Jfyhkgu

ZX Spectrum
Typ	Mikrokomputer domowy
Premiera	23 kwietnia 1982
Koniec produkcji	1992
Procesor	Zilog Z80A / Z80B @ 3,5 MHz
Pamięć operacyjna	16 kB / 48 kB RAM / 16 kB ROM
Nośnik danych	kaseta magnetofonowa / magnetofon kasetowy
System operacyjny	Sinclair BASIC
Ekran	tryb graficzny 256 × 192 pixele tryb tekstowy 24 × 32 znaki 8 kolorów (2 odcienie jasności)
Wymiary	23 × 14,4 × 3 cm 550 g
poprzednik: ZX-81	następca: brak
Multimedia w Wikimedia Commons

ZX Spectrum – jeden z wczesnych małych komputerów domowych wyprodukowanych przez angielską firmę Sinclair Research w roku 1982, następca ZX-81. Początkowo model miał nazywać się ZX-82.

Parametry techniczne |

Płyta główna ZX Spectrum z pamięcią 48 KB (wersja 3B, 1983)

Screenshot ekranu z paletą barw

Laser Squad

Nośnikiem danych w pamięci masowej ZX Spectrum była kaseta magnetofonowa, po dokupieniu Interface 1 z ZX Microdrive także specjalna pamięć magnetyczna, otwarta kasetka na fotografii

Kasetka ZX Microdrive

Za sprzętową stronę ZX Spectrum odpowiedzialny był Richard Altwasser, uprzednio pracujący również nad konstrukcją komputera ZX-81. Zawartość pamięci ROM zaprogramował Steve Vickers, pracownik Nine Tiles Information Handling Ltd., choć część kodu zapożyczono z komputera ZX-80 (tę część zaprogramował John Grant). Klawiaturę komputera opracował Rick Dickinson, pracownik Sinclaira^[1].

• 
  mikroprocesor Zilog Z80A pracujący z zegarem 3,5 MHz^[2]; ośmiobitowa szyna danych, szesnastobitowa szyna adresowa;


• 
  pamięć operacyjna: RAM – 16 lub 48 kB (istniała też wersja ZX Spectrum 128, z 128 kB RAM) i ROM – 16 kB (32 kB w wersjach 128, +2 i +3);


• wyjście na odbiornik telewizyjny (TV-out), wbudowany modulator UHF firmy Astec pozwalający uzyskać obraz w rozdzielczości ekranu 256 × 192 pikseli i 15 kolorach (wyłącznie tryb graficzny), z tym że kolory nie były przypisywane poszczególnym pikselom, ale blokom 8 × 8. Dla każdego takiego bloku mógł być określany kolor tła i zapełnienia oraz wzór. Dodatkowo można było włączyć podwyższoną jasność koloru (BRIGHT 1) uzyskując w ten sposób 15 kolorów do wyboru (czarny z podwyższoną jasnością wyświetlany był jak zwykły czarny). Dla jednego bloku 8 × 8 wszystkie zaznaczone piksele (wartość 1) musiały mieć taki sam kolor, a niezaznaczone (wartość 0) również taki sam. W obrębie bloku mogły więc być widoczne tylko dwa kolory. Powodowało to, zwłaszcza w grach, efekt kanciastej chmurki przy wyświetlaniu postaci na różnokolorowym tle. ZX Spectrum był pierwszym komputerem Sinclair Research zdolnym do wyświetlania obrazu w kolorze;


• gumowa (lub plastikowa w modelu ZX Spectrum+) klawiatura membranowa z 40 klawiszami realizującymi 193 polecenia wbudowanego języka BASIC;


• wbudowany głośnik sterowany jednobitowo bezpośrednio przez procesor główny (późniejsze modele miały układ AY-3-8912 – 3 kanałowy generator dźwięku, stosowany także w komputerach Amstrad CPC oraz – pod oznaczeniem Yamaha YM-2149 – w Atari ST);


• wbudowany interpreter języka programowania Sinclair BASIC;


• możliwość przechowywania programów na kasetach magnetofonowych zapisywanych i odczytywanych przez standardowy magnetofon kasetowy;


• różne rozwiązania podłączenia stacji dyskietek takie jak najpopularniejsze w Polsce Timex FDD 3 i FDD3000 oraz ich montowane w kraju odpowiedniki (używały dyskietek 3″) czy też kontroler Beta Disk z systemem TR-DOS (można było do nich podłączyć dowolne napędy – zwykle używane były 5.25″);


• możliwość podłączenia dżojstika za pomocą zewnętrznego interfejsu – istniało kilka systemów: Kempston Joystick – najpopularniejszy standard, wbudowany w niektórych klonach ZX Spectrum (Timex 2048 i 2068); Sinclair Joystick – wprowadzony przez Sinclair Research Ltd. jako Interface II, mapowany na klawisze 6–0 (joy 1) i 1–5 (joy 2) i Cursor Joystick – emulujący klawisze kursora. Były też inne, np. Protek Joystick Interface^[3].

Opis |

Unikatową cechą ZX Spectrum był sposób wprowadzania programów na klawiaturze: słowa kluczowe BASIC-a były skojarzone z odpowiednimi przyciskami. Ponieważ słów było znacznie więcej niż przycisków na klawiaturze, niektóre można było uzyskać np. wciskając jednocześnie przyciski caps shift i symbol shift, a następnie symbol shift i którąś literę. Było to trudne dla początkujących, jednak po przyzwyczajeniu się pozwalało na szybkie wprowadzanie programu^[4].

Sprzedaż |

Komputer w wersji podstawowej (16 kB RAM) sprzedawano w Wielkiej Brytanii w cenie 125 funtów (po pół roku cenę zmniejszono do 99,95 funtów, co sprawiło, że ZX Spectrum był pierwszym komputerem generującym obraz kolorowy w cenie nieprzekraczającej 100 funtów), wersja z 48 kB pamięci kosztowała 175 funtów (obniżona do 129,95)^[1]. Znaczną część sprzedaży stanowił uboższy w RAM model; rozszerzenie pamięci kosztowało około 50 funtów. Pierwsze dni sprzedaży komputera przy kampanii reklamowej podkreślającej walory edukacyjne nowego produktu przyniosły zamówienia przekraczające możliwości produkcyjne; mimo miesięcznej produkcji wynoszącej 20 tysięcy komputerów nabywcy, którzy zamówienia złożyli najszybciej, czekali na dostawę od 12 do 16 tygodni.

W Polsce jego klon – Timex Sinclair 2048 – sprzedawały sklepy Centralnej Składnicy Harcerskiej^[5].

Peryferia |

Poprzez złącze krawędziowe do komputera ZX Spectrum można było podłączyć urządzenia peryferyjne, np. drukarkę ZX Printer. Jako pamięć zewnętrzną zastosować można było ZX Microdrive – szybką pamięć masową przechowującą do 90 kB danych na zapętlonej taśmie magnetycznej^[6] o szerokości 1,9 mm przechowywanej w nietypowych mikrokasetach.

• ZX Interface 1 – opracowane w roku 1983 rozszerzenie o obsługę do 8 napędów ZX Microdrive, sieci i RS232
  


• ZX Interface 2 – również wprowadzone w roku 1983 i sprzedawane w cenie 19,95 funtów rozszerzenie o obsługę dwóch joysticków i kartridże o pojemności do 16 kB.

Mikrokomputer doczekał się wersji ZX Spectrum+ z ulepszoną klawiaturą oraz ZX Spectrum 128 z pamięcią RAM rozszerzoną do 128 KB i poprawionymi możliwościami muzycznymi. Na rynku dostępne też były dodatkowe cartridge do przyłączania stacji dyskietek, rozszerzania BASIC-a (np. Mega Basic, Beta Basic^[7]) itp.

• 
  

  

  
  

  
  

  ZX Interface 1
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  napęd ZX Microdrive
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  ZX Interface 2
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Drukarka ZX Printer
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Pamięć taśmowa Microdrive
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Timex FDD
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Pistolet świetlny
  

  
  

  
  


• 
  

  

  
  

  
  

  Interfejs Kempston
  

  
  

  
  

Modele |

ZX Spectrum (1982) |

Sinclair ZX Spectrum

Wyprodukowany przez Sinclaira w 1982 i po raz pierwszy zaprezentowany na targach Earls Court Computer Show, dostępny z 16 KB lub 48 KB RAM (zależnie od ceny) i 16 KB ROM. Procesor Z80A 3,54 MHz. Gumowe klawisze, niewielki rozmiar: 23 × 14,4 × 3 cm (trochę większy od arkusza A5: 21,0 × 14,8 cm). Dźwięk jednobitowy generowany był przez CPU, poprzez ustawienie lub zerowanie bitu 4 na porcie 0xFE^[8]. Gniazdo współpracy z magnetofonem, telewizorem, 28-stykowa szyna systemowa. Brak portu joysticka.

ZX Spectrum+ (1984) |

ZX Spectrum+

W Spectrum+ zainstalowano znacznie solidniejszą klawiaturę (plastikowe klawisze), wyposażoną w wiele klawiszy spełniających funkcje edycyjne, które poprzednio były realizowane przez kombinacje klawiszy (w tym klawisze kursora w dolnym rzędzie klawiatury) oraz przycisk reset (z lewej strony komputera). Sprzedaż komputera znacznie zmalała do roku 1985, co spowodowało opracowanie ulepszonej wersji urządzenia.

ZX Spectrum 128 (1986) |

ZX Spectrum 128K (1985)

Ostatni model ZX Spectrum produkowany przez Sinclaira (choć zaprojektowany przez hiszpańską firmę Investronica) i oparty na Spectrum+ wprowadzony został na rynek brytyjski w lutym 1986. Miał 128 KB pamięci RAM (mapowanej jako 16KB strony w obszarze 48–64 K, możliwość zmiany początku adresu pamięci graficznej), 32KB pamięci ROM (w tym poszerzony interpreter BASIC wyposażony w edytor pełnoekranowy i RAM-dysk), trójkanałowy generator dźwięku stereo AY-3-8912 o rozpiętości 7 oktaw, złącze MIDI, port szeregowy RS232, wyjście monitorowe RGB oraz dołączaną, zewnętrzną klawiaturkę numeryczną. Po uruchomieniu komputer znajdował się w trybie BASIC 128, w którym niedostępne było np. wpisywanie poleceń za pomocą jednego klawisza, z możliwością przejścia na w pełni zgodny ze „starym” ZX tryb 48K (z uwagi na większą przestrzeń dla zmiennych systemowych w trybie 128K niektóre programy nie pracowały poprawnie). W trybie 48K komputer imitował poprzedni model, bez dostępu do dodatkowych stron pamięci^[9]. Ten model jest rzadko spotykany, gdyż jego produkcji po przejęciu Sinclair Research przez Amstrada szybko zaprzestano^{[potrzebny przypis]}.

ZX Spectrum +2 (1986) |

ZX Spectrum +2

Krótko po wykupieniu w roku 1986 firmy Sinclair Research przez Amstrada, kiedy to Sinclair poniósł straty finansowe przypisywane modelowi Sinclair C5, w roku 1987 pojawił się produkowany na Tajwanie ZX Spectrum +2 z możliwościami, które miał ZX Spectrum 128, ale z nową klawiaturą (58 klawiszy w układzie QWERTY), wbudowanym magnetofonem kasetowym (tak jak Amstrad CPC 464; jednostka zamontowana w Spectrum 128 +2 nie była wyposażona, ani w licznik obrotów, ani w mechanizm podsłuchu przy przewijaniu taśmy) i dwoma portami dżojstika. Producent komputera nie przewidział dołączenia zewnętrznego magnetofonu, a obudowa urządzenia zapożyczona była z modelu Amstrad CPC 464.

Klawiatura ZX Spectrum +2 nie zawierała klawiszy z nazwami poleceń języka BASIC, występujących we wcześniejszych wersjach, z wyjątkiem poleceń LOAD, CODE i RUN, które były przydatne podczas wczytywania programów.

Późniejsze modele +2 oraz +3 posiadały mikroprocesor Z80 taktowany zegarem 4 MHz.

Stanowiąc kompletny system z wbudowanym magnetofonem kasetowym, urządzenie sprzedawano raczej z myślą o fanach gier komputerowych, dołączając do każdego zestawu pistolet świetlny.

ZX Spectrum +3 (1987) |

ZX Spectrum +3

W kolejnej wersji ZX Spectrum, produkowanej przez Amstrada w oparciu o ZX Spectrum +2, wprowadzonej na rynek w roku 1988, zamiast magnetofonu kasetowego wbudowana była stacja dysków 3-calowych, charakterystycznych dla produktów Amstrada (jak w Amstradzie CPC 664 oraz 6128), zdolna do zapisania ok. 350 kB danych na dyskietce (40 ścieżek, 9 sektorów, 512 bajtów w sektorze). Ten model ZX Spectrum miał także możliwość pracy pod systemem operacyjnym CP/M.

Urządzenie sprzedawano na rynku brytyjskim w cenie 250 funtów, lecz sprzedaż nie była wysoka, co częściowo przypisywano trzycalowej stacji dyskietek. Sprzedano mniej egzemplarzy modelu +3 niż +2, który oferowano do wczesnych lat 90. XX wieku.

Klony |

Timex Sinclair 2068

TK 90X – klon ZX Spectrum produkowany przez brazylijską firmę Microdigital Eletronica

Powstało wiele klonów ZX Spectrum. W Polsce najpopularniejszy był Timex TC2048, wyposażony w lepszą klawiaturę i port joysticka, oraz zmieniony układ graficzny (oferujący tryby multicolor oraz hi-res z 512 punktami w linii – tryb ten umożliwiał czytelne wyświetlanie 80–96 znaków w wierszu, co pozwalało na sensowną edycję tekstu). W Polsce chałupniczo były produkowane w niewielkich liczbach wersje z dobrą polską klawiaturą kontaktronową i bez błędów dostrzeżonych w ROM-ie, które usunięto (m.in. obsługę przerwań NMI). Wrocławskie Elwro produkowało przez krótki czas komputerek w obudowie od dziecięcych organków Elwirka, Elwro 800 Junior, który miał 3 tryby pracy: własny, zgodności z ZX Spectrum oraz zgodności z CP/M. Gdański Unimor razem z warszawską firmą Polbrit wyprodukował mikrokomputer Unipolbrit 2086, będący klonem Timexa TC2068.

Do dziś^[kiedy?] w Rosji popularne są nadal tam produkowane komputery Pentagon, Scorpion, ZX-Sprinter i inne, rozszerzone o nowe możliwości klony ZX Spectrum. Najnowszym modelem jest Pentagon 1024 SL (druga połowa pierwszej dekady lat dwutysięcznych).

Istnieją stosunkowo dobrze opracowane – jak na możliwości tego komputera – programy służące do programowania w asemblerze i Pascalu.

W późniejszym okresie dostępne były przeróbki ZX Spectrum rozszerzające pamięć do 80, 128 lub 144 KB, dodatkowy ROM od modeli +2 lub +3, stacje dysków (FDD3 i FDD3000), zewnętrzne układy dźwiękowe AY. W końcowym okresie popularności spotkać można było komputery Spectrum z pamięciami rzędu 1–4 MB, dodatkowymi układami DMA czy 8-bitowymi przetwornikami C/A pozwalającymi na odtwarzanie dźwięku jakości komputerów Amiga. Spotykano także rozwiązania z dyskami twardymi 5″ XT-Bus (zazwyczaj 5–30 MB).

SAM Coupé – klon ZX Spectrum

SAM Coupé, będący ulepszonym klonem Spectrum, posiadał:

• procesor 8 MHz, z możliwością obniżenia prędkości dla zgodności ze starszym oprogramowaniem


• nowy układ graficzny umożliwiający wyświetlanie 512 kolorów w wyższej rozdzielczości


• sprzętową obsługę tzw. sprite’ów
  


• wbudowany układ dźwiękowy Philips SAA 1099 (6 kanałów, 8 oktaw stereo)


• wysokiej jakości klawiaturę


• 512 kB pamięci RAM


• tryb pełnej zgodności z ZX Spectrum (w tym 128)

Na fali sukcesu ZX Spectrum firma Sinclair Research wyprodukowała komputer profesjonalny Sinclair QL. Pomimo fizycznych podobieństw do ZX Spectrum 128 był to komputer przeznaczony do zastosowań biurowych i nie dla domowych użytkowników.

Oprogramowanie |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Gry na platformę ZX Spectrum.

Na ZX Spectrum powstały tysiące programów, w tym wiele gier np. Knight Lore, seria Rebelstar, Manic Miner, Fairlight, Three Weeks In Paradise, Spellbound czy Lords of Midnight. Oprogramowanie użytkowe to m.in: edytor tekstu Tasword,
arkusz kalkulacyjny VU-Calc.

Emulatory |

Ze względu na dużą liczbę gier istnieją emulatory tego mikrokomputera na PC, Amigę i Macintosha.

• Spectaculator


• iSpeccy iOS (iPhone, iPad, iPod Touch) – http://ispeccy.com
  


• XPECCY (Linux/Windows) - http://xpeccy.info
  

Kultura popularna |

• Za pomocą zwykłego telewizora oraz komputera ZX Spectrum astronom Jan Hanasz dokonał akcji sabotażowej polegającej na zakłócaniu emisji programu Telewizji Polskiej przez podziemną „Solidarność” w regionie toruńskim w PRL w 1985 roku. Akcję tę nazywaną potocznie „Telewizją Solidarność” amerykański pisarz Buck Bloombecker zaliczył do jednego z bardziej spektakularnych aktów hakerskich świata.


• Podczas audycji komputerowej Rozgłośni Harcerskiej, nadawano w eter sygnał zawierający programy komputerowe, które można było nagrać na kasetę magnetofonową, np.: język programowania Logo. Ponadto płyta winylowa „Poniżej Krytyki” zespołu Papa Dance, również zawierała zakodowany program, był to quiz na temat zespołu^[10].


• Komputer ZX Spectrum został wykorzystany w filmie Seksmisja. Użyto go przy montażu efektów specjalnych.


• 
  Andrzej Kurek zaprojektował logo popularnego programu popularnonaukowego „Sonda” i wygenował je na ZX Spectrum.

Przykłady |

Przykładowy program w BASICu dla ZX Spectrum 48k wpisujący do pamięci obrazu losowe bajty czego efektem jest pokrycie ekranu kolorową mozaiką:

Symulacja dywanu Sierpińskiego na ZX Spectrum 48k (animacja ekranu)

 5 CLS

10 FOR N=1 TO 1000

20 POKE 16384+6144*RND, 255*RND

30 POKE 22528+768*RND,255*RND

40 NEXT N

Przykładowy program dla ZX Spectrum 48k rysujący okręgi w losowym miejscu i o losowym promieniu:

 5 BORDER 0

 10 PAPER 0

 20 INK 4

 25 CLS

 30 FOR n=1 TO 1000

 40 LET r=2*88*RND

 50 LET x=2*128*RND

 60 LET y=2*88*RND

 70 IF x-r<0 THEN GO TO 200

 80 IF x+r>255 THEN GO TO 200

 90 IF y-r<0 THEN GO TO 200

100 IF y+r>175 THEN GO TO 200

110 CIRCLE x,y,r

200 NEXT n

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. ZX Spectrum ma 25 lat

Wikimedia Commons ma galerię ilustracji związaną z tematem: ZX Spectrum

Przypisy |

Bibliografia |

• KrzysztofK. Kuryłowicz KrzysztofK., DariuszD. Madej DariuszD., KrzysztofK. Marasek KrzysztofK., Przewodnik po ZX Spectrum, Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986, ISBN 83-206-0691-8 .

Linki zewnętrzne |

• Światowe repozytorium informacji o ZX Spectrum


• Polskie forum


• Serwis poświęcony wyłącznie modelowi ZX Spectrum 48K


• Podręcznik Basica ZX Spectrum


• Emulator

p • d • e Komputery firmy Sinclair i ich klony Sinclair Research ZX-80 ZX-81 ZX Spectrum, Spectrum+, Spectrum 128 QL Timex Sinclair TS 1000 TS 1500 TS 2048, TC 2048 TS 2068, TC 2068 Amstrad ZX Spectrum +2 ZX Spectrum +3 Cambridge Computer Z88 Klony Jupiter Ace SAM Coupé Didaktik Dubna 48K Hobbit Pentagon Scorpion Sprinter One Per Desk CST Thor Q40/Q60 Unipolbrit 2086 Akcesoria Sinclair Research ZX Printer ZX Interface 1 ZX Interface 2 Microdrive Akcesoria Timex TS1016 TS2020 TS2040 TS2050 TS2090 FDD FDD3000 TIRS232