Jfyhkgu

Miłorząb dwuklapowy
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	nagonasienne
Klasa	miłorzębowe
Rząd	miłorzębowce
Rodzina	miłorzębowate
Rodzaj	miłorząb
Gatunek	miłorząb dwuklapowy
Nazwa systematyczna
Ginkgo biloba L.
Mant. 2: 313. Oct 1771
Status ochronny
Kategoria zagrożenia (CKGZ) EX EW CR EN VU NT LC Kategoria: zagrożony[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Miłorząb dwuklapowy, m. chiński, m. dwudzielny^[2] (Ginkgo biloba L.) – gatunek drzewa należącego do rodziny miłorzębowatych. Pochodzi z Chin^[3]. Obecnie jest gatunkiem zagrożonym na stanowiskach naturalnych^[3]. Miłorząb dwuklapowy podobny jest do kopalnego gatunku Ginkgo adiantoides. Czasami używana nazwa miłorząb japoński^[a][4] jest myląca, gdyż gatunek ten nie występuje naturalnie w Japonii, a wyłącznie w Chinach.

Miłorząb w Radziejowicach

Występowanie |

Gatunek endemiczny i reliktowy występujący na stanowiskach naturalnych wyłącznie w południowo-wschodniej części Chin. Stanowisko naturalne zajmuje obszar 1018 ha, znajduje się tam 167 drzew o pierśnicy powyżej 123 cm, są to dwudziestometrowe drzewa o wieku powyżej 1000 lat, kilka drzew w wieku do 3400 lat i wysokości 40 m. Stamtąd w XI wieku został rozpowszechniony w innych prowincjach Chin i Japonii, najpierw jako drzewo owocowe (jadalny zarodek – "pestka"), głównie przez buddyjskich mnichów, a następnie jako drzewo ozdobne w innych rejonach świata. Roślina długowieczna, dożywająca nawet 4000 lat. Do Europy miłorząb został sprowadzony w pierwszej połowie XVIII wieku z Japonii do Holandii do ogrodu botanicznego w Utrechcie (najstarszy okaz w Europie). Nie jest pewne, kiedy sprowadzono go do Polski, a najstarszy zachowany okaz rośnie od lat 70. lub 80. XVIII w ogrodzie przy pałacu w Łańcucie^[5]. W latach 80. XX w. mierzył 31 m wysokości, a na wysokości poniżej 130 cm miał 352 cm obwodu^[6]. Inne okazy w Polsce pojawiały się kolejno: w 1808 – w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie, 1824 – w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie, 1827 – w arboretum w Kórniku w PAN oraz w Ogrodzie Dendrologicznym w Przelewicach.

Morfologia |

Jest jednym z nielicznych przedstawicieli roślin nagozalążkowych (pozostałe to sagowce i gniotowe), które mają spłaszczone, opadające na zimę liście (nie przekształcone w szpilki). System korzeniowy palowy i głęboki.

Pokrój

Dorasta w swojej ojczyźnie do wysokości 30-40 metrów. W Europie do 28 metrów^[3]. Korona młodych okazów stożkowata, gałęzie odrastają prostopadle do pnia lub kierują się ukośnie, z czasem konary wyginają się ku dołowi, wierzchołek zaokrągla się i cała korona staje się cylindryczna. Okazy męskie od żeńskich można odróżnić po pokroju: drzewa męskie – mają pokrój zbliżony do nagozalążkowych, wyraźnie widać strzałę – pokrój strzelisty, a drzewa żeńskie – pokrój zbliżony do okrytozalążkowych.

Pień

Prosty^[3], "strzałowaty". Kora bruzdowana, szarobrunatna, u starszych egzemplarzy głęboko spękana^[3]. Gałęzie osadzone na pniu prostopadle. Gałązki zróżnicowane na żółtawopopielate długopędy i gęsto ustawione na nich krótkopędy, o charakterystycznych wałeczkach, będących pozostałościami po opadłych łuskach i liściach (do ok. 4 cm długości). Długopędy roczne często grubsze na końcu niż u nasady. Okazy żeńskie i męskie można odróżnić po pędach: żeński pęd ma pąki małe i na wierzchołku zaostrzone a męski duże i zaokrąglone.

Liście

Pąki są grube i ostro zakończone. Mają zieloną bądź czerwoną barwę^[3]. Liście są skrętoległe na długopędach, blaszka liściowa klapowana, na krótkopędach są gęsto skupione i ułożone okółkowo po 5-8, a blaszka liściowa jest wachlarzowata^[3]. Kształt szerokowachlarzowaty, blaszka skórzasta, twarda, zielona, aparaty szparkowe jak u okrytozalążkowych na spodniej stronie liści, o unerwieniu widlastym, rozgałęziającym się dychotomicznie, jesienią przebarwiają się na kolor jaskrawożółty^[3] (już w drugiej dekadzie września przebarwia się; liście utrzymują się na drzewie aż do ujemnych temperatur, a potem bardzo długo utrzymują się żółte na powierzchni gleby). Liście posiadają wcięcie na wierzchołku jeśli wyrastają z długopędów, natomiast te na krótkopędach wcięcia nie posiadają.

Liście i kwiaty męskie

Kwiaty

Roślina dwupienna^[3], choć wszczepia się gałązki żeńskie w korony drzew męskich. Kwiaty męskie to żółte kotki o długości 2–4 cm^[3]. Pojawiają się późną wiosną^[3]. Bardzo mocno pylą; pyłek przenoszony jest na odległość do 1,5 km. Kwiaty żeńskie to dwa nagie zalążki o długości 4 mm^[3]. Umiejscowione są na długiej szypułce (4 cm długości) na krótkopędzie. Liczba kwiatów przeważnie parzysta. Nie zawsze oba zalążki rozwijają się.

Kwiaty żeńskie

Nasiona

Nasiona są żółte, na długiej szypule, otoczone mięsistą osnówką^[3]. Przypominają śliwkę^[3] o średnicy około 2,5–3 cm (Uwaga: nie należy ich mylić z owocami – nagonasienne nie wytwarzają owoców). Prażone nasiona są jadalne. Osnówki maja nieprzyjemny zapach zjełczałego masła.

Długopęd

Miłorząb w Hiroszimie, ocalały po wybuchu nuklearnym

Tablica informująca o wyjątkowości drzewa

Drewno

Zróżnicowane na jasnobrązowy biel i czerwonawożółtą twardziel, posiada jedwabisty połysk oraz zwartą strukturę z wąskimi i dobrze widocznymi słojami rocznymi, przypomina drewno drzew iglastych - jest lekkie i miękkie, poza tym odporne na gnicie i ogień, bardzo cenione, stosowane w rzeźbiarstwie oraz do produkcji mebli i pojemników do przechowywania japońskiej wódki sake.

Biologia i ekologia |

Rozwój

Drzewo dwupienne, rozdzielnopłciowe. Kwitnie po 40 latach uprawy z nasion. Zapłodnienie trwa do około 5 miesięcy (to zależy od temperatury i wilgotności). Nasiona z polskich miłorzębów mają bardzo małą zdolność kiełkowania rzędu 20-30%. Zazwyczaj rozwija się tylko jeden zalążek kwiatu żeńskiego. U starszych okazów na pniu występują czi–czi, które mają budowę pędu, ale są nieulistnione. Po zetknięciu się z glebą zakorzeniają się. Pod wpływem np. ruchów skorupy ziemskiej odrywają się od drzewa i wrastają z nich nowe osobniki.

Wymagania siedliskowe

Jest rośliną światłolubną, nie znosi stanowisk ocienionych, na których zamiera. Odporny na mróz. Drzewa o wysokości ponad 20 metrów wysokości i 1 metrze pierśnicy nie należą do rzadkości. Bardzo dobrze wytrzymuje bardzo małe napowietrzenie gleby. Świetnie znosi zasolenie. Jest bardzo odporny na suszę glebową. Źle rośnie na glebach piaszczystych i na takich, na których jest wysokie lustro wody. Odporny na choroby i szkodniki – nie spotyka się żadnych. Bardzo wolno przyrasta na grubość pnia i dosyć długo musi być palikowany. Nadaje się na bonsai. Świetnie znosi cięcie.

Zastosowanie |

Roślina lecznicza |

Surowiec zielarski

Liść miłorzębu dwuklapowego (Ginkgonis folium) – cały lub połamany, wysuszony liść o zawartości nie mniej niż 0,5% flawonoidów^[7].

Skład

Wyciąg z Ginkgo biloba zawierają glikozydy flawonowe m.in. izoramnetyna, olejek kamforowy, kwercetyna oraz laktony terpenowe (ginkolidy a, b, c i bilobalid). Lek usprawnia krążenie obwodowe i mózgowe, zapobiega zwapnieniu naczyń, hamuje agregacje płytek krwi, zwiększa jej przepływ, usprawnia pamięć i ułatwia koncentrację^[8].

Wskazania do stosowania

Postępujące obniżenie wydolności intelektualnej oraz zaburzenia ukrwienia obwodowego i mózgowego. Mogą wystąpić spontanicznie krwawienia i reakcje alergiczne^[8]. Zmniejsza ryzyko raka u myszy^[9]. Celowości stosowania miłorzębu w profilaktyce demencji oraz choroby Alzheimera, a także jego pozytywnego wpływu na sprawność umysłową, nie udało się potwierdzić w badaniach klinicznych^[10][11]. Istnieją także badania wykazujące, że duże dawki miłorzębu dwuklapowego mogą być szkodliwe dla zdrowia, np. mogą przyczyniać się do powstawania udarów. Stwierdzono jednakże, że wyciąg z Ginkgo biloba (EGb761) wykazuje skuteczność w leczeniu całego zakresu zaburzeń kognitywnych związanych z wiekiem^[12] .

Roślina ozdobna |

W Polsce gatunek dosyć często spotykany w parkach i ogrodach jako drzewo ozdobne, odporne na mrozy.

W Japonii jest jednym z popularnych drzew jesieni. Łatwo je znaleźć w świątyniach buddyjskich, chramach shintō, parkach miejskich i wzdłuż ulic. Metropolia Tokio wybrała ginkgo jako swoje drzewo-symbol^[13].

W centrum Hiroszimy znajduje się ogród o nazwie Shukkei-en, założony czterysta lat temu. Podczas amerykańskiego ataku nuklearnego w 1945 roku został on całkowicie zniszczony, albowiem epicentrum eksplozji było oddalone zaledwie o 1,2 km. Po wojnie został odtworzony i udostępniony zwiedzającym. W ogrodzie znajduje się miłorząb, którego wiek szacuje się na ponad 200 lat^[14]. Tablica umieszczona przy nim informuje: Ten miłorząb jako jedyne drzewo [w tym ogrodzie] przetrwał burzę ogniową po bombardowaniu atomowym w dniu 6 sierpnia 1945 roku. Obwód pnia: około 4 m, wysokość: około 17 m. Jest przechylony przez podmuch wybuchu, przycinanie gałęzi zapobiega jego upadkowi.

Dojrzewające nasiona w osnówkach

Liść miłorzębu

Przekrój pnia

Inne zastosowania |

• Białe jądro zawarte w nasieniu jest w Chinach przysmakiem^[3].


• Chińczycy wyrabiają z osnówek mydło.


• W Japonii nasiona, zwane tam 銀杏 ginnan^[15], są powszechnie spożywane (po uprażeniu, gotowaniu). Dodaje się je również do popularnej potrawy chawan-mushi (rodzaj kremu jajecznego z warzywami, ginnan i zazwyczaj kurczakiem)^[15][16].

Odmiany |

Najstarszy miłorząb w Polsce (ogród przypałacowy w Łańcucie)

Na świecie jest około 200 odmian, m.in.:

• 
  'Bolesław Chrobry' – blaszki bardziej pogrubione, postrzępione i pofryzowane; odmiana wyhodowana w Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu^[17];


• 
  'Stefan Batory' – wyhodowana na UP w Poznaniu^[17];


• 
  'Władysław Łokietek' – bardzo wolno rośnie (10 lat osiąga 60–70 cm,a 20 lat – 1,7 m); bardzo drobne liście; odmiana polska, wyhodowana na UP w Poznaniu^[17];


• 
  'Mieszko I' – średni wzrost, pokrój stożkowy; wyhodowana na UP w Poznaniu^[17];


• 
  'Przemysław II' – wąski pokrój o lekko przewieszających pędach; wyhodowana na UP w Poznaniu^[17];


• 
  'Kazimierz Wielki' – przewieszające pędy, korona kopulasta, pędy grube i długie, blaszki liściowe do 20 cm, intensywnie i szybko rosnący; wyhodowana na UP w Poznaniu^[17];


• 
  'Fastigiata' – wąska, kolumnowa; klon męski


• 
  'Mariken' – holenderska, do małych ogrodów, szczepiona, powstała z „czarciej miotły”; ciemniejsze liście, kuliste, niektóre liście zrośnięte po 2; klon męski


• 
  'Pendula' – płacząca^[3]
  


• 
  'Pragense' – znaleziono w Pradze w latach 60. Początkowo pędy wzniesione do góry, po kilku latach pędy przewieszają się; krótkie przyrosty 20–30 cm; klon męski


• 
  'Saratoga' – amerykańska odmiana – lata 80.; inny kształt blaszki liściowej, podstawa zawsze klinowata; kopulasta korona; często krzewiasta; klon męski


• 
  'Variegata' – powstała w Chinach w 1856; w 1995 r. trafiła do Polski; rośnie wolno; z białymi paskami lub plamami na liściach, bardzo duża zmienność liści; im więcej słońca tym bardziej pstra; korona szeroko kopulasta; klon żeński

Uwagi |

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

• 
  Hasło „Ginkgo biloba”, wyniki wyszukiwania w czasopiśmie „Atherosclerosis”
  


• 
  Lista drzew (ze zdjęciami), które przetrwały wybuch bomby atomowej w Hiroszimie (ang.)