Grenlandia
| |||||
| |||||
Hymn: Nunarput utoqqarsuanngoravit (Nasz stary kraju) | |||||
 | |||||
Język urzędowy | grenlandzki[1] duński[2][a] | ||||
Stolica | Nuuk | ||||
Status terytorium | autonomiczne terytorium Królestwa Danii | ||||
Głowa terytorium | królowa Małgorzata II Glücksburg | ||||
| w jej imieniu | wysoki komisarz Mikaela Engell | ||||
| Szef rządu | premier Kim Kielsen | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe | 12. na świecie 2 166 086 km² 0 | ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia | 206. na świecie 57 713[3] 0,03 osób/km² | ||||
PKB (2012) • całkowite • na osobę | 2,12 mld USD 37 634 USD | ||||
Jednostka monetarna | Korona duńska[2] (DKK) | ||||
| Rok utworzenia | przejęcie od Norwegii 1814 | ||||
Strefa czasowa | UTC −3 – zima UTC −2 – lato | ||||
Kod ISO 3166 | GL/GRL/304 | ||||
Domena internetowa | .gl | ||||
Kod samochodowy | KN | ||||
Kod samolotowy | OY | ||||
Kod telefoniczny | +299 | ||||
 | |||||
Grenlandia (gren. Kalaallit Nunaat [kaˈlaːɬit ˈnunaːt], duń. Grønland [ˈɡ̊ʁɶnˌlanˀ]) – autonomiczne terytorium zależne Danii[2] położone na wyspie o tej samej nazwie która położona jest geograficznie w Ameryce Północnej, a historycznie i politycznie w Europie, o obszarze 2 166 086 km² (największa wyspa na świecie niebędąca kontynentem), pokrytej w 81% przez lądolód grenlandzki (410,4 tys. km² jest wolnych od lodu) i o ludności 56 282 (styczeń 2014)[4]. 89% mieszkańców stanowią Inuici[5].
Stolicą Grenlandii jest Nuuk (duńska nazwa Godthåb).
W 1978 duński parlament przyznał Grenlandii autonomię. W 1982 odbyło się referendum, w którym mieszkańcy opowiedzieli za wystąpieniem z Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Grenlandia wystąpiła z niej w 1985 i nie jest obecnie – w przeciwieństwie do Danii – członkiem Unii Europejskiej[2]. Grenlandia jest członkiem Rady Nordyckiej.
Nazwa wyspy oznacza 'zielony kraj' – miała zachęcić do osiedlania się na niej[6][7], w przeciwieństwie do Islandii, której nazwa 'kraina lodu' miała zniechęcać.
Spis treści
1 Geografia
2 Ludność
2.1 Narodowości
2.2 Języki
2.3 Wyznania
2.4 Statystyki demograficzne[5]
3 Historia
4 Muzyka
5 Flora
6 Fauna
7 Klimat
7.1 Temperatura
7.2 Opady
8 Podział administracyjny
8.1 Miasta
9 Polityka
10 Sport
11 Media
12 Zobacz też
13 Uwagi
14 Przypisy
15 Linki zewnętrzne
Geografia |
Wyspa leży w północnej części Oceanu Atlantyckiego i jest częścią Ameryki Północnej. Od reszty kontynentu oddzielają ją cieśniny Davisa, Smitha i Robesona oraz Morze Baffina. Najdalej na północ położonym punktem jest Przylądek Morris Jesup, a na południe Przylądek Farvel. Od wschodu Cieśnina Duńska oddziela ją od Islandii. Najwyższym szczytem jest Góra Gunnbjørna 3700 m n.p.m., grubość lodu w czaszy lodowca dochodzi do 3500 m. Wybrzeże typu fiordowego z licznymi przybrzeżnymi wyspami. Większa część Grenlandii leży na północ od koła podbiegunowego.
Ludność |
Przeważająca część ludności Grenlandii zamieszkuje południowo-zachodnią część kraju, gdzie warunki klimatyczne są najkorzystniejsze. Około 40% stanowią mieszkańcy licznych osad lub niewielkich miejscowości, położonych wokół wybrzeży Grenlandii. Około 25% całej populacji mieszka w stolicy kraju – Nuuk.
Narodowości |
Większość mieszkańców Grenlandii stanowią Grenlandczycy (Inuici) – 89%. Zamieszkują ją również Europejczycy o różnym stopniu wymieszania, głównie Duńczycy[8].
Języki |
Mieszkańcy Grenlandii posługują się trzema dialektami języka grenlandzkiego, którego forma używana na zachodnim wybrzeżu została językiem urzędowym. Powszechna jest również znajomość duńskiego[1] oraz, w mniejszym stopniu, angielskiego (głównie w miastach).
Wyznania |
Struktura religijna w 2010[9]:
Kościół luterański – 36 000 wiernych (63%)- Kościół Nowego Życia (zielonoświątkowcy) – 580 wiernych (1%)
Bahaizm – 166 wyznawców
Świadkowie Jehowy – 169 głosicieli (2017)[10]
Kościół katolicki – 133 wiernych
Bracia plymuccy – 120 wiernych
Statystyki demograficzne[5] |
Współczynnik urodzeń:
- 12,2/1000 mieszkańców (styczeń 2014)
Współczynnik zgonów:
- 7,9/1000 mieszkańców (marzec 2013)
Saldo migracji:
- −447 (2013)
Liczba mężczyzn przypadających na 1 kobietę: (2011)
- w chwili narodzin: 1,05
- w grupie wiekowej poniżej 15 lat: 1,03
- w grupie wiekowej 15–64 lata: 1,14
- w grupie wiekowej powyżej 65 lat: 1,1
- w całej populacji: 1,11
Śmiertelność noworodków: (2012)
- łącznie 9,83/1000 żywych urodzeń
- chłopców 11,23/1000 żywych urodzeń
- dziewczynek 8,37/1000 żywych urodzeń
Średnia długość życia: (2012)
- dla całej populacji: 71,1 lat
- średnia długość życia mężczyzn: 68,7
- średnia długość życia kobiet: 73,5
Dzietność:
współczynnik dzietności: 1,98 (2012)
Samobójstwa:
Według różnych doniesień do pierwszej połowy XX wieku Grenlandia należała do krajów z niewielką liczbą samobójstw[11]. Jednak od roku 1970 ich liczba zaczęła gwałtownie rosnąć i w 1986 była w niektórych miejscowościach główną przyczyną zgonów wśród młodych ludzi. Według niektórych raportów przeciętnie co 4 lub co 5 Grenlandczyk podejmował już próbę odebrania sobie życia. Najczęściej młodzi ludzie w wieku przeciętnie od 15 do 19 lat[12]. Wśród przyczyn wymienia się alkoholizm[12] i depresję[11]. Zasadniczą przyczyną może być zmiana stylu życia Grenlandczyków, którzy w ramach tzw. polityki G60 byli przesiedlani do bloków w tzw. „stylu sowieckim”. Ludzie ci, którzy przez stulecia zajmowali się łowiectwem, nagle znaleźli się w zupełnie nowej sytuacji, w której nie potrafią się odnaleźć[12].
Historia |
Muzyka |
Flora |
Siano na farmie owczej
Flora Grenlandii jest uboga. Na jej terenie spotkać można ok. 500 gatunków roślin wyższych oraz 3000 gatunków mchów, porostów i glonów.
Roślinność na Grenlandii występuje tylko w miejscach, które choć przez krótki czas w ciągu roku są wolne od pokrywy lodowej. Zasadniczy typ roślinności porastającej te obszary stanowią różne typy tundry oraz łąki. Tundra na południu złożona jest z różnych gatunków traw, mchów, porostów i roślin zielnych, a na północy tylko z mchów i porostów. Na samym południu kraju występują także krzewy i karłowate gatunki drzew, m.in. brzozy (osiągające 10 m wysokości), olchy, wierzby (sięgające 4 m), jarzębiny, jałowce. Północne wybrzeże (powyżej 80° szerokości geograficznej) jest praktycznie pozbawione roślinności.
Fauna |
Piżmowół arktyczny
Niedźwiedzica z młodymi
Na wybrzeżach żyją m.in. renifery, piżmowoły arktyczne, lemingi, niedźwiedzie polarne, lisy polarne, wilki polarne[13], zające polarne, gronostaje, a także ptaki – m.in. pardwy, sowy śnieżne[13], edredony, gęsi i mewy.
Morze w pobliżu wyspy zamieszkane jest przez liczne ryby (np. łososie, dorsze[13], rekiny i mallotusy), a także duże ssaki morskie (około 30 różnych gatunków, m.in. wale grenlandzkie, narwale[13], białuchy, morsy oraz kilka gatunków fok[13], np.: lodofoka grenlandzka, fokowąs brodaty, nerpa obrączkowana itd.). Ponadto grenlandzkie wody zamieszkują liczne gatunki drobnych zwierząt (tzw. kryl), stanowiących pożywienie kręgowców, a spośród nich największe znaczenie mają krewetki. Na Grenlandii żyje ok. 700 gatunków owadów i pajęczaków: liczne komary, motyle, trzmiele i pająki.
Klimat |
Na Grenlandii panuje klimat polarny, jedynie na wybrzeżach – subpolarny.
Południowy zachód kraju jest cieplejszy niżby wynikało z szerokości geograficznej, a to za sprawą opływającego wyspę od tej strony odgałęzienia ciepłego Prądu Północnoatlantyckiego. Klimat Grenlandii charakteryzuje się częstymi zmianami pogody, ostrymi zmianami temperatur i znacznymi opadami (zwłaszcza w części południowej).
Na zjeździe Amerykańskiej Unii Geofizycznej w 2007 roku niektórzy badacze, m.in. Thomas V. Lowell z uniwersytetu w Cincinnati i 6 innych[14], przedstawili wyniki swoich prac, z których wynika, że w okolicach fiordu Kangertittivaq (Scoresbysund), w pobliżu miejscowości Ittoqqortoormiit, znajdują się odsłonięte przez ustępujący lodowiec Istorvet duże ilości pozostałości roślinnych[14] – pni i korzeni drzew i krzewów itp.[15] Na podstawie dokonanych odkryć uważa się, że w okresie tzw. „średniowiecznego okresu ciepłego” klimat na Grenlandii był na tyle korzystny, że umożliwiał bujną wegetację drzew i roślin na znacznej powierzchni wyspy[15].
Temperatura |
Najkorzystniejszy klimat panuje na wybrzeżach, zwłaszcza w południowo-zachodniej części wyspy. Średnia temperatura w tym rejonie w styczniu wynosi −7 °C, zaś lipcu +10 °C. Pozostałe obszary kraju leżące nad brzegiem morza są znacznie chłodniejsze: temperatura spada w miarę przesuwania się na północ; zimą na północnych skrajach wyspy osiąga wartość średnią −36 °C, a latem zaledwie +3 °C
Lodowa pustynia wewnątrz wyspy, w górach w pobliżu wschodniego wybrzeża
Najsurowszy klimat panuje w środkowej części Grenlandii. Temperatura na tym obszarze w zasadzie nigdy nie przekracza 0 °C. Średnia temperatura powietrza w lutym wynosi tam −47 °C, zaś w lipcu −12 °C. Najniższa zanotowana na wyspie temperatura to −74 °C.
Wzrost średniej temperatury w ostatnich latach, powoduje wydłużenie okresu bezprzymrozkowego[16]. W związku z tym podjęto próbę uprawy jęczmienia, którą zarzucono z powodów klimatycznych pod koniec średniowiecza.
Opady |
Roczna suma opadów na wyspie waha się od 800 do 1100 mm na południu, do 150–250 mm na północy. Opady mają głównie postać śniegu, w okresie letnim też deszczu, zaś w środkowej części Grenlandii, na obszarze lodowca, gdzie rocznie spada 300–400 mm, jest to wyłącznie śnieg. Opady występują głównie w ciepłej połowie roku.
Podział administracyjny |
Od 1 stycznia 2009 roku Grenlandia dzieli się na cztery gminy: Qeqqata, Sermersooq, Qaasuitsup i Kujalleq.
Miasta |
Na wyspie jest 13 miast liczących ponad tysiąc mieszkańców, z których największe to Nuuk (15,5 tys.), Sisimiut (5,5 tys.) i Ilulissat (4,5 tys.).
Patrz szablon „Miasta i osady Grenlandii” na końcu artykułu.
Wybrane porty lotnicze na Grenlandii
Polityka |
Na mocy konstytucji duńskiej z 1953 Grenlandia jest integralną częścią Królestwa Danii, posiadającą od 1979 szeroką autonomię. W gestii duńskich władz centralnych, które na Grenlandii reprezentuje wysoki przedstawiciel, są: sprawy konstytucji, obrony, polityki zagranicznej i monetarnej. Grenlandia wybiera 2 deputowanych do parlamentu duńskiego (Folketing). Lokalnym organem władzy ustawodawczej jest Landsting (kadencja 4 lata, z wyborów powszechnych), władzy wykonawczej – rząd, odpowiedzialny przed Landstingiem.
Główne partie polityczne: Siumut ('naprzód'), założone w 1977 roku, socjaldemokratyczna, opowiadająca się za jak najszerszą autonomią w ramach Danii, Atassut ('poczucie wspólnoty'), zał. 1978, konserwatywno-liberalna, popiera bliskie związki z Danią, Inuit Ataqatigiit ('wspólnota ludzka'), zał. 1978, eskimoska partia niepodległościowa.
25 listopada 2008 roku odbyło się referendum w sprawie poszerzenia autonomii[17]. 75,54% mieszkańców głosowało za autonomią, przeciw było 23,57%, frekwencja wyniosła 71,96%. W wyniku referendum przekazano rządowi Grenlandii sprawy polityki morskiej, zasobów naturalnych oraz policję i sądownictwo, łącznie ok. 30 obszarów. Język grenlandzki został jedynym językiem urzędowym. Nie zmieniła się polityka zagraniczna i obronna. Nowe przepisy dotyczące poszerzenia autonomii weszły w życie 21 czerwca 2009 r.
Sport |
Grenlandia ma własną zawodową reprezentację piłkarzy ręcznych. Istnieje także liga piłkarska Coca Cola GM i nieoficjalna reprezentacja w piłce nożnej. Grenlandię reprezentują sportowcy także w biathlonie[18].
Media |
Na Grenlandii głównym dostawcą usług telekomunikacyjnych i internetowych jest należąca do rządu spółka TELE Greenland[19]. Według statystyk ponad 90% mieszkańców wyspy korzysta z internetu[20]. Grenlandia ma własną korporację radiowo-telewizyjną, Kalaallit Nunaata Radioa, która większość programów nadaje w języku grenlandzkim.
Zobacz też |
- Kraje nordyckie
- Odkrycia i badania Arktyki
- Park Narodowy Grenlandii
Uwagi |
↑ Grenlandia jest krajem dwujęzycznym, w którym język grenlandzki (dialekt zachodniogrenlandzki) jest oficjalnym językiem urzędowym, jednakże język duński jest również w powszechnym użyciu i może być oficjalnie używany (za Naalakkersuisut – Government of Greenland) (ang.).
Przypisy |
↑ ab Facts on Greenland (ang.). Naalakkersuisut – Government of Greenland (naalakkersuisut.gl). [dostęp 2015-08-15].
↑ abcd Polak w Danii – informacje praktyczne (pol.). Ambasada RP w Kopenhadze (kopenhaga.msz.gov.pl). [dostęp 2015-08-15].
↑ The World Factbook — Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2017-10-03] (ang.).
↑ Greenland in Figures – Marzec 2014.
↑ ab The World Factbook – Greenland (ang.). CIA. [dostęp 2012-11-18].
↑ Przyroda. Podręcznik. Warszawa: WSIP, 2001. ISBN 83-02-07928-6.
↑ Eirik the Red’s Saga (ang.). Literary and Philosophical Society of Liverpool (Projekt Gutenberg). [dostęp 2012-08-11].
↑ The World Factbook.
↑ Greenland. Operation World, 2010.
↑ Rocznik Świadków Jehowy 2017. Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 178–187.
↑ ab The Suicide Capital of the World (ang.). slate.com. [dostęp 2013-12-12].
↑ abc Rising suicide rate baffles Greenland. Why do so many Greenlanders kill themselves? (ang.). Al Jazeera English. [dostęp 2013-12-12].
↑ abcde Grenlandia – Kalaallit Nunaat (pol.). hornsund.igf.edu.pl. [dostęp 2012-10-01].
↑ ab Organic Remains from the Istorvet Ice Cap, Liverpool Land, East Greenland: A Record of Late Holocene Climate Change (ang.). Digital Library for Physics and Astronomy (adsabs.harvard.edu). [dostęp 2016-06-07].
↑ ab Ważne odkrycie w Grenlandii (pol.). Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycznej (zarchiwizowano w Internet Archive). [dostęp 2016-06-07].
↑ Nowe oblicze Grenlandii – pogoda dla wikinga (pol.). National Geographic Polska. [dostęp 2013-12-14].
↑ Grenlandczycy poszli do urn (pol.). Rzeczpospolita, 2008-11-25. [dostęp 2012-08-11].
↑ Biathlon Federation of Ukraine (ang.). Biathlon.com.ua. [dostęp 2013-01-06].
↑ TELEGreenland (duń.). tele.gl. [dostęp 2012-08-11].
↑ Raport dot. korzystania z internetu, używania sieci szerokopasmowych i telekomunikacji na Grenlandii (ang.). Internet World Stats. [dostęp 2012-08-11].
Linki zewnętrzne |
- Grenlandzka Rada Turystyki (ang.). greenland.com. [dostęp 2013-05-25].
- Grenlandzki przewodnik turystyczny (ang.). greenland-guide.gl. [dostęp 2013-05-25].
- Polskojęzyczny przewodnik turystyczny zlokalizowany w Sisimiut (pol.). poznajgrenlandie.pl. [dostęp 2015-10-17].
- Grenlandia – Kalaallit Nunaat (pol.). Polska Stacja Polarna Hornsund (zarchiwizowano w Internet Archive). [dostęp 2015-10-17].
- Statistics Greenland – oficjalne statystyki Grenlandii (ang.). stat.gl. [dostęp 2013-05-25].
| ||||||||||
| ||||||||
| ||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Kontrola autorytatywna (kraj związkowy):
VIAF: 137138322
LCCN: n79059221
GND: 4022113-1
NDL: 00562648
NKC: ge129206
- WorldCat
