2 Opady

8 Podział administracyjny
- 8.1 Miasta

9 Polityka

10 Sport

11 Media

12 Zobacz też

13 Uwagi

14 Przypisy

15 Linki zewnętrzne

Geografia |

Osobne artykuły: Geografia Grenlandii i Wyspy Grenlandii.

Wyspa leży w północnej części Oceanu Atlantyckiego i jest częścią Ameryki Północnej. Od reszty kontynentu oddzielają ją cieśniny Davisa, Smitha i Robesona oraz Morze Baffina. Najdalej na północ położonym punktem jest Przylądek Morris Jesup, a na południe Przylądek Farvel. Od wschodu Cieśnina Duńska oddziela ją od Islandii. Najwyższym szczytem jest Góra Gunnbjørna 3700 m n.p.m., grubość lodu w czaszy lodowca dochodzi do 3500 m. Wybrzeże typu fiordowego z licznymi przybrzeżnymi wyspami. Większa część Grenlandii leży na północ od koła podbiegunowego.

Ludność |

Przeważająca część ludności Grenlandii zamieszkuje południowo-zachodnią część kraju, gdzie warunki klimatyczne są najkorzystniejsze. Około 40% stanowią mieszkańcy licznych osad lub niewielkich miejscowości, położonych wokół wybrzeży Grenlandii. Około 25% całej populacji mieszka w stolicy kraju – Nuuk.

Narodowości |

Większość mieszkańców Grenlandii stanowią Grenlandczycy (Inuici) – 89%. Zamieszkują ją również Europejczycy o różnym stopniu wymieszania, głównie Duńczycy^[8].

Języki |

Mieszkańcy Grenlandii posługują się trzema dialektami języka grenlandzkiego, którego forma używana na zachodnim wybrzeżu została językiem urzędowym. Powszechna jest również znajomość duńskiego^[1] oraz, w mniejszym stopniu, angielskiego (głównie w miastach).

Wyznania |

Struktura religijna w 2010^[9]:

Kościół luterański – 36 000 wiernych (63%)

Kościół Nowego Życia (zielonoświątkowcy) – 580 wiernych (1%)

Bahaizm – 166 wyznawców

Świadkowie Jehowy – 169 głosicieli (2017)^[10]

Kościół katolicki – 133 wiernych

Bracia plymuccy – 120 wiernych

Statystyki demograficzne^[5] |

Współczynnik urodzeń:

12,2/1000 mieszkańców (styczeń 2014)

Współczynnik zgonów:

7,9/1000 mieszkańców (marzec 2013)

Saldo migracji:

−447 (2013)

Liczba mężczyzn przypadających na 1 kobietę: (2011)

w chwili narodzin: 1,05

w grupie wiekowej poniżej 15 lat: 1,03

w grupie wiekowej 15–64 lata: 1,14

w grupie wiekowej powyżej 65 lat: 1,1

w całej populacji: 1,11

Śmiertelność noworodków: (2012)

łącznie 9,83/1000 żywych urodzeń

chłopców 11,23/1000 żywych urodzeń

dziewczynek 8,37/1000 żywych urodzeń

Średnia długość życia: (2012)

dla całej populacji: 71,1 lat

średnia długość życia mężczyzn: 68,7

średnia długość życia kobiet: 73,5

Dzietność:

współczynnik dzietności: 1,98 (2012)

Samobójstwa:
Według różnych doniesień do pierwszej połowy XX wieku Grenlandia należała do krajów z niewielką liczbą samobójstw^[11]. Jednak od roku 1970 ich liczba zaczęła gwałtownie rosnąć i w 1986 była w niektórych miejscowościach główną przyczyną zgonów wśród młodych ludzi. Według niektórych raportów przeciętnie co 4 lub co 5 Grenlandczyk podejmował już próbę odebrania sobie życia. Najczęściej młodzi ludzie w wieku przeciętnie od 15 do 19 lat^[12]. Wśród przyczyn wymienia się alkoholizm^[12] i depresję^[11]. Zasadniczą przyczyną może być zmiana stylu życia Grenlandczyków, którzy w ramach tzw. polityki G60 byli przesiedlani do bloków w tzw. „stylu sowieckim”. Ludzie ci, którzy przez stulecia zajmowali się łowiectwem, nagle znaleźli się w zupełnie nowej sytuacji, w której nie potrafią się odnaleźć^[12].

Historia |

Osobny artykuł: Historia Grenlandii.

Muzyka |

Osobny artykuł: Muzyka grenlandzka.

Flora |

Siano na farmie owczej

Flora Grenlandii jest uboga. Na jej terenie spotkać można ok. 500 gatunków roślin wyższych oraz 3000 gatunków mchów, porostów i glonów.

Roślinność na Grenlandii występuje tylko w miejscach, które choć przez krótki czas w ciągu roku są wolne od pokrywy lodowej. Zasadniczy typ roślinności porastającej te obszary stanowią różne typy tundry oraz łąki. Tundra na południu złożona jest z różnych gatunków traw, mchów, porostów i roślin zielnych, a na północy tylko z mchów i porostów. Na samym południu kraju występują także krzewy i karłowate gatunki drzew, m.in. brzozy (osiągające 10 m wysokości), olchy, wierzby (sięgające 4 m), jarzębiny, jałowce. Północne wybrzeże (powyżej 80° szerokości geograficznej) jest praktycznie pozbawione roślinności.

Fauna |

Piżmowół arktyczny

Niedźwiedzica z młodymi

Na wybrzeżach żyją m.in. renifery, piżmowoły arktyczne, lemingi, niedźwiedzie polarne, lisy polarne, wilki polarne^[13], zające polarne, gronostaje, a także ptaki – m.in. pardwy, sowy śnieżne^[13], edredony, gęsi i mewy.
Morze w pobliżu wyspy zamieszkane jest przez liczne ryby (np. łososie, dorsze^[13], rekiny i mallotusy), a także duże ssaki morskie (około 30 różnych gatunków, m.in. wale grenlandzkie, narwale^[13], białuchy, morsy oraz kilka gatunków fok^[13], np.: lodofoka grenlandzka, fokowąs brodaty, nerpa obrączkowana itd.). Ponadto grenlandzkie wody zamieszkują liczne gatunki drobnych zwierząt (tzw. kryl), stanowiących pożywienie kręgowców, a spośród nich największe znaczenie mają krewetki. Na Grenlandii żyje ok. 700 gatunków owadów i pajęczaków: liczne komary, motyle, trzmiele i pająki.

Klimat |

Na Grenlandii panuje klimat polarny, jedynie na wybrzeżach – subpolarny.

Południowy zachód kraju jest cieplejszy niżby wynikało z szerokości geograficznej, a to za sprawą opływającego wyspę od tej strony odgałęzienia ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego. Klimat Grenlandii charakteryzuje się częstymi zmianami pogody, ostrymi zmianami temperatur i znacznymi opadami (zwłaszcza w części południowej).

Na zjeździe Amerykańskiej Unii Geofizycznej w 2007 roku niektórzy badacze, m.in. Thomas V. Lowell z uniwersytetu w Cincinnati i 6 innych^[14], przedstawili wyniki swoich prac, z których wynika, że w okolicach fiordu Kangertittivaq (Scoresbysund), w pobliżu miejscowości Ittoqqortoormiit, znajdują się odsłonięte przez ustępujący lodowiec Istorvet duże ilości pozostałości roślinnych^[14] – pni i korzeni drzew i krzewów itp.^[15] Na podstawie dokonanych odkryć uważa się, że w okresie tzw. „średniowiecznego okresu ciepłego” klimat na Grenlandii był na tyle korzystny, że umożliwiał bujną wegetację drzew i roślin na znacznej powierzchni wyspy^[15].

Temperatura |

Najkorzystniejszy klimat panuje na wybrzeżach, zwłaszcza w południowo-zachodniej części wyspy. Średnia temperatura w tym rejonie w styczniu wynosi −7 °C, zaś lipcu +10 °C. Pozostałe obszary kraju leżące nad brzegiem morza są znacznie chłodniejsze: temperatura spada w miarę przesuwania się na północ; zimą na północnych skrajach wyspy osiąga wartość średnią −36 °C, a latem zaledwie +3 °C

Lodowa pustynia wewnątrz wyspy, w górach w pobliżu wschodniego wybrzeża

Najsurowszy klimat panuje w środkowej części Grenlandii. Temperatura na tym obszarze w zasadzie nigdy nie przekracza 0 °C. Średnia temperatura powietrza w lutym wynosi tam −47 °C, zaś w lipcu −12 °C. Najniższa zanotowana na wyspie temperatura to −74 °C.

Wzrost średniej temperatury w ostatnich latach, powoduje wydłużenie okresu bezprzymrozkowego^[16]. W związku z tym podjęto próbę uprawy jęczmienia, którą zarzucono z powodów klimatycznych pod koniec średniowiecza.

Opady |

Roczna suma opadów na wyspie waha się od 800 do 1100 mm na południu, do 150–250 mm na północy. Opady mają głównie postać śniegu, w okresie letnim też deszczu, zaś w środkowej części Grenlandii, na obszarze lodowca, gdzie rocznie spada 300–400 mm, jest to wyłącznie śnieg. Opady występują głównie w ciepłej połowie roku.

Podział administracyjny |

Osobny artykuł: Podział administracyjny Grenlandii.

Od 1 stycznia 2009 roku Grenlandia dzieli się na cztery gminy: Qeqqata, Sermersooq, Qaasuitsup i Kujalleq.

Miasta |

Na wyspie jest 13 miast liczących ponad tysiąc mieszkańców, z których największe to Nuuk (15,5 tys.), Sisimiut (5,5 tys.) i Ilulissat (4,5 tys.).

Patrz szablon „Miasta i osady Grenlandii” na końcu artykułu.

Kangerlussuaq

Narsarsuaq

Nuuk

Kulusuk

Ilulissat

Qaanaaq

Nerlerit Inaat

Sisimiut

Wybrane porty lotnicze na Grenlandii

Polityka |

Na mocy konstytucji duńskiej z 1953 Grenlandia jest integralną częścią Królestwa Danii, posiadającą od 1979 szeroką autonomię. W gestii duńskich władz centralnych, które na Grenlandii reprezentuje wysoki przedstawiciel, są: sprawy konstytucji, obrony, polityki zagranicznej i monetarnej. Grenlandia wybiera 2 deputowanych do parlamentu duńskiego (Folketing). Lokalnym organem władzy ustawodawczej jest Landsting (kadencja 4 lata, z wyborów powszechnych), władzy wykonawczej – rząd, odpowiedzialny przed Landstingiem.

Główne partie polityczne: Siumut ('naprzód'), założone w 1977 roku, socjaldemokratyczna, opowiadająca się za jak najszerszą autonomią w ramach Danii, Atassut ('poczucie wspólnoty'), zał. 1978, konserwatywno-liberalna, popiera bliskie związki z Danią, Inuit Ataqatigiit ('wspólnota ludzka'), zał. 1978, eskimoska partia niepodległościowa.

25 listopada 2008 roku odbyło się referendum w sprawie poszerzenia autonomii^[17]. 75,54% mieszkańców głosowało za autonomią, przeciw było 23,57%, frekwencja wyniosła 71,96%. W wyniku referendum przekazano rządowi Grenlandii sprawy polityki morskiej, zasobów naturalnych oraz policję i sądownictwo, łącznie ok. 30 obszarów. Język grenlandzki został jedynym językiem urzędowym. Nie zmieniła się polityka zagraniczna i obronna. Nowe przepisy dotyczące poszerzenia autonomii weszły w życie 21 czerwca 2009 r.

Sport |

Grenlandia ma własną zawodową reprezentację piłkarzy ręcznych. Istnieje także liga piłkarska Coca Cola GM i nieoficjalna reprezentacja w piłce nożnej. Grenlandię reprezentują sportowcy także w biathlonie^[18].

Media |

Na Grenlandii głównym dostawcą usług telekomunikacyjnych i internetowych jest należąca do rządu spółka TELE Greenland^[19]. Według statystyk ponad 90% mieszkańców wyspy korzysta z internetu^[20]. Grenlandia ma własną korporację radiowo-telewizyjną, Kalaallit Nunaata Radioa, która większość programów nadaje w języku grenlandzkim.

Zobacz też |

Kraje nordyckie

Odkrycia i badania Arktyki

Park Narodowy Grenlandii

Uwagi |

↑ Grenlandia jest krajem dwujęzycznym, w którym język grenlandzki (dialekt zachodniogrenlandzki) jest oficjalnym językiem urzędowym, jednakże język duński jest również w powszechnym użyciu i może być oficjalnie używany (za Naalakkersuisut – Government of Greenland) (ang.).

Przypisy |

↑ ^a^b Facts on Greenland (ang.). Naalakkersuisut – Government of Greenland (naalakkersuisut.gl). [dostęp 2015-08-15].

↑ ^a^b^c^d Polak w Danii – informacje praktyczne (pol.). Ambasada RP w Kopenhadze (kopenhaga.msz.gov.pl). [dostęp 2015-08-15].

↑ The World Factbook — Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2017-10-03] (ang.).

↑ Greenland in Figures – Marzec 2014.

↑ ^a^b The World Factbook – Greenland (ang.). CIA. [dostęp 2012-11-18].

↑ Przyroda. Podręcznik. Warszawa: WSIP, 2001. ISBN 83-02-07928-6.

↑ Eirik the Red’s Saga (ang.). Literary and Philosophical Society of Liverpool (Projekt Gutenberg). [dostęp 2012-08-11].

↑ The World Factbook.

↑ Greenland. Operation World, 2010.

↑ Rocznik Świadków Jehowy 2017. Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 178–187.

↑ ^a^b The Suicide Capital of the World (ang.). slate.com. [dostęp 2013-12-12].

↑ ^a^b^c Rising suicide rate baffles Greenland. Why do so many Greenlanders kill themselves? (ang.). Al Jazeera English. [dostęp 2013-12-12].

↑ ^a^b^c^d^e Grenlandia – Kalaallit Nunaat (pol.). hornsund.igf.edu.pl. [dostęp 2012-10-01].

↑ ^a^b Organic Remains from the Istorvet Ice Cap, Liverpool Land, East Greenland: A Record of Late Holocene Climate Change (ang.). Digital Library for Physics and Astronomy (adsabs.harvard.edu). [dostęp 2016-06-07].

↑ ^a^b Ważne odkrycie w Grenlandii (pol.). Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycznej (zarchiwizowano w Internet Archive). [dostęp 2016-06-07].

↑ Nowe oblicze Grenlandii – pogoda dla wikinga (pol.). National Geographic Polska. [dostęp 2013-12-14].

↑ Grenlandczycy poszli do urn (pol.). Rzeczpospolita, 2008-11-25. [dostęp 2012-08-11].

↑ Biathlon Federation of Ukraine (ang.). Biathlon.com.ua. [dostęp 2013-01-06].

↑ TELEGreenland (duń.). tele.gl. [dostęp 2012-08-11].

↑ Raport dot. korzystania z internetu, używania sieci szerokopasmowych i telekomunikacji na Grenlandii (ang.). Internet World Stats. [dostęp 2012-08-11].

Linki zewnętrzne |

Grenlandzka Rada Turystyki (ang.). greenland.com. [dostęp 2013-05-25].

Grenlandzki przewodnik turystyczny (ang.). greenland-guide.gl. [dostęp 2013-05-25].

Polskojęzyczny przewodnik turystyczny zlokalizowany w Sisimiut (pol.). poznajgrenlandie.pl. [dostęp 2015-10-17].

Grenlandia – Kalaallit Nunaat (pol.). Polska Stacja Polarna Hornsund (zarchiwizowano w Internet Archive). [dostęp 2015-10-17].

Statistics Greenland – oficjalne statystyki Grenlandii (ang.). stat.gl. [dostęp 2013-05-25].

[uwl-3] Grenlandia jest krajem dwujęzycznym, w którym język grenlandzki (dialekt zachodniogrenlandzki) jest oficjalnym językiem urzędowym, jednakże język duński jest również w powszechnym użyciu i może być oficjalnie używany (za Naalakkersuisut – Government of Greenland) (ang.).

[naalakkersuisut-1] Facts on Greenland (ang.). Naalakkersuisut – Government of Greenland (naalakkersuisut.gl). [dostęp 2015-08-15].

[msz-2] Polak w Danii – informacje praktyczne (pol.). Ambasada RP w Kopenhadze (kopenhaga.msz.gov.pl). [dostęp 2015-08-15].

[4] The World Factbook — Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2017-10-03] (ang.).

[5] Greenland in Figures – Marzec 2014.

[cia-6] The World Factbook – Greenland (ang.). CIA. [dostęp 2012-11-18].

[wsip-7] Przyroda. Podręcznik. Warszawa: WSIP, 2001. ISBN 83-02-07928-6.

[gut-8] Eirik the Red’s Saga (ang.). Literary and Philosophical Society of Liverpool (Projekt Gutenberg). [dostęp 2012-08-11].

[9] The World Factbook.

[10] Greenland. Operation World, 2010.

[yb17-11] Rocznik Świadków Jehowy 2017. Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 178–187.

[sla-12] The Suicide Capital of the World (ang.). slate.com. [dostęp 2013-12-12].

[aljaz-13] Rising suicide rate baffles Greenland. Why do so many Greenlanders kill themselves? (ang.). Al Jazeera English. [dostęp 2013-12-12].

[igf-14] Grenlandia – Kalaallit Nunaat (pol.). hornsund.igf.edu.pl. [dostęp 2012-10-01].

[adsabs-15] Organic Remains from the Istorvet Ice Cap, Liverpool Land, East Greenland: A Record of Late Holocene Climate Change (ang.). Digital Library for Physics and Astronomy (adsabs.harvard.edu). [dostęp 2016-06-07].

[ocean-16] Ważne odkrycie w Grenlandii (pol.). Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycznej (zarchiwizowano w Internet Archive). [dostęp 2016-06-07].

[natgeo-17] Nowe oblicze Grenlandii – pogoda dla wikinga (pol.). National Geographic Polska. [dostęp 2013-12-14].

[rp-18] Grenlandczycy poszli do urn (pol.). Rzeczpospolita, 2008-11-25. [dostęp 2012-08-11].

[bia-19] Biathlon Federation of Ukraine (ang.). Biathlon.com.ua. [dostęp 2013-01-06].

[telegl-20] TELEGreenland (duń.). tele.gl. [dostęp 2012-08-11].

[iws-21] Raport dot. korzystania z internetu, używania sieci szerokopasmowych i telekomunikacji na Grenlandii (ang.). Internet World Stats. [dostęp 2012-08-11].

搜尋此網誌

Jfyhkgu

Grenlandia

Spis treści

Geografia |