Jfyhkgu

Regno do Sardegna Królestwo Sardynii
1297-1743-1861
Flaga Godło
Język urzędowy	włoski
Stolica	de iure Cagliari de facto Turyn
Ustrój polityczny	monarchia
Ostatnia głowa państwa	król (ostatni) Wiktor Emanuel II
Ostatni szef rządu	premier Camillo Cavour
Powierzchnia  • całkowita	70 000 km²
Liczba ludności (1838)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	4 650 000 66 osób/km²
Jednostka monetarna	scudo sardyńskie (na wyspie 1720-1816), scudo piemonckie (na lądzie 1720-1816), lir sardyński (1816-1861)
Zjednoczenie Włoch	1861
Królestwo Sardynii w 1839

Królestwo Sardynii – państwo historyczne istniejące już od średniowiecza, od 1720 pod rządami dynastii sabaudzkiej, w 1743 połączone z Księstwem Sabaudii-Piemontu.

Na początku XIX wieku Królestwo Sardynii obejmowało Piemont, Ligurię, Sardynię i Sabaudię stanowiąc jedno z najsilniejszych i najzamożniejszych państw na Półwyspie Apenińskim, w latach 60. XIX wieku rozpoczęło proces zjednoczenia Włoch (Risorgimento).

Królestwo Sardynii przed panowaniem dynastii sabaudzkiej |

XII-XIII wiek |

Giudicati Sardynii

Pierwszym królem Sardynii został w 1164 Barisone II, władca („sędzia”, wł. giudice) Arborei, jednego z lokalnych państewek istniejących na Sardynii (giudicati). Było to możliwe dzięki poparciu cesarza Fryderyka Barbarossy, który przyznał mu koronę królewską w zamian za obietnicę znacznego corocznego trybutu. Barisone nie wywiązał się jednak z tej obietnicy, Fryderyk Barbarossa już w 1165 przekazał więc formalną zwierzchność nad wyspą arcybiskupom Pizy.

Giudicati Sardynii popadły w XIII w. w zależność od Genui i Pizy. Do końca XIII w. Piza opanowała większość terytorium wyspy. W 1297 papież Bonifacy VIII, chcąc dyplomatycznie rozwiązać wywołaną przez nieszpory sycylijskie wojnę Aragonii i Andegawenów, ustanowił Królestwo Sardynii i Korsyki (Regnum Sardiniae et Corsicae), nadając je w lenno władcy Aragonii Jakubowi II i obiecując pomoc przeciw Pizie w uzyskaniu rzeczywistej kontroli nad wyspami w zamian za porzucenie pretensji do Sycylii.

XIV wiek |

W 1323 Jakub II wszedł w sojusz z giudice Arborei i w ciągu roku zajął kontrolowane przez Pizańczyków terytoria Cagliari, Gallury i miasto Sassari, włączając je do Królestwa Sardynii i Korsyki. W 1353 Aragonia wypowiedziała wojnę Arborei, a następnie walczyła z jej władczynią Eleanorą z Arborei, nie mogła jednak zająć ostatniego niezależnego sardyńskiego państwa aż do 1410 – na pewien czas Arborea opanowała nawet całe terytorium wyspy z wyjątkiem Cagliari.

Królestwo Sardynii i Korsyki utrzymało niezależność w ramach Korony Aragońskiej i nie zostało bezpośrednio przyłączone do Królestwa Aragonii. W czasie walk z Arboreą król Piotr IV Aragoński nadał Królestwu Sardynii autonomiczną legislaturę. Królestwo było zarządzane odtąd w imieniu władców Aragonii przez wicekrólów Sardynii.

XV-XVII wiek |

W 1409, po ostatecznym pokonaniu Arborei w bitwie pod Sanluri zmarł w Cagliari wnuk Piotra IV, król Sycylii Marcin I, następca tronu Aragonii. Sardynia przeszła wtedy razem ze wszystkimi posiadłościami Aragończyków do kastylijskiej dynastii Trastámara. Następnie przez wiele wieków dzieliła losy Aragonii, stając się częścią korony hiszpańskiej.

XVIII wiek |

Księstwo Sabaudii-Piemontu – flaga

Wiktor Amadeusz II

W 1708, w czasie wojny sukcesyjnej hiszpańskiej dostała się pod panowanie austriackie. W 1717 Hiszpania ponownie zajęła Sardynię, a w 1718 należącą do Sabaudii Sycylię – stało się to przyczyną powstania czwórprzymierza Wielkiej Brytanii, Francji, Austrii i Niderlandów przeciw Hiszpanii i wybuchu wojny Hiszpanii z koalicją angielsko-francusko-austriacką. W kończącym tę wojnę traktacie w Hadze król Sabaudii Wiktor Amadeusz II zgodził się oddać Sycylię Austrii w zamian za Sardynię.

 Osobny artykuł: Księstwo Sabaudii-Piemontu.

Królestwo Sardynii za panowania dynastii sabaudzkiej |

XVIII wiek |

Po wymianie Sycylii na Sardynię, władcy z dynastii sabaudzkiej (Wiktor Amadeusz II) przyjęli tytuł królów Sardynii. W 1743 Królestwo Sardynii zostało połączone z Piemontem w Królestwo Sardynii. Uczynił to król Sardynii i książę sabaudzki Karol Emanuel III (pan. 1730-1773). Chociaż nowe państwo nazywało się Królestwem Sardynii, najważniejszymi jego terytoriami były nadal Piemont i Sabaudia, a stolicą był piemoncki Turyn.

Flaga Królestwa Sardynii w latach 1728–1802. W górnym lewym rogu krzyż sabaudzki

Karol Emanuel III budował zręby swej polityki zagranicznej na sojuszu z Austriakami. Poparł cesarzową Marię Teresę gdy wybuchła wojna o austriacką sukcesję (1741-1748). Dlatego żołnierze połączonych armii austriacko-sardyńskiej określani byli jako „Austrosardzi”, podczas gdy ich wrogowie byli to „Gallispanie” (armia francusko („galijsko”) – hiszpańska).

Karol musiał stawić czoło francusko-hiszpańskiej inwazji na Sabaudię. Kiedy wroga armia wkroczyła do Piemontu, w 1744 Karol Emanuel we własnej osobie bronił Cuneo przed oblegającymi Francuzami i Hiszpanami. W 1745 z około 20 000 ludźmi pobił dwie armie liczące razem około 60 000 ludzi. Ważne warownie, takie jak Alessandria, Asti i Casale padły. W 1746, po otrzymaniu pomocy od Austrii, udało mu się odbić z powrotem dwie pierwsze z nich. W 1747, w bitwie pod Assietta odniósł ogromne zwycięstwo nad wojskami francuskimi, i tym samym jego ziemie zostały ocalone. Front wojenny przeniósł się do Niderlandów.

Rezultaty pokoju w w Akwizgranie (1748) pokazały również talent władcy jako negocjatora. Odzyskał prowincję nicejską i sabaudzką, otrzymał Vigevano oraz ziemie w Pianura Padana.

Od lat pięćdziesiątych XVIII wieku, aż do wojen rewolucyjnych pod koniec stulecia sytuacja polityczna w Italii była spacyfikowana. Bitna i znakomicie wyposażona i wyćwiczona na wzór pruski-fryderycjański armia sardyńska po 1748 służyła już (przed rewolucją) tylko do parady.

Wiktor Amadeusz III, król Sardynii w latach 1773–1796

Wielkim osiągnięciem Karola Emanuela III była dokonana w 1770 roku kodyfikacja prawa. Jej autorem był zarówno sam król, jak i jego pierwszy minister hrabia Giambattista Lorenzo Bogino (1701–1784). Razem zlikwidowali resztki poddaństwa chłopów i założyli w Turynie Akademię Nauk. Reformy były podejmowane w duchu częściowo Oświecenia a częściowo typowego absolutyzmu klasycznego.

Kościół przeciwny był reformom, ponieważ niektóre z nich godziły w jego interesy. Z 309707 mieszkańców wyspy Sardynia aż 10.108 było duchownymi. Mieli oni liczne przywileje i własne sądownictwo, na co niechętnie patrzyli król Karol i minister Bogino.

Lata 1773–1796, kiedy panował Wiktor Amadeusz III był to okres reakcji klerykalno-monarchistycznej. Giambattista Lorenzo Bogino został wygnany, a do państwa wprowadzona została papieska inkwizycja. Z państwa (mieszkał w Turynie) uchodzić musiał również liberalny myśliciel i historyk Carlo Denina (1731–1813), który schronił się na dworze króla Prus Fryderyka Wielkiego.

Gdy w 1796 Napoleon I podbił kontynentalne terytorium Królestwa razem z całymi północno-zachodnimi Włochami, król Karol Emanuel IV schronił się na 15 lat na wyspie Sardynii, nie zajętej przez Napoleona. Siedzibą dworu sabaudzkiego było wtedy Cagliari.

W latach 1730–1805 walutą był skud, a potem lir.

XIX wiek |

Mapa Półwyspu w 1810

W 1814 królestwo zostało odnowione i znacznie powiększone – przyłączono do niego tereny Republiki Genueńskiej, zamienione w księstwo, jako że legitymistyczne zasady kongresu wiedeńskiego nie dotyczyły republik. Królestwo Sardynii miało być państwem buforowym między Francją a Półwyspem Apenińskim, znajdującym się pod wpływami Austrii.

W okresie restauracji Sardynią rządzili zachowawczy władcy, Wiktor Emanuel I i Karol Feliks, który był dowódcą sardyńskiego korpusu wojskowego walczącego w bitwie pod Trocadero, która pozwoliła zachować Ferdynandowi VII tron Hiszpanii. W 1831 tron objął bardziej umiarkowanie konserwatywny Karol Albert. Za jego rządów Królestwo Sardynii weszło w okres rewolucji przemysłowej. W czasie Wiosny Ludów (1848) pod wpływem nacisków liberałów, Królestwo Sardynii otrzymało konstytucję, Statuto Albertino. W tym samym roku, również pod wpływem nacisków liberałów, Sardynia wypowiedziała wojnę Austrii, którą pomimo początkowych sukcesów Sardynia przegrała.

Jak całe Włochy, Królestwo Sardynii nękane było niestabilnością polityczną i stałymi zmianami rządów. Po krótkiej, ale nieszczęśliwej drugiej wojnie z Austrią, Karol Albert 23 marca 1849 abdykował na rzecz syna, Wiktora Emanuela II. W 1850 powstał liberalny rząd hrabiego Camilla Cavoura, a królestwo Sardynii stało się motorem procesu jednoczenia Włoch. Sardynia wzięła wtedy udział w wojnie krymskiej, w której walczyła razem z Imperium Osmańskim, Wielką Brytanią i Francją przeciwko Rosji.

W 1859 Francja stanęła po stronie Królestwa Sardynii w wojnie przeciw Austrii. Napoleon III nie dotrzymał danej Cavourowi obietnicy, że Francja będzie brała czynny udział w wojnie aż do zdobycia Królestwa Lombardzko-Weneckiego. Po krwawych bitwach pod Magentą i Solferino, stanowiących wspólne sardyńsko-francuskie zwycięstwa, Napoleon zaczął sądzić że kontynuacja wojny byłaby zbyt kosztowna i bez wiedzy Cavoura zawarł z Austrią odrębny pokój, w ramach którego Austria miała zrzec się tylko samej Lombardii. Z powodu odmowy austriackiego rządu przekazania jakichkolwiek terytoriów Królestwu Sardynii ustalono, że Lombardia zostanie przekazana Napoleonowi, który dopiero przekaże jej terytorium Sardynii, by uniknąć „wprawienia w zakłopotanie” Austriaków. Jako że nie dotrzymał danych Cavourowi obietnic, Napoleon pozwolił Sardynii zatrzymać Sabaudię i Niceę.

 Zobacz też: Zjednoczenie Włoch.

Bandiera di Stato (Flaga Państwowa) Królestwa Sardynii

Flaga Królestwa Sardynii od 1848. Składa się z trójlkolorowej flagi włoskiej z herbem dynastii sabaudzkiej

5 marca 1860 Parma, Toskania, Modena i Romania na drodze referendum przyłączyły się do Królestwa Sardynii. Zaniepokoiło to Napoleona III, który obawiając się wzrostu siły południowo-wschodniego sąsiada naciskał, by Sardynia w zamian za zachowanie swoich nabytków terytorialnych oddała Francji Niceę i Sabaudię. Stało się to po przeprowadzeniu referendów (których wynik był podważany), wykazujących na obszarach 90% poparcie dla przyłączenia się do Francji. W 1860 Giuseppe Garibaldi rozpoczął kampanię, w której w imię Królestwa Sardynii zajął południowe Włochy. Garibaldi szybko pokonał Królestwo Obojga Sycylii i pomaszerował do Gaety. Cavour był wtedy wystarczająco zadowolony z postępów procesu jednoczenia Włoch, podczas gdy Garibaldi chciał zająć Rzym. Tak dla pierwszego ministra, jak i króla Garibaldi miał zbyt rewolucyjne poglądy. 17 marca 1861 proklamowano Królestwo Włoch – akt ten zakończył istnienie Królestwa Sardynii jako niezależnego państwa. Piemont miał stać się najważniejszym i najbogatszym regionem Włoch a piemoncka stolica, Turyn, pozostawała stolicą nowo utworzonego królestwa do 1865, kiedy przeniesiono ją do Florencji. Dynastia sabaudzka miała panować we Włoszech aż do 1946, kiedy proklamowano republikę.

Lista premierów Królestwa Sardynii |

Zobacz też |

• władcy Sardynii


• dynastia sabaudzka


• Księstwo Sabaudii-Piemontu

Bibliografia |

• 
  Emanuel Rostworowski, Historia powszechna – wiek XVIII, Warszawa 1984 PWN.


• 
  Geoffrey Symcox, Victor Amadeus II., Absolutism in the Savoyard State 1675-1730, London: Thames & Hudson 1983.


• Józef AndrzejJ.A. Gierowski Józef AndrzejJ.A., Historia Włoch, Wrocław: Ossolineum, 2003, ISBN 83-04-04674-1, OCLC 749360064 .

Linki zewnętrzne |

• Mapa Królestwa Sardynii


• O bandytyzmie w Królestwie Sardynii