Jfyhkgu

Ten artykuł dotyczy 3 Pułku Piechoty Legionów. Zobacz też: 3 Pułk Piechoty – inne pułki piechoty z numerem 3.

3 Pułk Piechoty Legionów
Odznaka 3 Pułku Piechoty Legionów
Historia
Państwo	Austro-Węgry  II Rzeczpospolita
Sformowanie	wrzesień 1914
Rozformowanie	29 września 1939
Nazwa wyróżniająca	Legionów
Tradycje
Święto	30 września
Nadanie sztandaru	30 września 1924
Dowódcy
Pierwszy	płk Zygmunt Zieliński
Ostatni	ppłk dypl. Jan Zygmunt Berek
Działania zbrojne
I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Jarosław, Nisko
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	2 Dywizja Piechoty Legionów

Kostiuchnówka. 1916 r

3 Pułk Piechoty Legionów (3 pp Leg.) – oddział piechoty Legionów Polskich, Wojska Polskiego II RP i Armii Krajowej w latach 1914–1939 i 1944–1945.

Oddział został utworzony po wybuchu I wojny światowej z żołnierzy rozwiązanego wcześniej Legionu Wschodniego, uzupełnionego ochotnikami ze Śląska i Galicji. Uczestniczył w działaniach wojennych już od października 1914 roku, brał udział między innymi w bitwach pod Mołotkowem, Rafajłową, I i II bitwie pod Kostiuchnówką, starciach pod Rarańczą i Kaniowem. Rozbrojony w maju 1918 roku, odtworzony po odzyskaniu niepodległości już na początku 1919 roku. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej lat 1918–1919 i polsko-bolszewickiej 1920 roku.

W okresie międzywojennym wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów. Stacjonował początkowo w Łukowie i Grodnie. Ostatecznie dyslokowany w garnizonie Jarosław.

W trakcie kampanii wrześniowej w składzie Armii Łódź przeszedł szlak bojowy od Wygiełzowa przez Skierniewice, Pogroszew, Umiastów, Ołtarzew i Puszczę Kampinoską do Twierdzy Modlin, gdzie złożył broń 29 września 1939 roku.

Odtworzony w 1944 roku w ramach Armii Krajowej, w składzie 2 DPLeg. AK, przeznaczony został do wykonania Akcji „Burza” w Okręgu Radom-Kielce AK. Rozwiązany ostatecznie wraz z wszystkimi odtworzonymi jednostkami Armii Krajowej w styczniu 1945 roku.

Formowanie |

Formowanie 3 pułku piechoty Legionów Polskich rozpoczęto w Krakowie na przełomie sierpnia i września 1914 roku. Pułk składał się z legionistów byłego Legionu Wschodniego, a także ochotników z Galicji i Śląska oraz żołnierzy batalionu uzupełniającego 1 pułku Legionów w Choczni.

Część kadry oficerskiej i podoficerskiej pochodziła z Oddziałów Strzeleckich Piłsudskiego. Jesienna ofensywa rosyjska i związane z tym potrzeby frontu uniemożliwiły zakończenie mobilizacji. Na początku września 1914 roku pułk (w niepełnym stanie etatowym) skierowano na front węgierski. Dowództwo objął Komendant Legionów, generał Karol Durski-Trzaska.

I wojna światowa |

Oddziały przetransportowano do Huszt. I i IV batalion pod dowództwem kpt. Józefa Hallera wysłano na przełęcz Pantyrską do miejscowości Königsfeld. II batalion pod dowództwem por. Zygmunta Roklana-Hofbauera skierowano do Marmarosz-Sziget. I batalion skoncentrowano pod Neu-Szölfös i Királyháza.

W połowie października pułk wraz ze współpracującymi z nim: 2 pułkiem piechoty Legionów, 2 i 3 szwadronem kawalerii oraz bateriami artylerii skoncentrowano pod Königsfeld. W trakcie kolejnych działań oddziały pułku opanowały miejscowości: Sołotwina, Pasieczna, Pniów, Nadwórna i Bohorodczany. Walczyły też pod Hwozdem i Cucyłowem. Szczególnie ważny okazał się bój o Rafajłową (22–23 października 1914 roku). Oddziałom 3 pułku udało się tam powstrzymać nacierające oddziały rosyjskie i uniemożliwić im przejście Przełęcz Rogodze Wielkie, czyli przedostanie się z zachodniej strony Karpat do Galicji^[a].

Bitwa pod Mołotkowem |

29 października 1914 doszło do bitwy pod Mołotkowem. Łącznie siły legionowe – wraz z 2 pułkiem piechoty oraz 2 i 3 szwadronem jazdy i artylerią – liczyły około 8000 żołnierzy. Strona rosyjska miała do dyspozycji 15 000 żołnierzy. Po kilku godzinach krwawych walk oddziały polskie rozpoczęły odwrót, tracąc łącznie 900 żołnierzy: 200 zabitych, 300 rannych i 400 wziętych do niewoli. Straty Rosjan były mniejsze – 100 zabitych oraz kilkuset rannych i jeńców – ale na tyle poważne, że uniemożliwiły im prowadzenie działań zaczepnych przez kilka następnych dni^[1].

Przełęcz Legionów. Bitwa pod Rafajłową |

W dniach od 30 października do 25 listopada 1914 pułk osłaniał miejscowość Zielona i bronił dostępu do Przełęczy Legionów^[b][c][d]. 26 listopada 1914 roku oddziały 2 i 3 pułku piechoty podzielono na dwie grupy. Pierwsza^[2] broniła przełęczy. Drugą^[3] przerzucono na Huculszczyznę^[4].
Nocą 23 na 24 stycznia 1915 roku I i III batalion 3 pułku piechoty odparł kontratak rosyjski na Rafajłową i Przełęcz Legionów.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Rafajłową.

W II Brygadzie |

Plan bitwy^[5]

Napis na obelisku w Rafajłowej

Do marca 1915 roku poszczególne bataliony pułku walczyły oddzielnie, biorąc udział w walkach: nad Bystrzycą Nadwórniańską i Bystrzycą Sołotwińską, Jaworowem, Sokołowką, Jasieniowem Górnym, Żabiem i Kosmaczem, powstrzymując Rosjan kierujących się ku Bukowinie. W dniach 9–10 grudnia 1914 walczyły pod Ökörmezö, a 18–23 stycznia 1915 pod Kirilibabą^[6].

W marcu 1915 bataliony walczyły w ramach zgrupowania gen. Durskiego na Bukowinie i w Galicji Wschodniej pod miejscowościami: Berehomet, Bortniki, Bratyszewo, Briaza, Jezierzany, Korolówka, Kniaże, Łopuszna, Łukawiec, Moldava, Niżniów, Seletyn, Stanieste, Śniatyń i Tłumacz. Następnie przeniesiono je w rejon Kołomyi, gdzie pułk poddano reorganizacji^[e].

Od 15 kwietnia 1915 roku pułk włączono do nowo utworzonej II Brygady Legionów. Dowódcą 3 pułku piechoty został awansowany do stopnia majora Henryk Minkiewicz. Poszczególnymi batalionami dowodzili:

• I batalion – kpt. Bolesław Zaleski,


• II batalion – por. Józef Szczepan,


• III batalion – por. Józef Zając.

Wiosną 1915 roku państwa centralne podjęły ofensywę na froncie wschodnim. Jej efektem było zajęcie dotychczasowych terenów do linii Ryga (na północy) – Dniestr (na południu). W połowie kwietnia 1915 roku jednostki pułku ponownie przebazowano do Besarabii, gdzie do początków maja trwały walki pozycyjne. 7 maja obsadzono front na odcinku Dobronowce – Toporowce. 12 maja 1915 roku pułk rozpoczął odwrót nad Prut i wziął tam udział w walkach odwrotowych i pozycyjnych. 4 czerwca 1915 roku pułk nieudanie próbował przełamać front. Powodzeniem zakończył się atak 7 czerwca 1915 roku, dzięki czemu 10 czerwca legioniści opanowali miejscowość Witelówka, a nazajutrz, po krwawym boju – Zadobrówkę. W wyniku tych działań pułk zajął pozycje nad rzeką Rokitnianka.

Do 3 czerwca 1915 roku trwały wielokrotnie próby przełamania pozycji rosyjskich. Doszło tu między innymi do słynnej szarży ułanów współpracującego z pułkiem 2 Szwadronu Kawalerii pod Rokitną. Nocą z 13 na 14 czerwca 1915 roku Rosjanie opuścili pozycje pod Rokitną, a oddziały legionowe przeszły do pościgu.

W czerwcu pułk wraz z II Brygadą przegrupował się na pogranicze besarabsko-bukowińskie i 16 czerwca obsadził pozycje pod Rarańczą. Po kilku dniach zaciekłych bojów z Rosjanami i odparciu wielu ataków front ustabilizował się na około cztery miesiące.

Jesienią 1915 roku oddział przerzucono na Wołyń. Wziął tam udział w krwawej bitwie w rejonie Wielkiej Miedwierzy, gdzie 9 listopada zdobyto Kostiuchnówkę^[7]. Pułk odznaczył się szczególnym męstwem w zdobyciu tzw. Wzgórza Cegielnianego, a następnie położonego na jego tyłach lasu^[8].

Do czerwca 1916 roku na froncie pułku trwał względny spokój.

Późną wiosną na południowym odcinku frontu wschodniego ruszyła ofensywa rosyjska – tzw. ofensywa Brusiłowa. W maju 1916 roku pułk wraz z całą II Brygadą przesunięto na linię rzeki Styr, gdzie znajdował się w odwodzie. W dniach 3–7 lipca 1916 roku wraz z innymi jednostkami legionowymi wziął udział w II bitwie pod Kostiuchówką. W trakcie odwrotu nad rzekę Stochód zdobył Rudkę Miryńską (3 sierpnia 1916 roku). Po tych działaniach front ustabilizował się na dłuższy czas.

W październiku 1916 roku pułk skierowano na odpoczynek w rejon Baranowicz na Polesiu, skąd w dniach 27–29 listopada przebazowano go do Warszawy^[f].

2 stycznia 1917 roku przeniesiono pułk do Zegrza, gdzie legioniści zostali poddani szkoleniu według regulaminów niemieckich, co trwało aż do sierpnia. Latem 1917 roku w Legionach rozgorzał tzw. „kryzys przysięgowy”: Niemcy, którzy od kwietnia przejęli dowództwo nad Legionami Polskimi, zażądali od legionistów – obywateli byłego zaboru rosyjskiego – złożenia przysięgi na wierność Cesarstwu Niemieckiemu i Austro-Węgrom, wbrew opinii Józefa Piłsudskiego^[9]. Doszło do rozdźwięków na tym tle w całych Legionach, również i w 3 pułku. Na łączną liczbę zobowiązanych do przysięgi pięciu oficerów i 496 szeregowych pułku, złożyło ją odpowiednio dwóch i 297, zaś 3 i 199 odmówiło. Internowano ich w obozach w Beniaminowie i w Szczypiornie.

24 sierpnia 1917 dyslokowano pułk w rejon Przemyśla. Kiedy zdecydowana większość oficerów i żołnierzy opowiedziała się za pozostaniem w służbie, 25 października 1917 został on odesłany na front nad Prut. W związku z uszczupleniem stanów osobowych i brakiem uzupełnień przeprowadzono reorganizację. Pułk posiadał trzy bataliony po trzy kompanie każdy. Po krótkim pobycie na linii frontu w rejonie Czerniowiec pułk wycofano do odwodu do lutego 1918. Po podpisaniu przez Austro–Węgry traktatu z Ukrainą w jednostkach II Brygady, w tym i w 3 pułku piechoty podjęto decyzję o przebiciu się przez front na Ukrainę, pod miejscowością Rarańcza. Datę rozpoczęcia ustalono na 15 lutego 1918 roku. Ustalono również kolejność w kolumnie przebijających się oddziałów legionowych. 3 pułk piechoty miał iść na końcu kolumny, a jego kompania szturmowa miała stanowić straż tylną. 2 pułkowi piechoty, który przebijał się przez front jako pierwszy, udało się to po krótkim boju^[10].

Idący w końcu kolumny 3 pułk piechoty napotkał na opór jednostek austriackich. Po zejściu z głównego kierunku marszu i przebiciu się przez nieumocnione pozycje austriackie około pięciu kilometrów na wschód od dotychczasowej osi marszu pułk dostał się bez większych strat na stronę ukraińską. Tam połączył się z 2 pułkiem piechoty i dowództwem Brygady. Maszerując na Chocim, stoczył bój z jednostkami bolszewickimi o przeprawę przez Dniestr pod Żwańcem. Pod Kamieńcem Podolskim nawiązano pierwszy kontakt z oddziałami polskimi na Ukrainie. Pułk zajął pozycje na linii Kamieniec Podolski–Bar, osłaniając przed jednostkami bolszewickimi koncentrację luźnych oddziałów polskich. Na skutek ponownej ofensywy wojsk austriacko-niemieckich pułk skoncentrował się z 2 pułkiem piechoty i odmaszerował na południowy wschód. Zgrupowanie przez Mohylów, Wierzbowce, Ożaryńce, Wojewczyńce i Bukatynkę, skierowało się na Soroki, gdzie koncentrował się II Korpus Polski. Cel osiągnięto 6 marca, po ponad trzystukilometrowym marszu przez zrewoltowaną i zanarchizowaną Ukrainę.

W II Korpusie Polskim. Rozbicie pułku |

Pułk walczył w składzie II Korpusu^[11]

W Sorokach zreorganizowano nowo przybyłe i miejscowe oddziały polskie w II Korpus Polski.

 Osobny artykuł: II Korpus Polski w Rosji.

Na skutek postępującej ofensywy niemieckiej Korpus wycofał się nad Dniepr, gdzie zatrzymał się w rejonie Kaniowa. W tym czasie doszły tam jednostki niemieckie. Trwające parę dni nieformalne zawieszenie broni przerwali z zaskoczenia Niemcy, uderzając o świcie 11 maja na pozycje II Korpusu, co spowodowało jego cofnięcie się o kilka kilometrów. Na nowych pozycjach jednostki polskie umocniły się i przez cały dzień krwawo odpierały zaciekłe ataki niemieckie. Jednak pod wieczór jednostkom polskim zaczęło brakować amunicji. W tej sytuacji dowództwo Korpusu 12 maja 1918 roku podpisało akt kapitulacji. Żołnierzy polskich rozbrojono i wzięto do niewoli.

Żołnierze Legionów zostali potraktowani nie jako jeńcy, lecz jako zdrajcy. Pod zbrojną eskortą odwieziono ich do więzienia w Brześciu nad Bugiem, skąd trafili do obozów i więzień w głębi Niemiec.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Kaniowem.

Większość żołnierzy 3 pułku piechoty Legionów przewieziono do więzienia w Parchim (Meklemburgia), gdzie po wyrokach zaimprowizowanych sądów polowych trzymano ich z całą surowością prawa do listopada 1918 roku. Uwolnił ich rozpad Cesarstwa Niemieckiego po kapitulacji na froncie zachodnim w listopadzie 1918 roku.

Odtworzenie pułku. Walki o granice 1919 i 1920 roku |

Orzełek 3 ppLeg

Po odzyskaniu niepodległości odtworzono pułki Legionów. Ponowna organizacja 3 pułku piechoty rozpoczęła się w marcu 1919 roku w Zegrzu. 12 kwietnia niewyszkolony i słabo wyposażony I batalion pułku udał się na front północno-wschodni, gdzie 16 kwietnia nacierał na Lidę. Następnie został skierowany do Wilna, tam odparł rosyjskie natarcie i powrócił do Lidy, gdzie 18 maja dołączył do niego II batalion. Jednocześnie w Zegrzu formował się III batalion, który 21 czerwca 1919 roku skierowano na front galicyjski, gdzie walczył pod Tarnopolem przeciw Ukraińcom. W połowie lipca batalion ten przerzucono do Mołodeczna^[g]. Z początkiem sierpnia 1919 roku po zaciętych walkach pułk zajął Mińsk. W walkach pościgowych uczestniczył II batalion, który doszedł do Samolewicz^[12]. Pod Samolewiczami dołączył III batalion, wskutek czego nieprzyjaciel wycofał się do Borysowa, gdzie utworzył przedmoście. W natarciu na przedmoście wzięły udział wszystkie oddziały pułku i 18 sierpnia 1919 osiągnięto linię Berezyny. Oddziały pułku zajęły Borysów. 10 września kompania szturmowa pułku wraz z II batalionem utworzyły przedmoście na wschodnim brzegu rzeki, gdzie do października toczyły walki obronne. W krótkotrwałych wypadach do lutego 1920 odrzucono Rosjan ponad 25 kilometrów od własnych linii obronnych.

W czasie majowej ofensywy rosyjskiej pułk obsadzał Berezynę na odcinku Gliwień–Stachów. Równocześnie od 18 maja III batalion wspierał oddziały IV Brygady Legionów. Po zaciętych walkach pod folwarkiem Kimja zmuszono bolszewików do odwrotu.

Początkiem lipca 1920 roku nieprzyjaciel przeszedł na froncie północnym do ponownej ofensywy. 4 lipca 1920 roku pierwsze uderzenie trzech armii rosyjskich zmusiło oddziały 1 Armii Polskiej do odwrotu. 3 pułk piechoty Legionów, zaatakowany przez przeważające siły, opuścił zajmowane stanowiska. W czasie odwrotu pod Warszawę przez Mińsk^[13], Wołkowysk, Białowieżę i Mielnik do Siedlec nocami pułk dokonywał forsownych marszów, a w dzień powstrzymywał napór nieprzyjaciela.

Na przełomie lipca i sierpnia pułk stoczył ciężkie walki pod Swięcicami, Porozowem i nad Narwią, gdzie poniósł duże straty. Po osiągnięciu linii Bugu walczył pod Mielnikiem, gdzie zginęło ponad 100 żołnierzy.

W decydującej bitwie wojny polsko-rosyjskiej 2 Dywizja Piechoty Legionów wchodziła w skład 2 Armii, której zadaniem była obrona Wisły od Karczewa do Dęblina. 3 pułk piechoty Legionów zajmował stanowiska w rejonie Piotrowic. Na odcinku 2 Armii w okresie bitwy warszawskiej panował spokój. Nieprzyjaciel nie zdążył rozwinąć się do natarcia, gdyż uderzenie znad Wieprza zmusiło bolszewików do panicznej ucieczki. 3 pułk piechoty przerzucono wówczas pod Krasnystaw, gdzie w rejonie Grabowiec–Hrubieszów walczył z oddziałami kawalerii Budionnego. Po zajęciu Hrubieszowa przeszedł do Zamościa, gdzie został uzupełniony i zreorganizowany. 23 września wysłany na front północny, wziął udział w pościgu za nieprzyjacielem rozbitym w bitwie niemeńskiej.

Po zajęciu Wilna przez generała Żeligowskiego, pułk ubezpieczał granicę polsko-litewską na odcinku Olkieniki–Druskieniki do kwietnia 1921 roku.

 Osobny artykuł: Wojna polsko-bolszewicka.

Okres międzywojenny |

Organizacja i wyposażenie |

Browning wz. 1928, podstawowa broń maszynowa pułków piechoty w 1939 roku

Od 17 kwietnia 1921 roku pułk tymczasowo stacjonował w Grodnie. 6 listopada tego roku przeszedł do Suwałk, a 14 maja następnego roku do Łukowa. 2 października 1922 roku pułk przeniesiony został do Jarosławia za wyjątkiem II batalionu, który został detaszowany w Nisku^[14].

Organizacyjnie wchodził w skład 2 Dywizji Piechoty Legionów^[15]. Składał się z: dowództwa, batalionu sztabowego, trzech batalionów piechoty i kadry batalionu zapasowego do 1924 roku, kiedy to zlikwidowano batalion sztabowy i kadrę batalionu zapasowego. Wprowadzono wtedy drużynę dowódcy pułku i plutony specjalne – pionierów i łączności.

27 października 1927 roku II batalion został przeniesiony z Niska do Jarosławia^[14].

Reorganizacja 1930 roku wprowadziła: dowództwo, kwatermistrzostwo z kompanią administracyjną, trzy bataliony piechoty (każdy po trzy kompanie strzeleckie i jedna kompania ckm) oraz oddziały specjalne: łączności, pionierów, artylerii piechoty (dwa działa 75 mm) i zwiad konny. W 1938 roku sformowano oddział zwiadu: pluton zwiadowców konnych i pluton kolarzy.

Pułk należał do typu I (normalnego), jego stan etatowy wynosił: 56 oficerów, 198 podoficerów i 1200 szeregowych. Etat posiadało również 88 koni. Stany osobowe pułku były zmienne w zależności od wcielenia rekrutów i zwolnienia szeregowych po odbyciu służby. Pułk szkolił rekrutów na potrzeby Korpusu Ochrony Pogranicza, posiadał też kompanię dla tzw. spóźnionych. W trakcie poboru zdarzały się przypadki spóźnionego stawiennictwa do armii. W związku z tym na terenie każdego Okręgu Korpusu organizowane były tzw. kompanie dla opóźnionych. W DOK X taka kompania znajdowała się w 3 pp Leg.^[16].

W latach trzydziestych wprowadzano sukcesywnie karabiny Mauser wz. 98. Do 1936 roku przezbrojono pułk w broń maszynową: erkaemy Browning wz. 28 i cekaemy Browning wz. 30. Wiosną 1939 roku pułk otrzymał karabiny przeciwpancerne Ur.

Wyszkolenie |

Tradycje legionowe nakładały szczególną dbałość o wyszkolenie żołnierzy. Szkolenie obejmowało indywidualną pracę z rekrutami, doskonalenie szeregowych starszego rocznika i doskonalenie dowódców wszystkich szczebli. Szkolenie indywidualne odbywało się w garnizonie. Po zakończeniu szkolenia podstawowego odbywały się ćwiczenia letnie, organizowane na szczeblu dywizyjnym obozy szkoleniowe piechoty i koncentracje ogólne 2 DP Leg. Rejon ćwiczeń z reguły osiągano marszem pieszym. Podczas ostatnich ćwiczeń przed wybuchem wojny pododdziały ćwiczyły działania nocne i sposoby walki z bronią pancerną.

Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej^[17], pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[18].

W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce.

Wychowanie obywatelskie |

Założenia wychowania obywatelskiego przewidywały, że po odbyciu służby żołnierz będzie czynny społecznie w życiu państwa i narodu. Za szczególnie ważne zadanie uważano opanowanie przez strzelców elementarnych umiejętności pisania, czytania i liczenia. Ze względu na wysoki odsetek analfabetów wśród poborowych organizowano żołnierskie szkoły początkowe. Program nauczania zawierał skrócony zakres szkoły powszechnej oraz wiadomości o prawach i obowiązkach żołnierza i obywatela. W świetlicach pododdziałowych odbywały się pogadanki i wykłady oficerskie, słuchano radia i wyświetlano filmy. W 1939 roku zwrócono szczególną uwagę na podniesienie morale wojska wobec zagrożenia wojennego.

Szczególną rolę wychowawczą pełniły uroczystości wojskowe, narodowe^[19] i kościelne^[h], przy czym wyjątkowe znaczenie miały uroczystości związane z kultywowanymi w pułku tradycjami legionowymi. Przysięga wojskowa zawsze odbywała się z zachowaniem praw wyznaniowych rekrutów. W trakcie święta pułku odczytywano rozkaz dowódcy pułku, wręczano nagrody, odznaki strzeleckie oraz odznaki pułkowe, odbywał się przegląd pododdziałów i defilada, wieczorem uroczysta akademia w kasynie garnizonowym.

Wojna obronna 1939 |

Pułk walczył w składzie 2 DPLeg^[20].

Pułk walczył w składzie 2 DPLeg^[21].

Tereny działania pułku we wrześniu 1939

Mobilizację alarmową przeprowadzono w dniach 27–29 sierpnia 1939 roku. Po jej zakończeniu, tuż przed wyruszeniem na front, dokonano zaprzysiężenia. Oddziały przetransportowano w rejon Pabianic. 1 września 3 pułk piechoty Legionów skoncentrowano w rejonie Czestaków–Zelów–Buczek. 2 września przeszedł w rejon Łasku i pozostawał w odwodzie dywizji.

5 września walczył na głównej linii oporu Armii „Łódź” w rejonie lasu Zygmuntowa – Murzynek i miejscowości Wygiełzów. Po ciężkich walkach pułk oderwał się od nieprzyjaciela i powrócił w rejon Łasku. 6 września nastąpił odwrót w rejon lasu Kolumna i Wronowice, gdzie 2 DP Leg. przeszła do obrony. Pułk, wzmocniony II dywizjonem 2 pal, zajął pozycje obronne na zachodnim skraju lasu, na odcinku Rembów-Wola Stryjewska. Około godziny 16.00 pod Łask podeszła niemiecka 17 DP, której czołowe oddziały po godzinnej walce złamały opór dywizyjnej kompanii kolarzy i 92 kompanii czołgów. Jednak główne siły niemieckiej 17 DP nie podeszły pod przedni skraj obronny pułku i nie podjęły walki.

Dowódca 2 DP Leg, biorąc pod uwagę fakt, że dywizja nie była związana walką z nieprzyjacielem, zdecydował się na przegrupowanie nocą z 6 na 7 września w rejon Konstantynów-Srebrna. Stosownie do tej decyzji pułk wycofywał się nocą przez Poleszyn, Dobroń, Kudrowice, osiągając rzekę Ner pod Konstantynowem. 8 września pułk przekroczył rzekę Mrogę i obsadził obronnie odcinek Kamień–Głowno. Tego dnia wieczorem płk Edward Dojan–Surówka opuścił dywizję i przestał nią dowodzić. W tym czasie 3 pp Leg. znów znajdował się w odwrocie, kierując się na Skierniewice i po nocnym marszu osiągnął 9 września las Ruda. 10 września przemaszerował przez Skierniewice i na linii Rawki nawiązał styczność z nieprzyjacielem. Następnie nocnym marszem przez Franciszków, Golę i Wiskitki skierował się na Warszawę. 12 września pod Błoniem i Święcicami stoczył bój z nieprzyjacielem zakończony udanym kontrnatarciem na Pogroszew, kontynuując następnie marsz na Ożarów w kierunku Warszawy.

Bitwa pod Umiastowem i Ołtarzewem |

O świcie 12 września pułk zajmował stanowiska na lewo od szosy Błonie–Ołtarzew, w kierunku Białut.

Rano w rejonie Białut pułk zorganizował natarcie na Pilaszków i Borzęcin Duży. Na przedpolach Borzęcina natarcie załamało się, a pułk utracił łączność z resztą oddziałów dywizji. Łączność odzyskano około godz. 14.00 i pułk otrzymał rozkaz wykonania uderzenia na osi Witki-Pogroszew-Umiastów. Szosą warszawską miał prowadzić atak II batalion 4 ppLeg na kierunku Ołtarzew-Ożarów. Odwód stanowił 2 pp Leg. Pozostałe siły 4 pp Leg. zostały skierowane do Błonia celem osłony natarcia 2 DP od zachodu.

Termin rozpoczęcia natarcia wyznaczono na godzinę 16.00; miało ono ruszyć łącznie z natarciem 8 DP. Na czas natarcia podporządkowano pułkowi II batalion 4 pp Leg. 3 pp miał w pierwszej linii dwa bataliony: I na lewym i III na prawym skrzydle, odwodowy II batalion posuwał się za lewym skrzydłem pułku. II batalion 4 pp podczas akcji nie otrzymał żadnych rozkazów od ppłk. Berka z powodu braku łączności. Wsparcie natarcia zapewniał II i III dywizjon 2 pal Leg. oraz część III dywizjonu 3 pal Leg.

Natarcie ruszyło z dużym opóźnieniem dopiero o godzinie 18.30. Przygotowanie artyleryjskie prowadzone przez II i III dywizjon 2 pal Leg oraz część III dywizjonu 3 pal Leg szybko przerwano z braku amunicji. Na drodze natarcia pułk natrafił na tylne ubezpieczenie niemieckie, które zlikwidowano. Około 22.00 zdobyto dwór Pogroszew, gdzie pułk otrzymał rozkaz przerwania natarcia^[i]. W zajętym rejonie pułk spędził całą noc. Podporządkowany pułkowi II batalion 4 pp Leg., bez łączności z ppłk. Berkiem, ruszył do natarcia w kierunku Ołtarzewa, nie napotykając oddziałów niemieckich. W nocy dowódca batalionu zatrzymał swoje pododdziały w Płochocinie celem nawiązania łączności z dowództwem dywizji.

Rano 13 września generał Wiktor Thommée podjął decyzję wycofania swych wojsk do Modlina i około godziny 8.00 2 DP Leg. wznowiła natarcie. Oddziały otrzymały rozkaz posuwania się naprzód bez oglądania się na sąsiadów, aż do osiągnięcia punktu zbornego dywizji, na który wyznaczono Żoliborz.

3 pp Leg. około 9.00 uderzył wzdłuż drogi przez Pogroszew na Umiastów. W pierwszym rzucie nacierały dwa bataliony:

• I – mjr. T. Danilewicza – obejmował drogę^[22],


• III – mjr. M. Fastnachta^[j] – z prawej strony drogi,


• 2 baon znajdował się w odwodzie i posuwał za lewoskrzydłowym I batalionem.

Natarcie wspierały 2 i 3 bateria 2 pal Leg.^[23]. Rozwijało się powoli w silnym ogniu artylerii niemieckiej, a około południa całkowicie utknęło. Ppłk. Berek otrzymał wiadomość, że nieprzyjaciel posuwa się przez Truskaw na zachód, co zagroziło odcięciem drogi odwrotu do Modlina. Drugi, odwodowy batalion pułku skierowano do Borzęcina Dużego z zadaniem osłony na tym kierunku.

II batalion 4 pp Leg. kpt. E. Sikorskiego wtargnął do Ołtarzewa, gdzie napotkał opór oddziałów SS-Leibstandarte Adolf Hitler. Doszło do zaciętych walk wręcz, które doprowadziły do obustronnych krwawych strat. Natarcie to również utknęło. Tymczasem na tyłach polskiej 2 DP Leg. niemiecki 12 pp, wsparty dywizjonem 31 pułku artylerii, zajął Błonie.

Około godziny 13.00 dowódca 2 DP Leg. płk dypl. Antoni Staich powziął decyzję oderwania się od nieprzyjaciela i rozpoczęcia odwrotu do Modlina (w tym czasie również nadszedł podobny rozkaz gen. Thomméego^[24]). Rozkazy wykonawcze nie dotarły jednak do wszystkich oddziałów, a samo oderwanie się od nieprzyjaciela wojsk związanych walką przeciągnęło się w czasie.

O godzinie 15.00 ruszyło przygotowywane od rana natarcie niemieckiej 4 Dywizji Pancernej. Niemiecki 35 pułk czołgów uderzył na polski 3 pp Leg. w rejonie Pogroszewa, a wzdłuż szosy w rejonie Ołtarzewa nacierał niemiecki 12 pułk strzelców na II batalion 4 pp Leg. i resztki odwodowego 2 pp Leg. Czołgi niemieckie, wychodzące ławą z Umiastowa, przejechały na całej szerokości frontu 1 kompanii i III batalionu 3 pp Leg, przełamały polskie linie i przeniknęły na tyły. W walkach tych całkowicie rozbito III batalion pułku, a jego dowódca – mjr M. Fastnacht, dostał się do niewoli. Ciężkie straty poniósł również I batalion. Jedynie II batalion mjr. Żwirskiego pozostał w całości.

Obrona Twierdzy Modlin |

Oddziały pułku ostrzeliwane ogniem artylerii oderwały się od nieprzyjaciela i po południu 13 września wraz ze zgrupowaniem 2 DP Leg. podążyły przez Puszczę Kampinoską w kierunku Twierdzy Modlin. Nad ranem 14 września dotarły do Kazunia, gdzie II batalion podporządkowano czasowo 2 pp Leg.^[25]. 16 września pułk zajął odcinek obronny „Modlin-Twierdza”^[26]. 20 września, wobec pogarszającego się położenia ogólnego dokonano reorganizacji odcinków obronnych^[27]. W związku z tym 21 września pułk wraz z 4 batalionem marszowym 32 pułku piechoty przejął pododcinek „Modlin-Twierdza” i walczył do 29 września, do chwili kapitulacji twierdzy.

 Osobny artykuł: Obrona Modlina 1939.

Obsada personalna w 1939 roku |

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[28][k]:

Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne^[30]

• dowódca pułku – płk Mieczysław Łukoski


• I zastępca dowódcy – ppłk Jan II Wójcik


• adiutant – kpt. Stanisław Klaudiusz Podhalicz


• starszy lekarz – mjr dr Władysław Tokarz


• młodszy lekarz – por. lek. Zygmunt Teofil Izdebski


• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Kazimierz Walerian Nizieński


• oficer mobilizacyjny – kpt. Józef Matheis


• zastępca oficera mobilizacyjnego – kpt. adm. (piech.) Kazimierz Golda


• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. adm. (piech.) Julian II Markowski


• oficer gospodarczy – kpt. int. Michał Witkowski


• oficer żywnościowy – por. Mieczysław Jan Czyż


• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Antoni Lichnowski


• kapelmistrz – kpt. adm. (kapelm.) Tadeusz Dawidowicz


• dowódca plutonu łączności – por. Henryk Decowski


• dowódca plutonu pionierów – por. Antoni Skowron


• dowódca plutonu artylerii piechoty – kpt. art. Maria Czesław Podwin


• dowódca plutonu ppanc. – ppor. Władysław Dudek


• dowódca oddziału zwiadu – ppor. Kazimierz Michał Dendor

I batalion

• dowódca batalionu – mjr Tadeusz Danilewicz


• dowódca 1 kompanii – por. Jan Bratek


• dowódca plutonu – ppor. Wincenty Sikora


• dowódca 2 kompanii – kpt. Stanisław Kasper Zemanek


• dowódca plutonu – kpt. Franciszek Cieślar


• dowódca 3 kompanii – por. Stanisław Kazimierz Jandziś


• dowódca plutonu – ppor. Edward Wacław Dzień


• dowódca 1 kompanii km – kpt. Józef Franciszek Żabiński


• dowódca plutonu – ppor. Wacław Józef Bejćek

II batalion

• dowódca batalionu – mjr dypl. Andrzej Hytroś


• dowódca 4 kompanii – kpt. Jakub Prośba


• dowódca plutonu – ppor. Kazimierz Borecki


• dowódca plutonu – ppor. Antoni Drelinkiewicz


• dowódca 5 kompanii – kpt. Jan Stefan Osiński


• dowódca plutonu – ppor. Leon Franciszek Kolek


• dowódca 6 kompanii – por. Bolesław Karol Marszałek


• dowódca plutonu – por. Antoni Rutkowski


• dowódca 2 kompanii km – kpt. Jan Pietrzak


• dowódca plutonu – por. Feliks Babula

III batalion

• dowódca batalionu – mjr Mieczysław Andrzej Fastnacht


• dowódca 7 kompanii – kpt. Franciszek Kania


• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Adamczak


• dowódca 8 kompanii – kpt. Aleksander Moreń


• dowódca plutonu – ppor. Antoni Pupin


• dowódca 9 kompanii – por. Mieczysław Franciszek Maroszek


• dowódca plutonu – por. Zygmunt Zbigniew Bereźnicki


• dowódca 3 kompanii km – kpt. Franciszek II Baran


• dowódca plutonu – ppor. Antoni Frączkiewicz


• na kursie – por. Marcin Ozóg


• na kursie – por. Karol Konstanty Szczepek


• odkomenderowany – por. Władysław Antoni Koba

3 obwód przysposobienia wojskowego „Jarosław”

• kmdt obwodowy PW – kpt. piech. Stefan Gruca


• kmdt powiatowy PW Nisko – kpt. adm. (piech.) Stanisław I Pieniążek

Organizacja wojenna i obsada personalna pułku we wrześniu 1939 |

Fort I Twierdzy Modlin, miejsce walk żołnierzy pułku w dniach 18-20 września 1939 roku

Dowództwo

• 
  dowódca – ppłk dypl. Jan Zygmunt Emil Berek


• I adiutant – kpt. Stanisław Klaudiusz Podhalicz


• Oficer łączności – nieustalony


• Kwatermistrz – kpt. Franciszek Cieślar


• Oficer płatnik – por. Piotr Armatys


• Oficer żywnościowy – ppor. Rolski


• Naczelny lekarz – kpt. lek. dr Stefan Lewicki
  


• Kapelan – nieustalony


• Kompania gospodarcza – dowódca nieustalony

I batalion

• dowódca batalionu – mjr Tadeusz Danilewicz
  


• adiutant – ppor. rez. Alojzy Stefan Hawryłowicz


• 1 kompania – por. Jan Bratek (13 IX, poległ w Pogroszewie)


• 2 kompania – ppor. Stanisław Adamczak (13 IX dostał się do niewoli)


• 3 kompania – por. Stanisław Roman Jandziś


• 1 kompania karabinów maszynowych – dowódca nieustalony

II batalion

• dowódca batalionu – mjr Stanisław Żwirski


• 4 kompania – ppor. Kazimierz Borecki (poległ 9 IX w Makowie)
  
  • I pluton – ppor. Antoni Drelinkiewicz
  
  


• 5 kompania – ppor. Leon Franciszek Kolek (poległ pod Głownem)


• 6 kompania – kpt. Aleksander Krasucki


• 2 kompania karabinów maszynowych – dowódca nieustalony

III batalion

• dowódca batalionu – mjr Mieczysław Andrzej Fastnacht (ranny 13 IX pod Umiastowem, dostał się do niewoli niemieckiej)


• pluton łączności – por. rez. Tadeusz Nowakowski


• 7 kompania – por. rez. doc. dr Stanisław Klimek (12 IX, poległ w Pogroszewie)


• 8 kompania – ppor. Antoni Pupin


• 9 kompania – ppor. Zygmunt Zbigniew Bereźnicki (13 IX poległ pod Umiastowem)


• 3 kompania karabinów maszynowych – dowódca nieustalony

Pododdziały specjalne

• Kompania przeciwpancerna – ppor. Władysław Dudek


• Kompania zwiadu – ppor. Kazimierz Michał Dendor


• Pluton artylerii piechoty – kpt. Marian Czesław Podwin (zastępca dowódcy plutonu – ppor. rez. Jerzy Krzyżanowski)


• Pluton pionierów – dowódca nieustalony


• Pluton przeciwgazowy – por. Antoni Skowron


• Pluton łączności – dowódca nieustalony

Pododdziały formowane przez 3 pp Leg. |

Batalion marszowy 3 pp Leg.

Batalion sformowano z nadwyżek osobowych powstałych w trakcie mobilizacji. Ze względu na sytuację na froncie użyto go w obronie linii Sanu pod Jarosławiem. 10 września 1939 pozycje obronne na linii Sanu pod Jarosławiem zajmowało zgrupowanie „Jarosław” ppłk. Jana Wójcika, w którego składzie znalazł się batalion marszowy 3 pp Leg. Zgrupowanie osłaniało odwrót 10 Brygady Kawalerii. Około godziny 22 dowódca batalionu marszowego 3 pp Leg. otrzymał rozkaz wzmocnienia obrony mostu na Sanie w Radymnie. Do realizacji zadania wydzielił 3 kompanię strzelecką wraz z 3 plutonem karabinów maszynowych (bez broni ciężkiej). Kompania dotarła przez Surochów i Wietlin do Wysocka i 11 września zmuszona została do wycofania się w kierunku wsi Łazy i Laszki, gdzie prowadziła działania opóźniające. W ich trakcie uległa rozproszeniu.

2 kompania strzelecka broniła linii Sanu pod Leżachowem. Reszta batalionu marszowego znajdowała się w odwodzie zgrupowania „Jarosław” na wschód od Koniaczowa, obok wzgórza 190 „Mogiła”. W jego skład wchodziła zaledwie 1 kompania strzelców z plutonem karabinów maszynowych (bez broni ciężkiej) i plutony specjalne.

11 września około godziny 11.00 po silnym przygotowaniu artyleryjskim ruszyła do natarcia niemiecka 2 Dywizja Pancerna. W zażartych walkach przełamano polską obronę i około 15.00 rozpoczął się odwrót. W powstałym zamieszaniu rozkaz odwrotu nie dotarł do dowódcy batalionu marszowego 3 pp Leg., jednak rozpoczął on uporządkowany i planowy odwrót z własnej inicjatywy. W jego trakcie dwa samoloty niemieckie z małej wysokości zaatakowały zwarte oddziały, które poszły w rozsypkę i w całości już się nie zebrały.

Dowódca batalionu – por. rez. Michał Górski

1 kompania – ppor. rez. Karol Rybowicz

• 1 pluton – ppor. rez. Stanisław Sobecki


• 2 pluton – ppor. rez. Andrzej Mieczysław Bazanowski


• 3 pluton – nieustalony

2 kompania – nieustalony

3 kompania – nieustalony

kompania karabinów maszynowych – ppor. rez. Henryk Kaliński

Pozostałości zgrupowania „Jarosław” skierowały się do lasów na północ Radawy, gdzie 13 września ponownie je zbombardowano. Do 17 września kluczyły w lasach Puszczy Różanieckiej. Wobec beznadziejnej sytuacji zniszczono tam pozostały sprzęt, a oddział rozwiązano.

Batalion zbiorczy Ośrodka Zapasowego 2 DP Leg.

Pozostałości Ośrodka Zapasowego 2 DP Leg. wycofano wcześniej z Jarosławia do Lubaczowa, skąd 12 września dotarły do Bełżca. Z różnych luźnych grup sformowano tam zbiorczy batalion osłonowy Ośrodka Zapasowego. W jego skład weszły między innymi resztki batalionu marszowego 3 pp Leg. Batalion posiadał pluton ciężkich karabinów maszynowych na taczankach. Osłaniając wycofujący się na Rawę Ruską Ośrodek Zapasowy, odrzucił w lesie między Bełżcem a Lubyczą Królewską niemiecki oddział rozpoznawczy. Umożliwiło to wycofanie się Ośrodka w kierunku Mostów Wielkich i Kamionki Strumiłowej do lasów w rejonie Brodów. 16 września batalion wraz z Ośrodkiem rozpoczął marsz z Brodów przez Podkamień w kierunku Tarnopola. Rano 18 września w miejscowości Załoźce polskie oddziały otoczono i rozbrojono.

Dowódca Ośrodka Zapasowego – mjr Kazimierz Nizieński

Dowódca batalionu zbiorczego – kpt. Tadeusz Dawidowicz

• 1 kompania – por. Mieczysław Maroszek


• pluton karabinów maszynowych na taczankach – ppor. rez. Krokosz.

Odtworzenie pułku w ramach Armii Krajowej |

W wyniku akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 powstała 2 Dywizja Piechoty Legionów AK „Pogoń” – Okręg Radom-Kielce AK, a w jej składzie 3 pułk piechoty Legionów AK.

 Osobny artykuł: 3 Pułk Piechoty Legionów AK.

Wziął udział w operacji „Burza” na terenie Okręgu Radom-Kielce AK. Rozwiązany został ostatecznie wraz z wszystkimi odtworzonymi jednostkami Armii Krajowej w styczniu 1945 roku.

Legioniści |

Oficerowie dowodzący pułkiem rozpoczynali później błyskotliwe kariery zawodowe, awansując na stopnie generalskie i obejmując szereg wysokich stanowisk w II RP i Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Wśród nich znalazł się późniejszy premier Rządu RP na uchodźstwie i Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych, generał broni Władysław Sikorski, czy generał broni Józef Haller – późniejszy minister Rządu RP na uchodźstwie. Prezesem Najwyższej Izby Kontroli na uchodźstwie, a następnie ministrem obrony narodowej w gabinecie Kazimierza Sabbata był generał brygady Jan Berek. Zamordowany w lesie katyńskim Henryk Minkiewicz, dowódca Korpusu Ochrony Pogranicza, dosłużył się stopnia generała dywizji^[31].

Dowódcy pułku

Dowódcy 3pp Leg.

Zygmunt Zieliński w mundurze oberleutnanta c.k. armii

Józef Haller

Władysław Sikorski

Włodzimierz Zagórski

Michał Zabdyr

Andrzej Galica

• ppłk Zygmunt Zieliński (wrzesień 1914)


• ppłk Józef Haller (od września 1914 do końca stycznia 1915)


• mjr Henryk Minkiewicz (od lutego 1915 do 5 lipca 1916)


• kpt. Józef Szczepan (od 5 lipca 1916 do września 1916)


• płk Władysław Sikorski (do listopada 1916)


• mjr Włodzimierz Zagórski (do listopada 1917)


• mjr Józef Zając (do 12 lutego 1918)


• mjr Józef Szczepan (28 marca 1919 do 17 lipca 1920)


• mjr Kazimierz Brożek (18 lipca 1920 do 8 września 1920)


• płk Michał Zabdyr (od 20 września 1920 do 2 października 1929)


• płk piech. Leon Grot (XII 1929 – X 1935)


• płk Mieczysław Łukoski (1935 – 1939)


• ppłk Jan Zygmunt Emil Berek (lipiec – wrzesień 1939)


• kpt. Stanisław Poreda ps. „Świątek” (1944)

Zastępcy dowódcy pułku

W latach 1938–1939, w organizacji pokojowej było to stanowisko I zastępcy dowódcy pułku. W 1939 roku, w organizacji wojennej, stanowisko to nie występowało.

• ppłk piech. Eustachy Serafinowicz (10 VII 1922 – 1924)


• ppłk piech. Edmund Bohus (1925 – 5 V 1927 → oficer placu Równe)


• ppłk piech. Stanisław I Śliwiński (5 V 1927 – 28 I 1931 → dowódca 77 pp^[32])


• ppłk piech. Edward Korwin-Kossakowski (28 I 1931^[33] – 7 VI 1934 → dowódca 85 pp)


• ppłk dypl. Stanisław IV Rutkowski (od 7 VI 1934)


• ppłk piech. Jan II Wójcik (X 1937 – VIII 1939 → dowódca OZ 3 DP Leg.)

Oficerowie pułku

• Karol Baczyński


• Zdzisław Baczyński


• Józef Zończyk Bohusz


• Tadeusz Brincken


• Adam Ciołkosz


• Mieczysław Czechowicz


• Bolesław Fijałkowski


• Andrzej Galica


• Eugeniusz Godziejewski


• Antoni Hajzik


• Józef Jaklicz


• ks. Józef Panaś
  


• Stefan Pasławski


• Tadeusz Pszonczak


• Alojzy Przeździecki


• Adam Wiesław Dołęga-Zakrzewski


• Jan Dudziński


• Lucjan Stanek


• Jan Świątecki


• Wacław Zbrowski


• 
  Franciszek Płatek (dowódca kompanii kaemów)

Podoficerowie pułku

• Tadeusz Antoni Porębski


• Kazimierz Pruszkowski


• Michał Zieliński (1905–1972)

Kawalerowie Virtuti Militari |

Żołnierze 3 Pułku Piechoty Legionów odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1919–1920^[34][35].

Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari za walki 1939 r.^[36][37]:

• ppłk Jan Zygmunt Berek – Virtuti Militari IV klasy,


• mjr Tadeusz Danilewicz – Virtuti Militari V klasy,


• mjr Stanisław Żwirski – Virtuti Militari V klasy,


• mjr Mieczysław Andrzej Fastnacht – Virtuti Militari V klasy


• chor. Józef Golonka– Virtuti Militari V klasy.

Symbole pułku |

Sztandar 3 pp Leg. – strona lewa.

Sztandar 3 pp Leg. – strona prawa.

Sztandar pułku |

Pierwszy sztandar pułk otrzymał w 1915 roku w Czerniowcach z inicjatywy węgierskich ochotników służących wówczas w jednostce. Drugą chorągiew ufundowało w styczniu 1917 społeczeństwo Podhala. Sztandary te utracono pod Rarańczą 15 lutego 1918, wpadły w ręce wojsk austro-węgierskich. Trzeci z kolei sztandar pułk otrzymał w dziesiątą rocznicę powstania.

27 września 1923 Prezydent RP zatwierdził chorągiew pułku^[38]. Chorągiew, ufundowana przez miasta Ostrowiec Świętokrzyski i Opatów, wręczona została 30 września 1924^[39]. Motywem kolorystycznym obu stron płata był czerwony krzyż maltański na białym tle. W środku prawego płata umieszczono wieniec wawrzynowy z haftowanym srebrnym orłem. Między ramionami krzyża, również w otoku wieńca wawrzynu, znajdował się numer pułku: 3. Środek lewego płata zajmował wieniec wawrzynowy z dewizą: Honor i Ojczyzna. W rogach herby Opatowa, Ostrowca, odznaki pułkowe z czasów Żelaznej Brygady. Na ramionach krzyża nazwy miejscowości i daty związane z tradycjami bojowymi pułku:

• Mołotków 29 października 1914


• Kaniów 11 maja 1918


• Mińsk 9 sierpnia 1919


• Borysów 17 września 1919

Drzewce zwieńczone było srebrną głowicą z orłem, zwróconym głową w lewo, rozchylonymi skrzydłami, siedzącym na podstawie z numerem pułku. Na drzewcu, poniżej podstawy orła umocowana była kokarda z biało-czerwoną wstęgą.

• Na wstędze białej napis: 3 p.p. LEG. NA JEGO 20-lecie
  


• Na wstędze czerwonej: KOŁO „TRZECIAKÓW” B. ŻOŁN. 3 p.p. L.P.
  

Od 28 stycznia 1938 chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[40].

W sierpniu 1939 roku sztandaru nie oddano do Ośrodka Zapasowego pułku. Wraz z pułkiem przeszedł cały szlak bojowy. Razem z dokumentami pułkowymi został zakopany w pobliżu cmentarza modlińskiego^[41]. Dalsze jego losy nie są znane.

Święto pułku |

Święto pułku przypadało 30 września, w rocznicę wymarszu na front w 1914 roku. Obchodzone było uroczyście, z udziałem zaproszonych gości, wojskowych i cywilnych. Rozpoczynało się mszą polową, po defiladzie odbywał się uroczysty raport, odczytywano rozkaz dowódcy pułku, wręczano nagrody i odznaki strzeleckie oraz odznaki pułkowe. Odbywał się wspólny obiad z udziałem dowódcy, oficerów i zaproszonych gości. Święto kończył festyn i bal oficerski.

Odznaka pamiątkowa |

Krzyż Honorowy

Krzyż Kaniowski

W czasie istnienia pułku używano kilku rodzajów odznak^[42]. Początkowo nie istniała odznaka wyróżniająca tylko żołnierzy pułku, używano odznaki II Brygady Legionów Polskich. Uczestnicy bitwy pod Kaniowem nosili Krzyż Kaniowski. W 1916 roku ustanowiono Krzyż Honorowy 3 pułku Legionów Polskich, nadawany do 1917 roku. Krzyż ten zatwierdzono jako odznakę pułkową pod koniec 1921 roku i oficjalnie używano do 1928 roku, do czasu wejścia do użytku nowej odznaki pamiątkowej.

Wzór tej odznaki wraz z regulaminem normował Dziennik Rozkazów MSWojsk. Nr 26 poz. 295 z 1928 roku. Wykonana była w formie krzyża kawalerskiego, połączonego ażurowymi poprzeczkami, na którą centralnie nałożono Gwiazdę Honorową – odznakę pułku z II Brygady Legionów. Była to ośmiopromienna gwiazda, w środku której znajdowała się cyfra pułkowa 3 z wieńcem wokoło (występowały również wersje ze złotą nakładką cyfry 3^[43]). Emaliowana była granatowo, zaś sam krzyż, w gwieździe – na żółto. Kolory nawiązywały do barw piechoty. Na ramionach poziomych krzyża – litery P-P (pułk piechoty). Na ramieniu dolnym litera L (Legionów). Na ażurowych poprzeczkach krzyża maltańskiego, które emaliowane były na biało, nazwy pól bitewnych:

• Mińsk


• Kaniów


• Mołotków


• Borysów.

Odznaka emaliowana, przeznaczona dla oficerów, wykonana była jako wieloczęściowa. Wersja nieemaliowana – jednoczęściowa, sporządzana była z tombaku srebrzonego i oksydowanego.

Uwagi |

Przypisy |

Bibliografia |

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.


• Czesław Czajkowski: Zarys historii wojennej 3-go Pułku Piechoty Legionów. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.


• Eugeniusz Quirini: 3 Pułk Piechoty Legionów. W dwudziestą rocznicę 1914 – 30 IX – 1934. Jarosław: Zarząd Główny „Koła Trzeciaków” w Warszawie, 1934.


• L. Czyżewski: Od Gór Borowskich do Zakroczymia. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1982. ISBN 83-11-06741-4.


• R. Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r. Rzeszów: KAW, 1989, s. 125-126, 144-146, 172-174. ISBN 83-03-02830-8.


• K. Filipow: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921-1939. Piechota. Warszawa: Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, 1995, s. 11-12. ISBN 83-85057-26-9.


• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina 1939. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1985. ISBN 83-11-07109-8.


• T. Jurga: Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 r. Warszawa: MON, 1975, s. 209-211.


• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.


• H. Lewartowski, B. Pochmarski, J.A. Teslar: Szlakiem bojowym Legionów. Krótki zarys organizacyi i dziejów 2 Brygady Legionów Polskich w Karpatach, Galicyi i na Bukowinie. Lwów: Fundusz Wdów i Sierot po Legionistach, 1915.


• W. Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski. Warszawa: Wolumen, 1990.


• S. Michalski (pod red.): Encyklopedia Powszechna „Ultima Thule”. Warszawa: 1927-1938.


• W. Pobóg Malinowski: Najnowsza Historia Polityczna Polski tom II. Gdańsk: Graf, 1990.


• płk. dypl. B. Prugar Ketling (pod red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992.


• K. Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 32-33. ISBN 83-211-1104-1.


• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.


• Jan Skłodowski: Rzeczpospolita Rafajłowska. Na szlaku II Brygady Legionów Polskich w Karpatach. Bellona, 2009.


• P. Weingertner: Żelazna Karpacka – II Brygada Legionów Polskich w fotografii. Łódź: 2003.


• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

Linki zewnętrzne |

• Przełęcz Legionów


• Walki pod Rarańczą opisane przez Rosjan


• Bitwa ołtarzewska


• Odznaka pamiątkowa 3 pp Leg. w wersji oficerskiej

p • d • e Legiony Polskie 1914–1918 Formacje Legion Wschodni (1914) Legion Zachodni (1914) Legion Śląski (1914) Legiony Polskie (1914–1916) Polski Korpus Posiłkowy (1916–1918) Piechota Pierwsza Kompania Kadrowa I Brygada LP II Brygada LP III Brygada LP 1 pp 2 pp 3 pp 4 pp 5 pp 6 pp 7 pp Kawaleria Siódemka Beliny 1 puł LP 2 puł LP Artyleria i saperzy 1 pal LP ksap nr 1 ksap nr 2 Komendanci Legionów Karol Durski-Trzaska Stanisław Puchalski Stanisław Szeptycki Zygmunt Zieliński (Polski Korpus Posiłkowy) Inne legioniści kalendarium umundurowanie uzbrojenie orzełek legionowy

p • d • e Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej Rodowód Polska Siła Zbrojna Armia Polska we Francji Armia Wielkopolska Legiony Polskie Samoobrona Litwy i Białorusi Wojsko Litwy Środkowej Wojsko Polskie na Wschodzie Naczelne władze wojskowe Naczelnik Państwa (1918-1922) Prezydent RP (1922-1939) Naczelne Dowództwo WP Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Sztab Generalny (Główny) Kwatera Główna Naczelnego Wodza Rodzaje sił zbrojnych Wojsko Marynarka Wojenna Formacje Wojska Wartownicze i Etapowe (1919-1921) Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) Obrona Narodowa (1937-1939) Bronie Piechota Kawaleria Artyleria Bronie pancerne (1937-1939) Lotnictwo Saperzy Wojska Kolejowe (do 1928) Wojska Samochodowe (do 1937) Tabory Żandarmeria Służby duszpasterska geograficzna intendentury inżynieryjno-saperska kolejowa remontu sprawiedliwości zdrowia weterynarii uzbrojenia lotnictwa żeglugi śródlądowej łączności etapowa jeniecka poborowa WP w 1939 OdeB pokojowe Plan mob. "W" Mobilizacja OdeB wojenne Kampania wrześniowa Plan Zachód Plan Wschód Inne Bunt Żeligowskiego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego Centrum Wyszkolenia Saperów Centrum Wyszkolenia Łączności Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Fundusz Obrony Narodowej Główny Urząd Zaopatrywania Armii Instytut Wojskowo-Techniczny Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Oficerska Szkoła Topografów Placówki dyplomatyczne Wojska Polskiego II RP Rada Wojenna Rada Wojskowa Wojna polsko-bolszewicka Wojskowa Komisja Ustawodawcza Wyższa Szkoła Wojenna Barwy broni i służb Mundur