Jfyhkgu

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie lubuskim. Zobacz też: inne miejsca o nazwie „Zielona Góra”.

Zielona Góra
— miasto na prawach powiatu —
Panorama miasta ze Wzgórza Winnego
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	1323
Prezydent	Janusz Kubicki
Powierzchnia	278,32[1] km²
Populacja (30.06.2018) • liczba ludności • gęstość	140 113[2] 503,42 os./km²
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	65-001 do 65-950; 66-001 do 66-016 (dawna gmina wiejska)
Tablice rejestracyjne	FZ
Położenie na mapie województwa lubuskiego Zielona Góra
Położenie na mapie Polski Zielona Góra
51°56′23″N 15°30′18″E/51,939722 15,505000
TERC (TERYT)	0862011
SIMC	0988313
Hasło promocyjne: Zielona Góra – miasto przyszłości
Urząd miejski ul. Podgórna 22 65-424 Zielona Góra
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Zielona Góra (wymowa ⁱ; łac. Thalloris, Prasia Elysiorum^[3], niem. Grünberg in Schlesien, cz. Zelená Hora) – miasto na prawach powiatu w zachodniej Polsce, największe miasto woj. lubuskiego, siedziba organów samorządu województwa, marszałka i zarządu województwa lubuskiego i Sejmiku Województwa Lubuskiego oraz jednostek im podporządkowanych oraz starosty powiatu zielonogórskiego, stolica diecezji zielonogórsko-gorzowskiej. Razem z Sulechowem i Nową Solą tworzy tzw. Lubuskie Trójmiasto. Należy do Związku Miast Polskich. Z dniem 1 stycznia 2015 roku powiększyła się o obszar gminy Zielona Góra^[4][5]. Według danych z 2017 miasto miało 139 819 mieszkańców^[6], co lokuje je na 24. pozycji w kraju pod względem liczby ludności^[7].

Położenie |

„Góry Zielonogórskie”

Zielona Góra jest położona w zachodniej Polsce, na zboczu doliny rzeki Odry w miejscu, gdzie przecina ona pasmo wzgórz znane jako Wał Zielonogórski. Geograficznie znajduje się na terenie podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. Od północnego zachodu miasto graniczy z Niecką Płotowską, a od północnego wschodu z Niecką Chynowską.^{[potrzebny przypis]}

Miejscowość historycznie oraz kulturowo jest częścią Dolnego Śląska (leżąc na jego północnej granicy). W latach 1950–1998 miasto było stolicą województwa zielonogórskiego, ukształtowanego podczas reform w 1950 oraz 1975 roku.

18 maja 2014 r. na terenie gminy wiejskiej Zielona Góra zostało przeprowadzone referendum ws. połączenia gminy wiejskiej z miastem Zielona Góra. Mieszkańcy w większości opowiedzieli się za takim rozwiązaniem. Zgodnie z decyzją Rady Ministrów do połączenia doszło z dniem 1 stycznia 2015 r. Od tej pory miasto Zielona Góra ma dostęp do Odry.

Według danych z 1 stycznia 2015 powierzchnia miasta wynosi 278,32 km²^[1].

W historii nazwa miasta notowana była w wielu językach oraz pod różnymi nazwami. Po łacinie Thalloris, Prasia Elysiorum^[3], w języku niemieckim Grünberg in Schlesien oraz po polsku Zielona Góra.

Polską nazwę Zielona Góra w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił polski pisarz z Górnego Śląska Józef Lompa^[8].
W 1945 używano przejściowo formy Zielonogóra^[9], w obecnej formie oficjalnie od 1946^[10].

Historia miasta |

Wieża Łazienna – jeden z najstarszych zabytków miasta

 Osobny artykuł: Historia Zielonej Góry.

Czasy piastowskie i jagiellońskie |

Założona jako miasto przez przybyszów z zachodniej części Europy – głównie Flandrii i Niemiec, którzy jednak najprawdopodobniej nazwali miasto tak, jak nazywała się istniejąca już tu (obecna ulica Podgórna, u podnóża wzgórza Winnego/Ceglanego/Zielonego) polska osada: Zielona Góra. Miejsce to leżało nad wartkim wówczas i wydajnym strumieniem Złota Łącza, który przez następne stulecia był źródłem wody i energii dla mieszkańców i funkcjonującego tu przemysłu. Zielona Góra prawa miejskie otrzymała w 1323 (chociaż kroniki mówią jedynie, iż otrzymała prawa miejskie zaraz po Kożuchowie, leżącym w obecnym powiecie nowosolskim). Miasto przez niemal całą swoją historię związane było z Dolnym Śląskiem, a konkretniej Księstwem Głogowskim. Co ważne Zielona Góra nigdy nie wchodziła w skład historycznej krainy Ziemi Lubuskiej ze stolicą w (obecnie niemieckim) mieście Lubusz. Gród posiadał fortyfikacje i zamek (najprawdopodobniej jednak drewniany, stąd nie pozostał po nim żaden ślad, wskazówką jest m.in. stara nazwa ulicy Zamkowej nieopodal centrum miasta) – przedstawiał on jednak nikłą wartość strategiczną i najprawdopodobniej z rozkazu wizytującego te ziemie Jana Luksemburczyka został zburzony.

Od XIII wieku powoli zaczyna się proces depolonizacji. W XIV w. wraz z całym Dolnym Śląskiem przechodzi pod formalne zwierzchnictwo czeskie, jednakże Piastowie panowali tu do ostatnich dziesięcioleci XV w. Następnie po epizodzie węgierskim, Zielona Góra wraz z księstwem głogowskim była zarządzana przez przyszłych królów Polski Jana I Olbrachta i Zygmunta I Starego, po czym w 1506 znalazła się bezpośrednio pod panowaniem Czech (do 1526 Jagiellonów, następnie Habsburgów).

Od XVI w. do 1945 roku |

Panorama miasta w połowie XVIII wieku

Pierwszą znaną mapą, na której pojawiła się nazwa Grunberg jest mapa Śląska autorstwa Martina Helwiga z 1561^[11].

W XVI i XVII wieku Zielona Góra była silnym ośrodkiem ruchu kalwińskiego. Z miasta wywodzili się teolog Abraham Scultetus i matematyk Bartłomiej Pitiscus.

Międzywojenny herb miasta

W latach 1815–1945 miasto wchodziło w skład rejencji legnickiej wchodzącej w skład pruskiej prowincji Śląsk ze stolicą we Wrocławiu.

W 1898 zostało utworzone Towarzystwo Polskich Rzemieślników w Zielonej Górze. Jego założyciel Kazimierz Lisowski został zamordowany przez Gestapo w 1935.

Przed II wojną światową Zielona Góra liczyła 26,1 tys. mieszkańców. Była dużym ośrodkiem przemysłowym oraz znacznym węzłem kolejowym.^{[potrzebny przypis]}

W czasie II wojny światowej w mieście znajdowała się filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen^[12].

Polska Ludowa i III RP |

Zakłady Przemysłu Wełnianego „Polska Wełna” (lata 60. XX wieku) – ob. Focus Park

Zielona Góra wyszła praktycznie niezniszczona w trakcie II wojny światowej (do nacierającej Armii Czerwonej wyszedł ówczesny proboszcz, ks. Georg Gottwald i poinformował, że miasto nie zamierza się bronić). Po wojnie przeszła pod administrację polską stając się początkowo częścią województwa poznańskiego. Dotychczasowych mieszkańców miasta wysiedlono do Niemiec – Zielona Góra zasiedlana była jeszcze do końca lat 70. XX wieku, głównie przez repatriantów z Kresów Wschodnich oraz przybyszów z pobliskiej Wielkopolski. W 1950 roku władze zadecydowały o utworzeniu w Zielonej Górze stolicy nowego województwa.

Zielona Góra sfotografowana przez amerykańskiego satelitę wywiadowczego Corona 98 (KH-4A 1023) w dniu 23 sierpnia 1965 r.

Od tego momentu zaczyna się okres szybkiej kariery miasta, które wyrasta na ważny ośrodek kulturalny, turystyczny, uniwersytecki i przemysłowy. Do grupy największych zakładów przemysłowych zaliczały się m.in. Zakłady Metalowe Zastal, Zakłady Aparatów Elektrycznych Lumel, Zielonogórska Fabryka Zgrzeblarek, Zakłady Przemysłu wełnianego Polska Wełna, Lubuska Wytwórnia Win i Wódek Polmos, Zielonogórskie Fabryki Mebli, Fabryka Dywanów Novita^[13]. Liczba mieszkańców wzrosła pięciokrotnie. Na początku lat 60. XX wieku założono Wyższą Szkołę Inżynierską, która następnie przemianowana została na Politechnikę Zielonogórską. W 1971 powstała Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego w Zielonej Górze. W 2001 Politechnika i WSP połączyły się, tworząc Uniwersytet Zielonogórski. W latach 1965–1989 w Zielonej Górze odbywał się Festiwal Piosenki Radzieckiej. W 1999 miasto stało się siedzibą władz samorządowych utworzonego wówczas województwa lubuskiego.

30 maja 1960 r. miały miejsce pierwsze po wojnie na tak dużą skalę masowe protesty przeciwko władzy komunistycznej. Uczestniczyło w nich 5 tysięcy zielonogórzan. Był to sprzeciw mieszkańców wobec nakazu konfiskaty domu katolickiego. Protesty te nazwano wydarzeniami zielonogórskimi.

Pożary miasta |

Odnotowany w źródłach pierwszy wielki pożar wybuchł w 1456 r., największy z 1582 r. zniszczył całe miasto a kolejne wybuchały w latach: 1608 r.,1627 r., 1631 r., 1651 r., 1689 r., 1735 r., 1793 r., 1834 r., 1893 r., 1902 r., 1903 r., ostatni z wielkich pożarów wybuchł w 1948 r.^[14].

Patron miasta |

Św. Urban I Patron Zielonej Góry

Pomnik św. Urbana I na pl. Powstańców Wielkopolskich

Obraz św. Urbana I w Kościele św. Urbana I

Patronem Zielonej Góry jest św. Urban I (papież i męczennik), który w tradycji chrześcijańskiej uznawany jest za patrona winiarzy, ogrodników, winnej latorośli oraz dobrych urodzajów. 24 listopada 2009 r. Rada Miasta (na wniosek mieszkańców skupionych w Społecznym Komitecie Ogłoszenia św. Urbana I Patronem Miasta Zielona Góra, który zebrał blisko 2 tys. podpisów na czterysta wymaganych)^[15] przyjęła oświadczenie, w którym wyraziła chęć przyjęcia św. Urbana I patronem Zielonej Góry. 2 grudnia 2009 r. Przewodniczący Rady Miasta realizując podjęte oświadczenie, w imieniu organów stanowiącego i wykonawczego Miasta Zielona Góra zwrócił się z prośbą do władz kościelnych – ks. bpa Stefana Regmunta – o uznanie przez Stolicę Apostolską św. Urbana I patronem miasta Zielona Góra.

22 czerwca 2010 r. watykańska Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów wydała dekret, którym ustanowiła i zatwierdziła św. Urbana I Patronem Zielonej Góry^[16]. Ów dekret można oglądać w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze w dziale poświęconym miastu^[17].
Wybór ten został dodatkowo potwierdzony uchwałą Rady Miasta w dniu 31 sierpnia 2010 roku.

Uroczyste przyjęcie patronatu odbyło się na specjalnie zwołanej sesji Rady Miasta w niedzielę 5 września 2010 roku. Tego samego dnia na Starym Rynku podczas obchodów Dni Zielonej Góry – Winobrania nastąpiło publiczne ogłoszenie patronatu św. Urbana I nad Zieloną Górą. 11 września 2011 r. podczas Winobrania odbyło się uroczyste wprowadzenie relikwii św. Urbana I^[18]. Od tego czasu Dni Zielonej Góry rozpoczynają się obchodami ku czci patrona miasta – św. Urbana I^[19]. W dniu rozpoczęcia Winobrania (zawsze w sobotę) ma miejsce wieczorna procesja zwana „Nocą św.Urbana” z figurą i relikwiami patrona miasta z kościoła patronalnego pw. św. Urbana I na Wzgórzu Braniborskim do zielonogórskiej konkatedry pw. św. Jadwigi Śląskiej. Następnego dnia (w niedzielę) po uroczystej mszy św. w intencji miasta z udziałem władz samorządowych i mieszkańców ma miejsce procesja z relikwiami św. Urbana I pod ratusz, gdzie odbywają się dalsze uroczystości ku czci patrona^[20]. Od 2018 roku procesja w drodze do ratusza zatrzymuje się pod pomnikiem patrona miasta, gdzie jest odmawiana modlitwa za Zieloną Górę. 30 sierpnia 2018 roku na pl. Powstańców Wielkopolskich został odsłonięty pomnik św. Urbana I^[21].

26 października 2011 r. po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego na wniosek mieszkańca miasta, Prokuratura Rejonowa w Zielonej Górze skierowała wniosek^[22] do Rady Miasta o uchylenie uchwały z 31 sierpnia 2010 r. o patronacie jako wydanej z naruszeniem prawa. Nielegalność takiej uchwały wynika z faktu, iż radni nie posiadają kompetencji (podstawy prawnej) do powoływania patrona miasta, gdyż jest to wyłącznie sprawa wiernych i hierarchii kościelnej^[23].

Zabytki |

Konkatedra św. Jadwigi Śląskiej

 Osobny artykuł: Zabytki w Zielonej Górze.

Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej (dawny ewangelicki)

Kaplica na winnicy

Ratusz – po lewej stronie widoczne jest południowe wejście do Kościoła Matki Boskiej Częstochowskiej

Zielona Góra jest miastem zabytkowym, z racji niewielkich zniszczeń wojennych pozostała tutaj cała przedwojenna zabudowa miejska. Szczególne walory estetyczne posiada Stare Miasto oraz przedwojenne wille wzdłuż alei Niepodległości, reprezentacyjnego traktu miejskiego. Znajduje się tu też wiele budynków o unikalnej architekturze – dzieła berlińskich architektów, jak np. teatr zaprojektowany przez Oskara Kaufmanna. Oprócz pięknych niewielkich kamienic w najstarszej części miasta, jest tu też wiele budynków postindustrialnych dostosowanych do nowych funkcji, np. lofty w okolicach ulicy Fabrycznej czy część budynków Fabryki Wełny zaadaptowane na centrum handlowe. Centrum miasta jest obecnie rewitalizowane.

Kościół Najświętszej Maryi Królowej Polski

Fragment murów obronnych

Stary Rynek

Gmach Sądu Okręgowego

Resursa Kupiecka

Wieża Braniborska

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są^[24]:

• miasto


• 
  konkatedra – kościół rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej, Plac ks. bpa Wilhelma Pluty, datowany na drugą połowę XIII wieku, z lat 1372–1394, 1572 roku, z połowy XIX wieku, jest najstarszym zabytkiem architektonicznym w mieście; kościół halowy
  


• kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem MB Częstochowskiej, szachulcowy, zbudowany w latach 1743–1777 jako zbór ewangelicki; wieżę dostawiono kilkanaście lat później. Znajdują się w nim m.in. barokowy ołtarz główny, kamienna rokokowa chrzcielnica oraz szereg rzeźbionych płyt epitafijnych, ul. Mickiewicza


• kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela, zbudowany w latach 1915–1917 dla parafii ewangelicko-augsburskiej. W 1946 przejęty przez katolików. Z racji znakomitej akustyki w świątyni odbywają się koncerty. W 1926 roku wykonano tu słynne wówczas oratorium „Quo vadis” Feliksa Nowowiejskiego z udziałem kompozytora. Jego fundatorem był Georg Beuchelt, znany przemysłowiec, ul. Ułańska


• kościół staroluterański, obecnie ewangelicki kościół Jezusowy, ul. Kazimierza Wielkiego, z lat 1909–1911


• 
  kaplica staroluterańska, obecnie polskokatolicki pod wezwaniem MB Królowej Polski, ul. Pieniężnego 25 b, 1860 roku


• kapliczka, Osiedle Pomorskie, z 1780 roku


• park, zieleń otaczająca


• 
  kaplica pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny zwany kaplicą na Winnicy. Zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku w dowód wdzięczności przez ocalałych Zielonej Góry od panującej w 1314 zarazy,  w XV wieku zastąpiony budowlą murowaną z kamienia. W latach 70. XIX wieku obiekt był własnością zielonogórskiego winiarza, który po przebudowaniu kaplicy prowadził w niej wyszynk wina.


• 
  cmentarz żydowski, ul. Wrocławska 60a, z 1814 roku: dom pogrzebowy, ogrodzenie murowane


• fragmenty murów obronnych, z XIV wieku


• wieża Łazienna, z XV wieku, jest pozostałością po średniowiecznym systemie obwarowań miejskich. Jej nazwa wzięła się od położonej w pobliżu łaźni miejskiej. Bywa również nazywana – Głodową w wyniku zburzenia oryginalnej wieży Głodowej, która stała kilkadziesiąt metrów dalej. W czasach średniowiecznych wieża służyła jako więzienie, pl. Pocztowy


• 
  ratusz, z XVI wieku, XVIII wieku, w swej głównej części z wieżą powstał w XV wieku, co pokazuje odsłonięta spod tynku wnęka po fasadzie. Ciekawostką jest fakt, iż ratuszowa wieża w wyniku błędów konstrukcyjnych jest nieznacznie odchylona od pionu^{[potrzebny przypis]}
  


• domy, ul. Bankowa 1, 4, 5, 6, XIX wieku/XX wieku


• willa, ul. Batorego 53, z połowy XIX wieku: ogród, ogrodzenie, met.


• domy, ul. Bohaterów Westerplatte 32, 45, z XIX wieku


• dom winiarza „Winnica”, ul. Ceglana 12a


• domy, ul. Bolesława Chrobrego 1, 2, 3, 4, 5, 6, 12, 15, 18, 20, 21, 23, 24, 25, 28, 30, 44, 46-48, 50, z XIX wieku/XX wieku


• hala sportowa, ul. Chopina 19, z ok. 1930 roku


• domy, ul. Drzewna 1, 20, 24, z XVIII wieku, XIX wieku


• willa, ul. Dworcowa 33, 41, z XIX wieku


• dom, ul. Fabryczna 15, z XIX wieku


• domy, ul. Głowackiego 2/4, 3/5, 6/8, 7, 10, z XIX wieku/XX wieku


• domy, ul. Grottgera 1, 3, 5, 7, 9, 11, 19, z XVIII/XIX wieku


• domy, ul. Jedności 1, 3, 4 z oficyną, 5, 12, 14, 15, 17, 19, 33, 38 z oficyną, 46, 76 stajnia pocztowa, 78 poczta konna, 80, 100, z XVII wieku, XIX wieku


• dom, ul. Kasprowicza 1


• domy, ul. Kazimierza Wielkiego 6, 8, 10, 13, 14, z XIX wieku/XX wieku


• domy, ul. Kopernika 1, 13, z XVIII wieku, XIX wieku


• domy, ul. Kościelna 1, 2, 4, 5, 9, 11 wikarówka, 13 szkoła katolicka, obecnie wikariat, z XVII wieku, XVIII/XIX wieku


• domy, ul. Kożuchowska 1, 2, 3, z XIX wieku/XX wieku


• dom, ul. Krasickiego 25, z XIX wieku


• dom, ul. Krawiecka 5, z 1906 roku


• domy, ul. Kupiecka 2, 3, 5, 12, 13, 20, 22, 23, 32, 38, 40, 43, 70, 72, z XVIII/XIX wieku, XX wieku


• Liceum Żeńskie, obecnie szkoła, ul. Licealna 9, z lat 1909–1911


• domy, ul. Lisowskiego 1/3 szkoła ewangelicka, 2, 4, 5, 10, 14, 15, 18, z XVIII, XIX wieku


• domy, ul. Mariacka 2, 3, 5, 7, z XIX wieku


• domy, ul. Masarska 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 13, z XVII wieku, XIX wieku, XX wieku


• domy, ul. 1 Maja 21, 23, 19, z XIX wieku, XX wieku


• domy, ul. Matejki 10, 11, 12, 17, z XVIII/XIX wieku, XX wieku


• domy, ul. Mickiewicza 1, 3, 13, 14 plebania, z XVIII/XIX wieku


• domy, ul. Moniuszki 3 z oficyną, 7, 11, z XIX wieku


• sala sportowa, dawny kościół starokatolicki, ul. Moniuszki 14, z 1850 roku, 1870 roku


• Hala Miejska z budynkiem administracyjnym, obecnie Teatr Lubuski, dawniej Teatru Operowego – Hali Miejskiej, Al. Niepodległości 3/5w pobliżu jej skrzyżowania z ul. Kupiecką, modernistyczny gmach powstał w 1931 roku według projektu Oskara Kaufmanna, był obiektem wielofunkcyjnym, przystosowanym do wystawiania dzieł zarówno dramatycznych, muzycznych, baletowych, filmów, a przede wszystkim oper, przebudowany w latach 1974–1978


• domy, al. Niepodległości 1, 2, 4, 6, 7, 8, 13,15, 16, 18, 19 portal z XVI wieku, 21, 22, 24, 25, 28, 29 willa, obecnie przedszkole, 33, 35, 36 willa, z XIX wieku/XX wieku


• dom, ul. Ogrodowa 12


• domy, pl. Pocztowy 1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 16, 17, z XVIII, XIX wieku


• dom, ul. Pod Filarami 1, 2/4, 3, z XIX wieku, XX wieku


• dom, pl. Powstańców Wielkopolskich 7, z 1800 roku


• domy, ul. Reja 2, 3, 4 z dwoma budynkami gospodarczymi, 5, 6, 7 z oficyną i stolarnią, 8 z oficyną i budynkiem gospodarczym, 9, 10, 11, 13, z XX wieku


• domy, ul. Sienkiewicza 2/4, 6, 10, 11 zespół willowy: willa, ogród, ogrodzenie, 14, 16/18, 21, 22, 24, 26, 27, 29, 30, 33, 38, 54 nie istnieje, z XIX wieku/XX wieku


• domy, ul. Sikorskiego 1, 2, 15, 18, 18-20, 24, 25, 29, 33, 36, 47a, 49, 52, 53, 55, 62, 63, 66-76 dom mieszkalny sukienników, 71, 84, z XVIII wieku, XIX wieku/XX wieku


• domy, ul. Skargi 7, 12, z XVIII/XIX wieku


• sąd wojewódzki, pl. Słowiański 1/ Jedności 6, z lat 1855–1856


• d. gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma IV, pl. Słowiański 6, z 1846 roku, XX wieku


• Resursa Kupiecka, obecnie Wyższa Szkoła Handlu, pl. Słowiański 9, z połowy XIX wieku, 1901 roku


• domy, ul. Sobieskiego 2, 3, 4/6, 5, 8/10, 9, 9a, 12, 14, z XVIII/XIX wieku


• dom, ul. Sowińskiego 2, z początku XX wieku


• domy, Stary Rynek 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 28 piwnice domu z XVII wieku, XVIII wieku, XIX wieku, XX wieku; rynek stanowi centralny punkt miasta od XIV wieku do dziś. Był przez stulecia głównym placem handlowym, przez który przebiegał też główny trakt komunikacyjny


• domy, ul. Strzelecka 3, 4, 12, 14, 16, 18, 22, z XVIII/XIX wieku


• dom, ul. Świętojańska 6, z XVIII/XIX wieku


• dom, ul. Tylna 31, z 1796 roku


• willa, ul. Ułańska 7, z 1926 roku


• dom, ul. Wandy 46, z XVIII/XIX wieku


• piwnica winiarska, ul. Wodna, z XIX wieku


• dom, ul. Wojska Polskiego 1, z lat 1929–1930


• domy, ul. Wrocławska 7, 12 z budynkiem gospodarczym, 24 nie istnieje, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 35, 37, 40, z XIX wieku/XX wieku


• domy, ul. Wyspiańskiego 2, 4, 5, 8, 10, 12, 16, z XIX wieku, XX wieku


• dom winiarski, obecnie mieszkalny, ul. Zakręt 2, z połowy XIX wieku


• dom, ul. Zamkowa 11, murowano-szachulcowy, z połowy XIX wieku, nie istnieje


• domy, ul. Żeromskiego 1, 2, 4, 6, 10, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 23, z XVIII wieku, XIX wieku/XX wieku


• zespół produkcyjno-gospodarczy d. winiarni, ul. Ceglana 2, z XIX wieku/XX wieku


• zespół dawnych tkalni, ul. Fabryczna 13, z XIX wieku: budynek, obecnie produkcyjno-mieszkalny, magazyn


• zespół fabryk włókienniczych, ul. Fabryczna 14, z 1872 roku – XX wieku: dwie hale fabryczne, magazyn, fabryka sukna


• budynki wytwórni win, ul. Moniuszki 16, z 1870 roku-XX wieku: budynek administracyjny, budynek produkcyjny z piwnicami


• zespół fabryczny „Polska Wełna”, ul. Wrocławska 17, z lat 1920–1937: wykańczalnia tkanin, tkalnia, przędzalnia, magazyn i biura, kotłownia, farbiarnia, zmiękczalnia wody

inne zabytki:

• 
  palmiarnia – powstała w 1961, dostawiona do domku winiarskiego. Mieści się w niej restauracja z salami konsumpcyjnymi pośród tropikalnej roślinności. W otoczeniu Palmiarni znajduje się odtworzona winnica, nawiązująca do dawnych rozległych plantacji, pokrywających wszystkie stoki podmiejskie
  
  • rzeźba Josefa Thoraka „Konik i chłopiec” z 1936 r.
  
  


• 
  kolej szprotawska („Kleinbahn Grünberg-Sprottau”) – niepaństwowa linia kolejowa wytyczona pomiędzy dwoma przemysłowymi miastami Dolnego Śląska: Zieloną Górą i Szprotawą. Od drugiej połowy lat 40. XX w. nie funkcjonuje, w większości rozebrana.

Kultura |

Kultura w Zielonej Górze to przede wszystkim Winobranie na początku września – duża impreza plenerowa, podczas której centrum miasta zapełnia się mieszkańcami i turystami. Ponadto w mieście działa 5 muzeów^{[potrzebny przypis]} i galerii sztuki, filharmonia, Lubuski Teatr im. L. Kruczkowskiego, amfiteatr im. Anny German, kina oraz kilkanaście klubów muzycznych. W mieście odbywa się kilka festiwali muzycznych i kulturalnych. m.in. Dni Kultury Żydowskiej, Festiwal Folkloru, Festiwal Kabaretu, Festiwal Filmowy KinoPozaKinem Filmowa Góra, Festiwal Rock Nocą, Róże Jazz Festiwal i Quest Europe. Przy Al. Niepodległości znajduje się Galeria BWA, w której odbywają się wystawy sztuki współczesnej, koncerty i spotkania dyskusyjne. Środowisko malarskie skupia się wokół Okręgu Zielonogórskiego Związek Polskich Artystów Plastyków. Aktywnym miejscem na kulturalnej mapie miasta był także „Klub Muzyczny 4 Róże dla Lucienne”, w których odbywają się m.in. koncerty, pokazy filmowe, spektakle teatralne i kabaretowe. Klub współorganizuje festiwale „Rock Nocą” Róże Jazz Festival” oraz Festiwal Filmowy „KinoPozaKinem Filmowa Góra”.

Teatry, filharmonia |

Filharmonia Zielonogórska

Budynek Teatru Lubuskiego im. L. Kruczkowskiego

Pierwszy teatr miejski i operowy w Hali Miejskiej otwarto w 1931 roku operą Madame Butterfly. Autorem projektu budynku był Oskar Kaufmann, twórca m.in. Volksbühne i Renaissance-Theater w Berlinie. Gmach mieścił wielofunkcyjną scenę, przystosowaną do wystawiania dzieł zarówno dramatycznych, muzycznych, baletowych, a także oper i wyświetlania filmów. Po II wojnie światowej zaniechano wystawiania oper w mieście, natomiast mocno rozwinął się teatr miejski, miasto dorobiło się stałego zespołu (przed wojną teatr działał na zasadzie impresariatu). Po roku 1990 zamknięto scenę lalkową. Obecnie Lubuski Teatr im. L. Kruczkowskiego w Zielonej Górze posiada 3 sceny:

• 
  
  • przy ul. Niepodległości (3 sale oraz Scena w Podwórku)
  
  
  • przy ul. Fabrycznej (Scena na Strychu)
  
  
  • przy ul. Moniuszki (Stara Winiarnia).
  
  

W mieście działa ponadto Filharmonia Zielonogórska oraz towarzystwo śpiewacze Cantores Viridimontani, organizujące koncerty muzyki dawnej, m.in. barokowej, w tutejszych kościołach, znajduje się tu też amfiteatr im. Anny German.

Muzea i galerie |

Muzeum Ziemi Lubuskiej

Miasto posiada kilka muzeów i galerii, rozlokowanych częściowo w centrum miasta oraz w podmiejskich dworach i pałacach.

• 
  Muzeum Ziemi Lubuskiej, na które składają się
  
  
  
  • Muzeum Miasta Zielona Góra
  
  
  • Muzeum Dawnych Tortur
  
  
  • Muzeum Wina
  
  
  
  


• 
  Muzeum Etnograficzne w Ochli
  


• 
  Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy
  


• 
  Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie
  


• 
  Biuro Wystaw Artystycznych – Biuro Wystaw Artystycznych jest galerią sztuki współczesnej, magazynuje również kolekcję Lubuskiej Zachęty Sztuk Pięknych


• 
  Muzeum Lalek w Zielonej Górze przy Teatrze Lubuskim.


• 
  Muzeum Książki Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze przy Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. C. Norwida.

Inne miejsca to Galeria PWW (ul. Wrocławska), Galeria u Jadźki (ul. Żeromskiego), Galeria ZPAP (Rynek), Salon Sztuki Dawnej (ul. Moniuszki).

Kina |

• Kino Newa – studyjne kino zlokalizowane niedaleko dworca kolejowego PKP, przy ul. K. Wielkiego 21. Widownia na 215 osób. Kino wyświetla filmy niekomercyjne^[25]. Uruchomione w latach sześćdziesiątych XX wieku.


• 
  Cinema City – 9 sal, 1305 miejsc. Kino mieści się w centrum handlowym Focus Park. Otwarte 17 października 2008 roku^[26].


• Kino Nysa – najstarsze kino Zielonej Góry, uruchomione w 1925 roku, wyświetlało filmy nieprzerwanie do października 2015, kiedy to zostało sprzedane. Posiadało widownie z balkonem, łącznie na 305 osób.^{[potrzebny przypis]} Kino mieściło się na starym mieście naprzeciw Teatru Lubuskiego przy al. Niepodległości^[27].

Imprezy cykliczne |

Zielonogórski amfiteatr

Przed laty miasto było gospodarzem międzynarodowego Festiwalu Piosenki Radzieckiej, odbyło się 26 jego edycji. Od 2008 r. reaktywowano go jako Festiwal Piosenki Rosyjskiej, lecz z przyczyn politycznych w 2014 roku nie odbyła się jego 7. edycja. Dzisiaj odbywające się imprezy cykliczne to:

• Międzynarodowe Spotkania Muzyczne „Wschód – Zachód” (marzec-kwiecień)


• Festiwal im. Anny German „Tańczące Eurydyki” (maj)


• 
  Festiwal Piosenki Rosyjskiej (zawieszony w 2014 r. ze względów politycznych)


• Ogólnopolski festiwal Pokój i Dobro (zawieszony)


• 
  Międzynarodowy Festiwal Folkloru (co dwa lata, wrzesień)


• Międzynarodowy Dziecięcy Festiwal Folkloru (co dwa lata, wymiennie z Festiwalem Folkloru, w sierpniu)


• Lato Muz Wszelakich (lipiec, sierpień)


• Zielonogórska Noc Kabaretowa (sierpień)


• Winobranie (wrzesień)


• 
  Festiwal Kabaretu (grudzień)


• Festiwal Filmowy KinoPozaKinem Filmowa Góra (lipiec sierpień)


• Festiwal Jazzowy Róże Jazz Festiwal (lipiec-sierpień)


• Ogólnopolski Festiwal Piosenki Dziecięcej i Młodzieżowej FUMA


• „Zielonogórska Połówka” – półmaraton (wrzesień)


• Bachanalia Fantastyczne – Festiwal Fantastyki


• Letnie Wieczory Przy Fontannie (sierpień)

Winobranie |

 Osobny artykuł: Winobranie w Zielonej Górze.

Zielona Góra znana jest jako polska stolica wina. Jest to najdalej wysunięty na północ obszar w Europie z uprawą winorośli. Bogate tradycje produkcji wina w przeszłości obecne były w gospodarce i krajobrazie przestrzennym, a dziś odżywają na położonych w otoczeniu miasta.

Pierwsza wzmianka o uprawie winorośli pochodzi z 1314 r.. Wiadomo też, że początkowo winną latorośl uprawiali zakonnicy. Dopiero za ich przykładem winnice zaczęli zakładać w swych włościach możnowładcy, a długo po nich zwykli mieszkańcy. Należy przypuszczać, ze uprawa winogron oraz tradycja hucznych obchodów winobrania stały się popularne, dopiero gdy winnice założyły zielonogórskie rodziny.

Oficjalnym miejskim świętem Winobranie stało się w 1852 r., co urzędowo ogłosił magistrat. Co roku turystów po Zielonej Górze oprowadza bóg wina Bachus wraz ze swoją świtą. Przyjezdni goście mogą napić się miejscowego trunku, posłuchać muzyki i skorzystać z bogatej oferty kulturalnej.

Życie studenckie |

Kabaret na scenie klubu Gęba

W Zielonej Górze studiuje ok. 15 tys. studentów.^{[potrzebny przypis]}. To właśnie w tutejszych klubach studenckich, takich jak Gęba, powstał w latach 90. fenomen kabaretów (Zielonogórskie zagłębie kabaretowe). Dziś takie kluby są w większości zamknięte (Karton, Zatem Highlander). Największą imprezą są organizowane corocznie w maju Bachanalia, ściągające na plenerowe imprezy muzyczne nawet 5 tysięcy osób. Życie studenckie toczy się praktycznie tylko w klubach studenckich (Gęba, U Ojca, StockTavern) na terenie kampusów uczelnianych, popularny jest też klub 4 Róże, Wyspa, Straszny Dwór, Studio. Wcześniej działał również aktywny kulturalnie skłot Awaria, zrzeszający tutejszą scenę alternatywną i organizujący liczne koncerty ska, oi i punk.^{[potrzebny przypis]}

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna |

 Osobny artykuł: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Zielonej Górze.

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Zielonej Górze

Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Cypriana Norwida w Zielonej Górze jest jedną z dwóch publicznych bibliotek wojewódzkich w woj. lubuskim. Obecną siedzibę placówki oddano do użytku w 1975 roku. Biblioteka posiada wiele filii i oddziałów na terenie miasta. Odbywają się w niej liczne wystawy oraz spotkania autorskie z pisarzami (w ramach tzw. „Czwartków Lubuskich”), a osoby, które ją odwiedziły to m.in. ks. Jan Twardowski, William Wharton, Jonathan Carroll i Tadeusz Różewicz. Biblioteka Wojewódzka ma również swoją oficynę wydawniczą – „Pro Libris”. Zarejestrowana w 2003 r. liczba czytelników wyniosła prawie 32 tys. osób. Średnio czytelnik wypożycza 17 książek rocznie.

 Zobacz też: Skansen etnograficzny w Ochli, Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy, Lubuskie Muzeum Wojskowe, Biuro Wystaw Artystycznych w Zielonej Górze, Big Band Uniwersytetu Zielonogórskiego i zielonogórskie zagłębie kabaretowe.

Środowisko przyrodnicze |

Ukształtowanie terenu |

Dolina Gęśnika

Dolina Złotej Łęczy

Wokół miasta rozciągają się morenowe, glacitektoniczne wzgórza o powierzchni 240 km² w formie Wału Zielonogórskiego. Część pasma tych wzniesień przy granicy miasta nosi miano Wzgórz Piastowskich, ponadto do tych wzniesień zalicza się również Wzgórze Braniborskie wraz z wieżą oraz pasmo niższych wzniesień przy ul. Akademickiej we wschodniej części miasta.

Miasto rozlokowane jest na wielu wzgórzach:

• 
  Wzgórze Braniborskie (Hirtenberg – Góra Pasterska), 202 m n.p.m. – jedno z najwyższych wzniesień w mieście. Nazwa Hirtenberg występuje w księgach miejskich z 1722 roku. Na szczycie w latach 1859–1860 wzniesiono wieżę widokową, obecnie mieszczącą uniwersyteckie obserwatorium astronomiczne.


• Wzgórze Schillera na zachód od ulicy Wrocławskiej (Schillershöhe –) 195,5 m n.p.m. Na południowym stoku znajdowała się duża winnica. Wcześniej wzgórze nosiło nazwę Wzgórza Grzybowego (Pilzberg). Po raz pierwszy zostało ono wymienione w aktach miejskich z 1725 roku,


• przy Alei Słowackiego (Hirschberg) 175,5 m n.p.m. – położone naprzeciwko dawnego cmentarza żydowskiego u zbiegu ulic Wrocławskiej i Chmielnej. Nazwa wzgórza pochodziła od nazwiska właściciela placu rozrywek, który znajdował się w tym miejscu w XIX wieku,


• Maślane (Butterberg) 175 m n.p.m. – punkt widokowy w lesie na wschód od Osiedla Wazów,


• Góra Ceglana (Ziegelberg) – położona blisko starej zabudowy miejskiej pomiędzy ulicą Wrocławską, a ulicą Podgórną. Obecnie na jej szczycie znajduje się Palmiarnia dobudowana do wzniesionego w 1818 roku domku winiarza. Nazwa wzgórza pochodzi od cegielni miejskiej, która we wcześniejszych wiekach znajdowała się w tym miejscu. Nazwa Ziegelberg występuje w aktach miejskich z 1619 roku. W XIX wieku całe wzgórze pokryte było winnicami. To właśnie osada założona u stóp Góry Ceglanej zapoczątkowała proces powstawania Zielonej Góry,


• Przy ulicy Kożuchowskiej (Hohnberg) – w południowej części miasta naprzeciwko browaru. Już w XV wieku wzgórze było pokryte winnicami,


• 
  Wzgórza Piastowskie – położone w południowo-zachodniej części miasta. Nazwę nadał burmistrz Zielonej Góry Heinrich Gayl dla uczczenia księcia głogowsko-żagańskiego Henryka VIII – jedynego używającego tytułu „księcia Zielonej Góry”. Składają się na nie cztery wzgórza, których wcześniejsze nazwy brzmiały:
  
  
  
  • 
    Augusthöhe – dla upamiętnienia miejskiego przedsiębiorcy Augusta Fostera
  
  
  • 
    Blucherberg – 201 m n.p.m.
  
  
  • Piastenhöhe
  
  
  • 
    Koscheberg – 195 m n.p.m. stromo opadające w kierunku południowym. Wzgórze to pokryte było winnicami, o których najstarsze wzmianki pochodzą z 1797 roku.
  
  
  
  


• 
  Jagodowe Wzgórze – jest najwyższym wzniesieniem w granicach Zielonej Góry (210 m n.p.m.).

Klimat |

Widok na miasto z Winnego Wzgórza zimą

W Zielonej Górze panuje klimat umiarkowany przejściowy, z przewagą wpływów oceanicznych. Średnia temp. lipca wynosi +18,3 °C, a stycznia –1,3 °C. Opady roczne wynoszą ok. 580 mm. W ostatnich latach obserwujemy jednak stałą tendencję do ocieplania się klimatu. Zjawisko to obserwujemy w każdej porze roku (np. lipiec 2006, śr. temp. +24,2 °C; styczeń 2007, śr. temp. +4,3 °C).
Charakterystycznymi cechami mikroklimatu zwłaszcza obszarów wzgórz są zmniejszone amplitudy dobowe i bardzo ciepłe noce (średnio w miesiącach półrocza letniego o 0,5 do 1,5 °C cieplejsze niż w Poznaniu, Wrocławiu, czy Słubicach). Obszar miasta Zielonej Góry charakteryzuje się też niższą liczbą dni z przymrozkami niż obszary wokół miasta, położone niżej.^{[potrzebny przypis]}

Fauna i flora |

Lasy stanowią połowę powierzchni Zielonej Góry

Liczebność sroki w Zielonej Górze należy do najwyższych w Polsce i jest jedną z najwyższych w Europie

Zgodnie ze swą nazwą, Zielona Góra jest miastem słynącym z terenów zielonych, otoczonym zwartym pierścieniem lasów, stanowiących fragment tzw. Borów Zielonogórskich. Ich powierzchnia na terenie miasta wynosi blisko 50 procent (47%, tj. 2667 ha w porównaniu do ok. 4% tzw. zieleni miejskiej – dane z 2010 roku^[29]). Lasy te ubogie są w cieki wodne, będące zasadniczo odnogami albo Zimnego Potoku (północ), albo Śląskiej Ochli (południe). Według danych Nadleśnictwa Zielona Góra ok. 90% populacji drzew stanowi sosna. Występują też fragmenty dąbrów (tereny zachodnie) oraz na obniżeniach terenowych łęg jesionowo-olszowy.

Zielonogórskie lasy wspomniane są już w 1429 r., gdy do skutku doszła transakcja sprzedaży miastu „Oderwaldu”, Lasu Odrzańskiego w pobliżu wsi Krępa. Ciekawostką lasów Zielonej Góry jest występowanie kasztana jadalnego, licznie reprezentowanego też na terenie miasta, również wśród jego pomników przyrody. Do innych najpopularniejszych gatunków pomników przyrody w mieście zaliczane są: cis pospolity, topola kanadyjska, dąb szypułkowy i cypryśnik błotny.

Obecność dużych obszarów leśnych w mieście i w jego otoczeniu stwarza korzystne warunki dla wielu gatunków zwierząt. Na początku XXI w. stwierdzono obecność 11 gatunków płazów, z których najczęstszym jest ropucha szara, występująca na podmokłych terenach obrzeży miasta. Wśród gadów, najczęściej występują padalec zwyczajny oraz jaszczurka zwinka. Jedynym zaś gatunkiem węża jest zaskroniec, pojawiający się najczęściej w lasach w pobliżu tzw. Dzikiej Ochli.

Zielona Góra posiada bogatą i zróżnicowaną populację ptaków. Liczbę gatunków szacuje się na ponad 150. Obok popularnych gatunków synantropijnych (związanych z osiedlami ludzkimi), takich jak m.in. wróble, kawki, jaskółki czy gołębie pojawiają się też gatunki rzadsze, jak jastrząb, łozówka, pliszka siwa, białorzytka czy makolągwa.

Jednym z najpopularniejszych gatunków ptaków w Zielonej Górze jest sroka. Jej zagęszczenie w mieście jest najwyższe w kraju i stanowi jeden z najwyższych znanych zagęszczeń w Eurazji – ponad 30 gniazd/km² (2011). Znaczny przyrost osobników obserwuje się od lat 80. XX w.^[30]

Słabo zróżnicowaną gatunkowo jest populacja ssaków. Najczęściej widywanym gatunkiem jest sarna europejska. Licznie występuje nawet w najbliższym sąsiedztwie osiedli miejskich, szczególnie w okolicy Szosy Kisielińskiej czy ul. Batorego. Bardzo licznie występują jeże, lisy (Vulpes vulpes) oraz borsuk i kuna domowa. Rzadziej spotykanym gatunkiem jest np. tchórz czy jeleń Cervus elaphus. Oczywistymi przedstawicielami ssaków są gryzonie – zarówno szkodniki, jak szczur wędrowny i mysz domowa, jak i licznie występująca w zielonogórskich parkach wiewiórka.

Atrakcje przyrodnicze |

Palmiarnia Zielonogórska

Strona północno-zachodnia

Palmiarnia – wejście

Widok ze Wzgórza Winnego

Na terenie miasta znajduje się Ogród Botaniczny w Zielonej Górze odbudowany w 2007 roku po blisko 60 latach oraz Palmiarnia mieszcząca niewielką kolekcję roślin egzotycznych (ok. 200 taksonów)^[31]. 12 kwietnia 2014 r. otwarto w mieście Mini ZOO.

W pobliżu miasta znajduje się m.in. arboretum w Nietkowie, mieszczące bardzo zdewastowaną dziś kolekcję rzadkiego i egzotycznego drzewostanu.

Na północ od miasta znajduje się Las Nadodrzański, ongiś własność miasta i teren rekreacyjny, dziś atrakcyjny przyrodniczo las nadodrzański, chroniony jako obszar Natura 2000.

Zieleń miejska

Park Tysiąclecia

• 
  Park Piastowski – jeden z największych parków w Zielonej Górze; występują w nim liczne pomniki przyrody, a bliski kontakt z lasem powoduje, że jest zamieszkiwany przez wiewiórki.


• 
  Park Świętej Trójcy – teren byłego cmentarza niemieckiego; znajduje się w centrum miasta, wśród wielu współczesnych bloków mieszkalnych;


• 
  Park Tysiąclecia – teren byłego cmentarza Zielonokrzyżowego z pozostawioną kaplicą w formie greckiej świątyni (dawne krematorium) oraz nielicznymi pomnikami; wydzielony plac zabaw oraz skate park.


• 
  Park Winny – położony na wzgórzu park z rosnącą w nim winną latoroślą; na jego terenie znajduje się wiele pomników oraz Palmiarnia – jeden z symboli miasta.


• 
  Park Sowińskiego – położony w centralnej części Zielonej Góry; znajdują się w nim liczne pomniki przyrody oraz kapliczka.


• 
  Park Dunikowskiego – leśny park na przedłużeniu ulicy Dunikowskiego, stanowi łącznik pomiędzy osiedlami Przyjaźni i Malarzy a Cegielnią. Urozmaicona rzeźba terenu i bogactwo drzew tworzą wyjątkową bazę spacerową z trasami dla pieszych i rowerów. Przed 1945 rokiem otoczony winnicami.


• 
  Park Gierymskich – areał leśny otoczony ze wszystkich stron zabudową, położony na wzgórzu. Łączy osiedle Przyjaźni z sąsiadującym Osiedlem Malarzy. Prawdopodobnie dawniej stanowił część parku angielskiego rezydencji położonych przy obecnym domu Pogotowia Opiekuńczego.


• 
  Park Poetów – przedwojenny teren parkowy, porastający teren po dawnej kopalni gliny przy końcu ul. Wazów. Znajdują się tu trzy stawy: Dziady, Glinianki (oba przy ul. Szafrana) oraz Szmaragdowy (przy. ul. Akademickiej) w pobliżu wąwozu. Al. Poetów jest pozostałością dawnego szlaku spacerowego.


• 
  Park Braniborski – teren leśny ciągnący się od ul. Braniborskiej i Władysława VI przez ul. Władysława Jagiełły do ul. Gajowej. Na tym terenie występuje kilkadziesiąt wiekowych dębów,  buków, rzadkie bluszcze, a zwłaszcza aż 100 gatunków ptaków m.in. dzięcioły zielonosiwe i czarne, które są objęte szczególną ochroną na terenie Unii Europejskiej^[32][33].


• 
  Ogród Botaniczny Uniwersytetu Zielonogórskiego – odbudowany w 2007 roku przedwojenny ogród botaniczny. Ogród zajmuje ponad 2 ha i należy do jednych z młodszych ogrodów botanicznych w Polsce.


• Park Kolei Szprotawskiej – niewielki południowo-zachodni skraj Parku Piastowskiego, na pocz. XX w. przylegający do nieużytków na granicy starej zabudowy śródmieścia (tzw. Dzikie Łąki). W latach 1910–1911 ograniczyła go od strony miasta nowa stacja kolei szprotawskiej, a w latach 60-tych XX w. oddzielono go od reszty Parku Piastowskiego pasem nowopobudowanych bloków mieszkalnych. W 2013 r. Rada Miasta na wniosek Klubu Miłośników Kolei Szprotawskiej nazwała izolowany, samodzielnie istniejący skwer Parkiem Kolei Szprotawskiej, dla upamiętnienia jej twórców i historii oraz ludzi pracujących w zakładach, które obsługiwała kolej zielonogórsko – szprotawska. Na terenie Parku organizowane jest w zabytkowym dworcu Muzeum Lokalne Kolei Szprotawskiej oraz skansen kolejowy. Część Parku stanowi teren wpisany do rejestru zabytków województwa lubuskiego ze względu na znaczące walory krajobrazowe (miejski krajobraz industrialny). Skansen powstał w 2014 r. i jest realizowany z budżetu obywatelskiego miasta Zielona Góra oraz społecznymi środkami mieszkańców miasta.

Demografia |

• Wykres liczby ludności Zielonej Góry na przestrzeni ostatnich 7 stuleci

Zielonogórskie lofty – zagospodarowanie terenów poprzemysłowych (dawna tkalnia przy Fabrycznej)

Centrum miasta – deptak

Największą populację Zielona Góra odnotowała w 2018 r. – według danych GUS 140 113.^[1]

Piramida wieku mieszkańców Zielonej Góry w 2014 roku^[34].

 Zobacz też: Ludność Zielonej Góry.

Gospodarka |

Dzielnica biurowo-administracyjna

 Z tym tematem związana jest kategoria: Przedsiębiorstwa w Zielonej Górze.

W końcu marca 2014 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Zielonej Górze obejmowała ok. 4,7 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 8% do aktywnych zawodowo^{[potrzebny przypis]}.

Nie bez znaczenia dla rozwoju miasta jest bliskie położenie granicy z Niemcami (60 km). Zielonogórska gospodarka to przede wszystkim przemysł informatyczny (producent dekoderów do telewizji satelitarnej ADB Global czy producent systemów GPS Hertz Systems) oraz przemysł drzewny (Stelmet). Istotną gałęzią przemysłu była produkcja alkoholi – ongiś produkowano tu znaczne ilości wina,^{[potrzebny przypis]} dziś produkuje się m.in. wódkę (V&S Luksusowa). W pobliżu miasta, w Cigacicach, znajduje się śródlądowy port wodny oraz dwie firmy produkujące wyroby z wełny mineralnej.

Na terenie miasta znajduje się utworzona przez władze Strefa Aktywności Gospodarczej „Spalony Las”.

Opieka zdrowotna |

Szpital Uniwersytecki w Zielonej Górze (część zabytkowa)

Budynek Polikliniki w Zielonej Górze

Szpitale publiczne

• 
  Szpital Uniwersytecki im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze^[35]
  


• Poliklinika. Szpital MSWiA w Zielonej Górze^[36]
  

Edukacja |

Budynek rektoratu Uniwersytetu Zielonogórskiego

Największą szkołą wyższą funkcjonującą w mieście jest Uniwersytet Zielonogórski powstały z połączenia Politechniki Zielonogórskiej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego.

• Uniwersytet Zielonogórski


• 
  Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu – Instytut Filozoficzno-Teologiczny im. Edyty Stein w Zielonej Górze^[37]
  

Transport |

Zielona Góra leży na trasie drogi ekspresowej nr 3, będącej częścią międzynarodowej trasy E65 oraz na trasie linii kolejowej C-E 59 (Odrzańska Magistrala Kolejowa) wchodzącej w skład transeuropejskich korytarzy transportowych TEN, objętej umową AGTC. W pobliżu miasta znajduje się port lotniczy Zielona Góra-Babimost.

Transport drogowy |

Przez miasto przechodzą drogi krajowe S3, DK27, DK32 oraz wojewódzkie DW280, DW281, DW282 i DW283
Miasto posiada również sieć obwodnic. Północny odcinek obwodnicy jest nazywany Trasą Północną.

 Zobacz też: Ulice w Zielonej Górze.

Transport kolejowy |

Dworzec kolejowy

Przez Zieloną górę przebiega linia kolejowa nr 273, łącząca Szczecin z Wrocławiem. Potocznie zwana jest Odrzanką. Generuje ona spory ruch pociągów towarowych, ale także niemały ruch pasażerski. Zielona Góra obsługuje również połączenia w wielu innych kierunkach, takicha jak: Warszawa, Gdynia, Olsztyn czy Berlin.

Na terenie miasta znajdują się dwie stacje kolejowe, a także 2 przystanki kolejowe:

• 
  Zielona Góra Główna - stacja główna


• 
  Zielona Góra Stary Kisielin - stacja na terenie dzielnicy Stary Kisielin


• 
  Zielona Góra Przylep - przystanek kolejowy


• 
  Zielona Góra Nowy Kisielin - przystanek kolejowy - włączony do ruchu pasażerskiego od 8.12.2018r.

Ponadto, na terenie miasta znajdują się nieużywane stacje i przystanki kolejowe, leżące na trasie zlikwidowanej linii kolejowej Zielona Góra – Szprotawa:

• Jarogniewice


• Ochla


• Zielona Góra Dworzec Szprotawski


• Zielona Góra Górne Miasto


• Zielona Góra Jędrzychów

Komunikacja autobusowa |

 Osobny artykuł: Miejski Zakład Komunikacji w Zielonej Górze.

Tablice informacyjne na przystankach MZK

Miasto posiada rozwiniętą sieć transportu publicznego: 28 linii autobusowych dziennych i 5 linii nocnych. MZK Zielona Góra^[38]przewożą codziennie ponad 80 000 pasażerów^{[potrzebny przypis]}. W każdym autobusie znajdują się automaty biletowe, które w połączeniu z automatami biletowymi na przystankach stanowią jedyną formę dystrybucji biletów w mieście. Autobusy komunikacji miejskiej w Zielonej Górze noszą barwy miasta – biały, zielony i żółty. Na przystankach funkcjonuje zdigitalizowany system informacji o czasie oczekiwania linii w oparciu o sieć GPS.

Port śródlądowy Cigacice |

Port śródlądowy w Cigacicach

W odległości ok. 10 km od centrum miasta znajduje się duży port śródlądowy na rzece Odrze w Cigacicach^{[39][40][41][42]}. Pełni on funkcje przeładunkowe – jest polską bramą do systemu kanałów śródlądowych w Niemczech, z którymi jest połączony kanałem Odra-Havela.

Transport lotniczy |

Zielona Góra jest położona blisko lotniska: towarowo-pasażerskiego w Babimoście (33 km). Port lotniczy w Babimoście obsługuje połączenia do Warszawy. Natomiast, w dzielnicy Przylep znajduje się lotnisko sportowo-rekreacyjne Aeroklubu Ziemi Lubuskiej (7 km od centrum miasta). Dalsze porty lotnicze znajdują się w Poznaniu (109 km), Wrocławiu (140 km) i w Berlinie (164 km).

Około 20 km na zachód od miasta znajduje się lądowisko Grabowiec. W 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Zyty 26.

Turystyka |

Szlaki turystyczne |

Szlaki piesze

• 
  Mała Pętla Zielonogórska – szlak zielony, mający swój początek na ul. Wyspiańskiego. Szlak ten biegnie wzdłuż granicy miasta okrążając je od strony południowej. Prowadzi on m.in. przez Stary Kisielin, Drzonków i Ochlę. Łączna długość szlaku wynosi 28 km.


• 
  Duża Pętla Zielonogórska (Szlak „Rezerwatów Przyrody”) – szlak niebieski biegnący przez trzy rezerwaty przyrody położone w okolicach miasta: Rezerwat przyrody Zimna Woda, Rezerwat przyrody Bukowa Góra oraz Rezerwat przyrody Bażantarnia. Łączna długość szlaku wynosi około 72 km.


• 
  Szlak wojewódzki – Szlak czerwony przebiegający przez południową część miasta. Kierując się na zachód można dotrzeć do Świdnicy, na wschód zaś szlak prowadzi do Zaboru i Milska.


• 
  Szlak Spacerowy – żółty szlak długości 4 km, mający swój początek na Górze Wilkanowskiej. Przebiega on przez Wzgórza Piastowskie.


• 
  Od Bobru do Odry – Czarny szlak, mający swój początek we wsi Podgórzyce położonej nad rzeką Bóbr. Przechodzi on przez zachodnią część Zielonej Góry i biegnie dalej przecinając Odrę i kierując się w kierunku jeziora Niesłysz.


• 
  Szlak starej kolejki do Szprotawy – szlak żółty biegnący trasą dawnej kolei szprotawskiej.

Szlaki rowerowe

• Szlak Wału Zielonogórskiego – ścieżka rowerowa, mająca swój początek przy ulicy Francuskiej. Trasa biegnie przez Wzgórza Piastowskie oraz Skansen etnograficzny w Ochli, kończąc się przy kąpielisku MOSIR.


• Szlak Południowy – Ścieżka rowerowa prowadząca od placu Konstytucji 3 Maja w centrum miasta do Drzonkowa.

Bachusiki |

Stary Rynek i Ratusz nocą

Bachusiki to małe figurki przedstawiające dzieci Bachusa rzymskiego bożka wina i rozpusty, które są ustawiane w różnych częściach miasta. Są jednym z głównych produktów turystycznych Zielonej Góry. Mają propagować jej tradycje winiarskie. Podróż szlakiem bachusików jest także dobrym sposobem na zwiedzenie miasta.

Liczba bachusików, które znajdują się w Zielonej Górze, nie jest dokładnie ustalona i może różnić różni się w zależności od źródła. Oficjalnie odsłoniętych bachusików jest 45^[43].

Bachusiki mają także nieoficjalną stronę internetową www.bachusiki.zgora.pl, gdzie można znaleźć ich opisy, zdjęcia, mapki i legendę.

Informacja turystyczna |

• Zielonogórskie Centrum Informacji i Promocji Turystyki,


• 
  PTTK – Oddział w Zielonej Górze,


• Polskie Towarzystwo Krajoznawcze

Rozrywka |

W Zielonej Górze są m.in.:

• 2 kina (Cinema City, Newa)


• dwie kręgielnie (Magma^[44], Bowling Club Zielona Góra^[45])


• dwa kluby snookerowe (w tym jeden snookerzysty Marcina Nitschke)


• Dwie większe dyskoteki (Heaven Club, X-Demon) oraz wiele mniejszych, kameralnych klubów z parkietem do tańczenia (m.in. OneLove, Prywatka, Kawon, Klub u Ojca, Wyspa)


• Palmiarnia Zielonogórska


• Centrum Rekreacyjno-Sportowe w Zielonej Górze


• Skokoloco Park Trampolin

Wspólnoty wyznaniowe |

Katolicyzm

Kościół Najświętszego Zbawiciela

• 
  Kościół rzymskokatolicki – Zielona Góra leży w metropolii szczecińsko-kamieńskiej, stolica diecezji zielonogórsko-gorzowskiej i siedziba biskupa. Na terenie miasta znajdują się trzy dekanaty: Zielona Góra – Ducha Świętego, Podwyższenia Krzyża Świętego i Świętej Jadwigi, 19 kościołów parafialnych w tym:
  
  
  
  • Konkatedra pw. św. Jadwigi Śląskiej
  
  
  • kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej
  
  
  • kościół pw. Najświętszego Zbawiciela
  
  
  • kościół patronalny pw. św. Urbana I
  
  
  
  


• 
  Kościół greckokatolicki:
  
  • parafia pw. Opieki Matki Bożej w Zielonej Górze
  
  


• 
  Kościół polskokatolicki:
  
  • 
    parafia Najświętszej Maryi Królowej Polski (kościół Najświętszej Maryi Królowej Polski)
  
  


• Reformowany Kościół Katolicki w Polsce
  
  • Wspólnota Św. Jana Apostoła w Zielonej Górze
  
  

Protestantyzm

Ewangelicko-Augsburski Kościół Jezusowy

• 
  Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  
  • Ewangelicki Kościół Jezusowy
  
  


• 
  Kościół Chrześcijan Baptystów:
  
  • (zbór)
  
  


• 
  Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:
  
  • zbór w Żaganiu
  
  


• 
  Kościół Zielonoświątkowy:
  
  • Zbór „Emaus”
  
  


• 
  Kościół Boży w Chrystusie:
  
  • Chrześcijańska Wspólnota „Bez Ścian”
  
  


• 
  Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej:
  
  • Wspólnota „Przymierze”
  
  

Prawosławie

• 
  Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  
  • 
    parafia św. Mikołaja (cerkiew pw. św. Mikołaja)
  
  

Świadkowie Jehowy

• 6 zborów: Zielona Góra-Chynów (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Zielona Góra-Jędrzychów, Zielona Góra-Kisielin, Zielona Góra-Słoneczne, Zielona Góra-Śródmieście (w tym grupa języka migowego), Zielona Góra-Zacisze – kompleks Sal Królestwa ul. Jelenia 1B^[46][47]
  

Świecki Ruch Misyjny „Epifania”

• zbór.

Buddyzm

• 
  Buddyzm Diamentowej Drogi^{[potrzebny przypis]}.

Media |

Najpoczytniejsze tytuły prasowe to wydawana od lat 50. Gazeta Lubuska (dawniej: Zielonogórska) oraz lokalne wydanie Gazety Wyborczej. Ongiś poczytne (dziś nieistniejące) było pismo „Nadodrze”. ^{[potrzebny przypis]}

• Gazety codzienne:
  
  
  
  • 
    Gazeta Lubuska (dawniej: Gazeta Zielonogórska)
  
  
  • 
    Gazeta Wyborcza (wydanie lokalne)
  
  
  
  


• Tygodniki:
  
  
  
  • 
    Nasze Miasto Zielona Góra – bezpłatna gazeta ukazująca się w poniedziałki i czwartki
  
  
  • 
    Łącznik Zielonogórski – informator samorządowy ukazujący się w piątki
  
  
  
  


• Miesięczniki:
  
  
  
  • „Puls” – bezpłatny miesięcznik społeczno-kulturalny (obecnie zawieszony)
  
  
  • 
    Życie nad Odrą (bezpłatny miesięcznik rozprowadzany na terenie miasta Zielona Góra i powiatu zielonogórskiego)
  
  
  • Gazeta Samorządu Studenckiego Uniwersytetu Zielonogórskiego „UZetka”
  
  
  
  


• Kwartalniki i roczniki:
  
  
  
  • Studia Zielonogórskie (rocznik historyczny)
  
  
  • Lubuskie Nadodrze (nieistniejący kwartalnik społeczno-kulturalny)
  
  
  • Pro-Libris (lokalny kwartalnik literacki)
  
  
  
  

Radio Zachód

• Telewizja:
  
  
  
  • 
    TVP3 Gorzów Wielkopolski – redakcja i studio TVP w Zielonej Górze
  
  
  • 
    Telewizja Zielona Góra (TvZG.pl) – lokalna telewizja zielonogórska
  
  
  
  


• Rozgłośnie radiowe:
  
  
  
  • Polskie Radio Zachód
  
  
  • Radio Zielona Góra
  
  
  • Radio Index
  
  
  • Radio Plus Zielona Góra
  
  
  • Radio Eska Zielona Góra
  
  
  • Radio Złote Przeboje Zielona Góra
  
  
  • RMF Maxxx Zielona Góra
  
  
  • RMF Classic Zielona Góra
  
  
  
  


• Internet:
  
  
  
  • 
    zielona-gora.pl - internetowy serwis miejski
  
  
  • newslubuski.pl
  
  
  • zielonanews.pl
  
  
  • zielonagora.naszemiasto.pl
  
  
  • 
    wzielonej.pl - portal uniwersytecki
  
  
  • 
    zgsport.pl - portal o zielonogórskim sporcie
  
  
  
  

Sport |

 Osobny artykuł: Sport w Zielonej Górze.

Stadion żużlowy

Znajduje się tu ośrodek sportów zimowych na Górze Tatrzańskiej, który mimo niewielkich rozmiarów (stok ma ok. 30 metrów różnicy wysokości i 175 m długości) i bardzo starej infrastruktury (wyciąg orczykowy z lat 70. XX wieku) jest w przypadku dużych opadów śniegu miejscem uprawiania sportów zimowych^[48]. Od lat trwają zabiegi mieszkańców o to by władze miasta unowocześniły ten przedwojenny obiekt, montując armatkę śnieżną (sztuczne naśnieżanie) albo nawet igelit^[49].

Dodatkowo we wschodniej części miasta, na terenie „Gór Zielonogórskich” znajdowały się: stok narciarski oraz trasa saneczkowa, dziś używane jedynie przez mountainboardzistów i downhillowców.

Sporty tradycyjne

Sport w Zielonej Górze to IV-ligowy klub piłkarski KS Falubaz (dawniej piłkę nożną w Zielonej Górze reprezentowała Lechia), ekstraklasowy klub koszykarski Stelmet (Zastal) oraz ekstraligowy klub żużlowy ZKŻ Falubaz Zielona Góra. Ponadto uprawia się tu pływanie, strzelectwo, piłkę ręczną, siatkówkę, tenis, jeździectwo, sztuki walki (m.in. kick-boxing, karate, jiu-jitsu tradycyjne i brazylijskie, aikido, capoeira, krav-magę). Popularne jest kolarstwo. Na terenie miasta znajduje się przedwojenny stok narciarski z torem saneczkowym, lecz są to obiekty bardzo zaniedbane, z braku sztucznego naśnieżania warunki na nich są zwykle trudne.

Sporty ekstremalne

W mieście są cztery skateparki: w Parku Tysiąclecia, na os. Pomorskim, Raculi oraz Kaczym Dole (osiedle Słoneczne). Na terenie aeroklubu można uprawiać skoki spadochronowe, w pobliżu jest też quadowisko. W Książu k. Zielonej Góry jest tor do crossu, inny taki obiekt znajduje się w Krężołach.

Kluby sportowe

• 
  Zielonogórski Klub Karate Kyokushin^[50]
  


• 
  ZLKL Zielona Góra – klub lekkoatletyczny
  


• 
  GKT Nafta Zielona Góra – klub tenisowy


• 
  ZKŻ Falubaz Zielona Góra – ekstraligowy klub żużlowy


• 
  Zastal Stelmet Zielona Góra – ekstraligowy klub koszykarski


• 
  KS Falubaz Zielona Góra – czwartoligowy klub piłkarski


• 
  Lechia Zielona Góra – klub piłkarski (nieistniejący)


• TS Przylep – czwartoligowy klub piłkarski


• 
  AZS UZ Zielona Góra (siakówka, piłka ręczna, futsal)


• 
  ZKS Palmiarnia Zielona Góra – superligowy klub tenisa stołowego


• 
  Aeroklub Ziemi Lubuskiej w dzielnicy Przylep
  


• 
  KS Korner Zielona Góra (pływanie)


• 
  ZKS Zielona Góra – ekstraligowy klub speedrowerowy


• 
  Czempion – klub tenisowy


• 
  ZLKL Zielona Góra – klub lekkoatletyczny
  


• 
  GKT Nafta Zielona Góra – klub tenisowy


• 
  Gwardia – Zielonogórski Klub Sportowy – strzelectwo, kick-boxing


• 
  AZS UZ Haust RC Zielona Góra – drugoligowy klub rugby


• Zielonogórski Klub Jeździecki Przylep-Lotnisko


• Bractwo Biegaczy Zielona Góra


• I Rock Triathlon Zielona Góra – klub triathlonowy

Obiekty sportowe

Hala MOSiR-u podczas meczu Tauron Basket Ligi

• 
  Hala MOSiR – znajduje się przy ulicy Sulechowskiej. Należy do niego Stadion MOSiR na którym występowała Lechia, kilka mniejszych boisk, sala akrobatyczna, kawiarenka, szatnie piłkarskie i korty tenisowe. Swoje mecze rozgrywa tu III-ligowy piłkarski zespół KS Falubaz Zielona Góra (dawniej Lechia). Ponadto MOSiR zarządza Centrum Rekreacyjno-Sportowym z krytym basenem 25-metrowym oraz halą widowiskowo-sportową z ok. 5 tys. miejscami siedzącymi.


• 
  Stadion ZKŻ Falubaz Zielona Góra znajduje się przy ulicy Wrocławskiej, 29 co do wielkości stadion w Polsce. Jego pojemność wynosi 15 tys. osób, w tym 14 tys. miejsc siedzących. Stadion wybudowany został w 1926 i wielokrotnie przebudowywany i remontowany. W 2007 oddano do użytku nowy budynek klubowy oraz zamontowano oświetlenie stadionu. Zimą na stadionie instalowane jest pełnowymiarowe lodowisko. Stadion ma zostać przebudowany, m.in. przebudowany będzie pierwszy łuk, trybuny zostaną powiększone do 20 tys. miejsc. Koszt przebudowy to ok. 50 mln zł^[51]. W 2010 oddano nową trybunę z zadaszeniem mogącą pomieścić 6 tys. ludzi, dzięki czemu liczba miejsc siedzących z 12 tys. zwiększyła się do 14 tys.


• Stadion Uniwersytecki przy ulicy Wyspiańskiego – odnowiony stadion przedwojenny, posiada pełnowymiarowe boisko piłkarskie. Stadion posiada bieżnię żużlową oraz 470 miejsc siedzących.


• Wyciąg narciarski na Górze Tatrzańskiej.


• Hala Uniwersytetu Zielonogórskiego (w zależności od imprezy od 1000 do 1200 miejsc).

Dzielnice i osiedla Zielonej Góry |

Osiedla Zielonej Góry

Dzielnice i osiedla mieszkaniowe nie stanowią oficjalnego, prawnego podziału administracyjnego miasta. Nie są zgodnie z art.5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. jednostkami pomocniczymi gminy (z wyjątkiem utworzonej 2 stycznia 2015 r. dzielnicy Nowe Miasto). Nazwy osiedli i dzielnic funkcjonują jako nazwy potoczne poszczególnych obszarów miasta.

Dnia 1 stycznia 2015 roku miasto powiększyło się o obszar gminy Zielona Góra. W wyniku połączenia, na terenie dawnej gminy utworzono dzielnicę Nowe Miasto, która od 2 stycznia 2015 funkcjonuje jako część administracyjna Zielonej Góry. W jej skład wchodzą dawne miejscowości gminy Zielona Góra.

Miasta partnerskie |

Tablica informacyjna: miasta partnerskie Zielonej Góry

Miasto[53]	Kraj	Data podpisania umowy
Troyes	Francja	06.06.1970
Nitra	Słowacja	18.09.1992
Chociebuż	Niemcy	24.01.1992
Verden (Aller)	Niemcy	15.08.1993
Helmond	Holandia	27.09.1996
L’Aquila	Włochy	16.01.1996
Bystrzyca	Rumunia	22.07.2001
Aurora[54]	Stany Zjednoczone, Illinois	2001
Witebsk	Białoruś	03.2002
Wuxi	Chiny	10.2008
Kraljevo	Serbia	10.09.2009
Żytawa	Niemcy	2010
Iwano-Frankiwsk[55]	Ukraina	–
Soltau[56]	Niemcy	–

Lista osób związanych z Zieloną Górą |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Zieloną Górą.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Zielonej Górze.

Sąsiednie gminy |

Czerwieńsk, Kożuchów, Nowogród Bobrzański, Otyń, Sulechów, Świdnica, Zabór

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Bielinis-Kopeć, Barbara/Kowalski, Stanisław/Lisiecka, Małgorzata: Zabytki Zielonej Góry. Zielona Góra: Regionalne Centrum Animacji Kultury 2005. ​ISBN 83-88059-57-2​, ​ISBN 978-83-88059-57-5​.


• Bujkiewicz, Zbigniew: Krajobraz materialny i społeczny Zielonej Góry od końca XVIII do połowy XX wieku. Zielona Góra: Archiwum Państwowe w Zielonej Górze & Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Zielonej Górze 2003. ​ISBN 83-89115-23-9​.


• Ciesielska, Izabela: Architektura pierwszej poł. XX wieku w Zielonej Górze. Przyczynek do badań nad problematyką konserwatorską, w: Lubuskie Materiały Konserwatorskie, tom 9 (2012), Zielona Góra 2012.


• Clauss, Ernst: Buch der Stadt Grünberg in Schlesien. Obst- und Rebenstadt des deutschen Ostens. Neubearbeitung und Ergänzung der Stadtgeschichten von August Förster und Hugo Schmidt. Frankfurt am Main: P. Keppler Verlag 1964 (zweite Auflage).


• Czyżniewski, Tomasz: Zielona Góra przełomu wieków XIX/XX. Łodź: Księży Młyn 2010. ​ISBN 978-83-7729-012-5​.


• Dąbrowska-Burkhardt, Jarochna (oprac.): Das alte Grünberg: Chronik. Dawna Zielona Góra. Kronika. Zielona Góra: Fundacja „My w Europie” 2005. ​ISBN 6082433​, ​ISBN 978-83-921516-1-6​.


• Fedorowicz, Krzysztof: Grünberg (powieść historyczna). Kraków: Libron 2012 (tłumaczenie wierszy: Krzysztof Fedorowicz, Julian Simonjetz i Izabela Taraszczuk). ​ISBN 978-83-62196-73-9​.


• Förster, August: Aus Grünbergs Vergangenheit. Grünberg in Schlesien: Druck und Verlag von W. Levysohn 1900.


• Karwowski Przemysław (red.): Lubuski Szlak Wina i Miodu. Zielona Góra: Zielonogórskie Stowarzyszenie Winiarskie 2009. Tłum. Jerzy Bielerzewski i Janusz Strzelecki.


• Kiełczewska, Katarzyna: Zabytkowe piece i piecokominki w willach i kamienicach w Zielonej Górze. Komunikat, w: Lubuskie Materiały Konserwatorskie, tom 9 (2012), Zielona Góra 2012.


• Kres, Bogdan: Zarys dziejów winiarstwa zielonogórskiego. Poznań-Zielona Góra 1966.


• Kuleba, Mirosław: Ampelografia Zielonej Góry. Zielona Góra: Muzeum Ziemi Lubuskiej 2005. ​ISBN 83-88336-49-5​.


• MirosławM. Kuleba MirosławM., Topografia winiarska Zielonej Góry, Zielona Góra: Organizacja Pracodawców Ziemi Lubuskiej, 2010, ISBN 978-83-932131-0-8, OCLC 750901958 .


• Ostrowski, Mieczysław (red.): Zielona Góra i okolice. Wędrówka śladami przeszłości. Grünberg und Umgebung. Auf der Suche nach den Spuren der Vergangenheit (Tłumaczenie: Robert Buczek, Jan Grzegorczyk i Tadeusz Zuchewicz). Zielona Góra: Verbum 1999. ​ISBN 83-909375-2-2​.


• 
  Rok na zielonogórskiej winnicy w obrazach Doroty Komar-Zmyślony. Zielona Góra: Muzeum Ziemi Lubuskiej 2006. ​ISBN 83-88426-13-3​.


• Schmidt, Hugo: Geschichte der Stadt Grünberg in Schlesien. Grünberg in Schlesien: Grünberger Verlagsdruckerei Paul Keppler 1922. [1].


• Stein, Erwin (red. nauk.): Monographien deutscher Städte. Darstellung deutscher Städte und ihrer Arbeit in Wirtschaft, Finanzwesen, Hygiene, Sozialpolitik und Technik. Band XXIX: Grünberg in Schlesien (in Zusammenarbeit mit Oberbürgermeister Dr. Busse). Berlin-Friedenau: Deutscher Kommunal-Verlag 1928. (online).


• Szczegóła Hieronim, Ostrowski Mieczysław (red.): Znani zielonogórzanie XIX i XX wieku (Tłumaczenie: Tadeusz Zuchewicz). Zielona Góra: Verbum 1996. ​ISBN 83-901114-2-X​.


• Taraszczuk, Izabela: Die Renaissance der Winzertraditionen im niederschlesischen Grünberg/Zielona Góra. W: „Schlesien heute”, nr 10/2012. Görlitz: wyd. Senfkorn Verlag Alfred Theisen, s. 60–61. ISSN 1436-5022.


• Taraszczuk, Izabela: Grünberg und Meseritz ehren das Kulturerbe der deutschen und polnischen Juden. W: „Schlesien heute”, nr 7/2013. Görlitz: wyd. Senfkorn Verlag Alfred Theisen, s. 48–49.


• Toczewski, Andrzej: Tradycje zielonogórskiego winiarstwa. Zielona Góra: Muzeum Ziemi Lubuskiej 2001. ​ISBN 83-909342-9-9​.


• Toczewski, Andrzej: Zielonogórskie Winobrania. Zielona Góra: Muzeum Ziemi Lubuskiej 2006. ​ISBN 83-88426-29-X​.11

Linki zewnętrzne |

• Informator miejski UM


• Strona zielonogórskich bachusików


• 
  Zielona Góra w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XIV: Worowo – Żyżyn. Warszawa 1895.

p • d • e Województwo lubuskie Miasta na prawach powiatu Gorzów Wielkopolski (siedziba wojewody) Zielona Góra (siedziba sejmiku) Powiaty gorzowski krośnieński międzyrzecki nowosolski słubicki strzelecko-drezdenecki sulęciński świebodziński wschowski zielonogórski żagański żarski Inne zagadnienia Podział administracyjny Herb Flaga

p • d • e Podział administracyjny Polski Województwa dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Siedziby wojewodów i sejmików Białystok Bydgoszcz Gdańsk Gorzów Wielkopolski Katowice Kielce Kraków Lublin Łódź Olsztyn Opole Poznań Rzeszów Szczecin Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra Podziały administracyjne województw dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Herby województw dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Flagi województw dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Województwa proponowane staropolskie środkowopolskie środkowopomorskie Warszawa Inne jednostki podziału powiaty gminy

p • d • e Miasta województwa lubuskiego Babimost Bytom Odrzański Cybinka Czerwieńsk Dobiegniew Drezdenko Gorzów Wielkopolski Gozdnica Gubin Iłowa Jasień Kargowa Kostrzyn nad Odrą Kożuchów Krosno Odrzańskie Lubniewice Lubsko Łęknica Małomice Międzyrzecz Nowa Sól Nowe Miasteczko Nowogród Bobrzański Ośno Lubuskie Otyń Rzepin Skwierzyna Sława Słubice Strzelce Krajeńskie Sulechów Sulęcin Szlichtyngowa Szprotawa Świebodzin Torzym Trzciel Witnica Wschowa Zbąszynek Zielona Góra Żagań Żary

p • d • e Dzielnice i osiedla Zielonej Góry Nowe Miasto Sołectwa Barcikowice Drzonków Jany Jarogniewice Jeleniów Kiełpin Krępa Łężyca Ługowo Marzęcin Nowy Kisielin Ochla Przylep Racula Stary Kisielin Sucha Zatonie Zawada Osiedla niesołeckie Barcikowiczki Krępa Mała Przydroże Stożne Osiedla zwyczajowe Osiedle Bajkowe Osiedle Braniborskie Osiedle Cegielnia Chynów Osiedle Czarkowo Osiedle Dolina Zielona Jędrzychów Osiedle Kaszubskie Osiedle Jana Kilińskiego Osiedle Kolorowe Osiedle Kwiatowe Osiedle Leśne Osiedle Leśny Dwór Osiedle Łużyckie Osiedle Malarzy Osiedle Morelowe Osiedle Mazurskie Osiedle na Olimpie Osiedle Piastowskie Osiedle Pomorskie Osiedle Przyjaźni Raculka Osiedle Słoneczne Osiedle Juliusza Słowackiego Osiedle Śląskie Osiedle Tysiąclecia Osiedle Wazów Osiedle Warmińskie Winnica (Lisia) Osiedle Uczonych Zacisze Osiedle Zastalowskie Osiedle Zdrojowe