Kruk zwyczajny
| ||
Corvus corax[1] | ||
Linnaeus, 1758 | ||
 Północnoamerykański podgatunek C. c. principalis | ||
Systematyka | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | zwierzęta | |
Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
Rząd | wróblowe | |
| Podrząd | śpiewające | |
Rodzina | krukowate | |
Rodzaj | Corvus | |
Gatunek | kruk zwyczajny | |
Podgatunki | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 najmniejszej troski | ||
Zasięg występowania | ||
 | ||
Kruk zwyczajny, kruk (Corvus corax) – gatunek dużego osiadłego ptaka z rodziny krukowatych (Corvidae).
Występuje na półkuli północnej, jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem spośród wszystkich krukowatych. Obecnie wyróżnia się dziesięć podgatunków, wykazujących niewielkie odmienności w morfologii – pomimo iż niedawne badania wykazały znaczne różnice genetyczne wśród populacji z różnych regionów. W Polsce nieliczny ptak lęgowy (lokalnie może być średnio liczny)[3].
To jeden z dwóch największych krukowatych, obok kruka grubodziobego, i prawdopodobnie najcięższy ptak z rzędu wróblowych; dojrzały kruk mierzy od 58 do 69 cm, a udokumentowana masa ciała wynosi od 585 do 2000 g[4]. Kruki dożywają zwykle około 10–15 lat na wolności (według danych opartych na obrączkowaniu), jednak rejestrowano także osobniki w wieku ponad 40 lat[5]. Znany jest przypadek kruka z londyńskiej twierdzy Tower, który na zamku dożył 44 lat[6]. W różnych legendach i podaniach długowieczność kruków jest często na wyrost podwyższana – niektórzy uważali, że miały żyć nawet 3 razy dłużej niż człowiek. Młode ptaki mogą podróżować w gromadach, jednak później tworzą pary na całe życie i razem bronią swojego terytorium.
Kruk koegzystuje z ludźmi od tysięcy lat, na niektórych obszarach rozmnożył się tak bardzo, że uważa się go za szkodnika. Zawdzięcza to swojej wszystkożernej diecie. Kruki są także wszechstronne w znajdowaniu źródeł pożywienia. Jedzą padlinę, owady i odpady spożywcze, a także ziarna zbóż, jagody, owoce.
Spis treści
1 Taksonomia
1.1 Klasyfikacja
2 Charakterystyka
2.1 Cechy gatunku
2.2 Zachowanie
2.3 Głos
3 Biotop
4 Okres lęgowy
4.1 Toki
4.2 Gniazdo
4.3 Jaja
4.4 Wysiadywanie
5 Pożywienie
6 Ochrona
7 Mitologia i symbolika
7.1 Strażnik
7.2 Niebo i słońce
7.3 Kruk Apollina
7.4 Mity rezurekcyjne
7.5 Kruk w chrześcijaństwie
7.6 Kruk w literaturze
8 Ciekawostki
9 Zobacz też
10 Przypisy
11 Bibliografia
12 Linki zewnętrzne
Taksonomia |
Kruk był jednym z wielu gatunków zwierząt początkowo opisanych przez Linneusza w jego XVIII-wiecznej pracy, Systema Naturae. Gatunek wciąż nosi swą pierwotną nazwę naukową – Corvus corax[7]. Jest to gatunek typowy dla rodzaju Corvus. Nazwa rodzajowa po łacinie znaczy „kruk”[8], natomiast epitet gatunkowy, corax/κοραξ, pochodzi z klasycznej greki i oznacza „kruk” lub „wrona”[9]. Słowo „kruk” występuje także w nazwach zwyczajowych kilku innych (zwykle większych) gatunków z rodzaju Corvus, chociaż są one nie zawsze bliżej powiązane genetycznie z Corvus corax, niż pozostali członkowie tego rodzaju. Niektóre ptaki, jak np. kruk australijski, czy kruk tasmański są bliżej spokrewnione z wronami występującymi w Australii[10]. Inne nazwy to kruk właściwy, kruk pospolity[11].
Klasyfikacja |
Podgatunek Corvus corax varius, Islandia
Podgatunek Corvus corax principalis, Kanada
Gatunkami najbliżej spokrewnionymi z krukiem są: kruk pustynny (Corvus ruficollis) i kruk srokaty (Corvus albus) z Afryki oraz kruk białoszyi (Corvus cryptoleucus), występujący na południowo-zachodnim obszarze Ameryki Północnej[12]. Kruki występują na rozległych obszarach chłodniejszych i cieplejszych stref Starego i Nowego Świata po Nikaraguę, Wyspy Kanaryjskie, północne Indie, północno-wschodnie Chiny i północne części Afryki. Północna granica areału przebiega przez tundrę. Obecnie wyróżnianych jest jedenaście podgatunków[13][14]:
Corvus corax principalis – północna i wschodnia część Ameryki Północnej i Grenlandia.
Corvus corax sinuatus – od Gór Skalistych po Nikaraguę.
Corvus corax clarionensis – południowo-zachodnie USA północno-zachodni Meksyk.
Corvus corax varius – Islandia i Wyspy Owcze
kruk zwyczajny (Corvus corax corax) (podgatunek nominatywny) – Eurazja od Półwyspu Skandynawskiego, Wysp Brytyjskich i wschodniej Francji po Lenę (między Jenisejem a Leną oraz wokół Bajkału współwystępuje z C. c. kamtschaticus). Na południu granicę zasięgu stanowią Pireneje, Półwysep Apeniński, Półwysep Bałkański oraz północno-wschodnia Azja Mniejsza, Zakaukazie, północny Iran, środkowa Wołga oraz południowy Ural i Kazachstan. Współwystępuje z C. c. hispanus na Sardynii oraz prawdopodobnie na Korsyce i Sycylii.
- W Polsce szeroko rozpowszechniony, ale niezbyt liczny (lokalnie średnio liczny) ptak lęgowy; jego liczebność jednak wzrasta. Ma stosunkowo krótki, zakrzywiony dziób. Rozmieszczony jest nierównomiernie, choć spotyka się go w całym kraju, w tym w górach do 2300 m n.p.m. Pomimo lat prześladowań populacje zdołały się odbudować. To spowodowało, że kruki z zachodniej Polski przekraczają już liczebnością grupy osobników zamieszkujące wschodnie i północne regiony[15].
Corvus corax hispanus – Półwysep Iberyjski, Baleary i (wraz z C. c. corax) Sardynia.
Corvus corax laurencei (syn. C. c. subcorax) – wschodnia Grecja, Cypr, Turcja, Lewant, Mezopotamia, Iran i tereny od dolnej Wołgi i Zakaukazia po wschodni Kazachstan, Sinciang, Afganistan, Pakistan i północno-zachodnie Indie.
Corvus corax tingitanus – północna Afryka.
kruk kanaryjski (Corvus corax canariensis) – Wyspy Kanaryjskie.
Corvus corax tibetanus – góry Azji Środkowej od Tienszanu po Pamir.
Corvus corax kamtschaticus – wschodnia Syberia i Kamczatka oraz Mongolia, północna Mandżuria, dorzecze Amuru i Hokkaido. Między Leną i Jenisejem współwystępuje z C. c. corax.
Charakterystyka |
Charakterystyczny wygląd kruka z klinowatym ogonem na niebie
Cechy gatunku |
Największy z krukowatych, wielkości myszołowa, znacznie większy i masywniejszy od wrony i gawrona, co widać w locie po dużej głowie z mocnym dziobem. Rozpiętością skrzydeł dorównuje myszołowowi, ale ma inną sylwetkę, smukłą głowę i długi ogon. Długość ciała 58–69 cm[4], długość skrzydła ok. 44 cm[16], rozpiętość skrzydeł 117-142 cm[17], masa ciała 585–2000 g[4].
Obie płcie ubarwione jednakowo i tej samej wielkości. Upierzenie czarne z metalicznym połyskiem. Młode ptaki nie mają purpurowego połysku na głowie i grzbiecie. Duży, masywny, mocny czarny dziób ma pod spodem „brodę” utworzoną z dłuższych piór. Głowa duża, na podgardlu charakterystycznie nastroszone pióra. Długi, klinowaty ogon. Nogi są czarne. Podobnie jak inne krukowate, poza okresem lęgowym żyją w stadach w których panuje określona hierarchia, jednak często w niej awansują. Np. samica znajdująca się na samym jej dole, po związaniu się z samcem z jej szczytu, automatycznie awansuje, co wiąże się z tym, że osobniki które niegdyś stały od niej wyżej m.in. ustępują jej miejsca przy padlinie, czego nie robiły wcześniej. W przypadku awansu tylko jednego z partnerów, w przeciwieństwie do kawek, kruk nie musi zmieniać partnera na osobnika z tą samą pozycją co on, gdyż dotychczasowy partner przesuwa się w hierarchii grupy razem z nim.
Zachowanie |
Świetnie i szybko lata, w czasie toków wykonuje akrobacje powietrzne. Często szybuje i unosi się na wznoszących prądach powietrza. W locie silne uderzenia długich skrzydeł wydają charakterystyczne, świszczące dźwięki. Dobrze widać wtedy klinowato zakończony długi ogon, który różni się od podobnie ubarwionej wrony czarnej i gawrona. W przeciwieństwie do tych dwóch gatunków, które w terenie otwartych przy źródłach pokarmu pojawiają się zwykle w dużych liczbach, kruki występują zawsze parami lub w rodzinnych grupach. Bardzo rzadko ptak ten tworzy większe zgrupowania i głównie gdy na danym terenie znajduje się dużo żywności. Gdy skończy się okres lęgowy osobniki młodociane łączą się w małe stadka i wędrują po okolicy. Wędrówki nie przekraczają jednak 200 km. Zimą osobniki zbierają się na noclegowiskach.
Jako ptaki terytorialne kruki zaciekle bronią swojego rewiru i odganiają z niego inne ptaki drapieżne. Nie wahają się czasem zaatakować nawet orła.
Na podstawie zachowań przy rozwiązywaniu problemów, gatunek ten został uznany za bardzo inteligentny[18]. Na przestrzeni wieków ptaki te odgrywały znaczącą rolę w mitologii, folklorze, sztuce i literaturze. W wielu autochtonicznych kulturach, wliczając w to ludy skandynawskie, starożytnej Irlandii i Walii, Bhutanu, północno-zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej, Syberii, i północno-wschodniej Azji, kruk był uznawany za symbol religijny, lub boga[19].
Głos |
Charakterystyczne dźwięczne, głębokie, gardłowe i daleko słyszalne krakanie – krótkie „krr” lub „kruk kruk karrk” ułatwia rozpoznania kruka w środowisku naturalnym. W locie wydaje głębokie „grog”. Stwierdzono, że kruki nadają sobie nawzajem imiona i mogą się wołać za ich pomocą[20].
Sylwetka kruka ze specyficznie wydłużonymi piórami pod dziobem
Biotop |
Kruk pierwotnie zamieszkiwał odludne, rozległe lasy
Pierwotnie zasiedlał tylko duże i odludne lasy, rozległe, nisko położone regiony. Obecnie zajmuje obrzeża dużych kompleksów leśnych liściastych i iglastych, gdzie starodrzew przeplata się z bujnymi łąkami, zadrzewienia śródpolnymi, w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, pól poprzecinanych kępami wysokich drzew, poręb, skalistych wybrzeży i zboczy. Zamieszkuje prawie wszystkie typy krajobrazu, również w górach (w Alpach spotyka się go do wys. 2400 m), na północy bezdrzewną tundrę, a na południu krzaczaste stepy i tereny podobne do pustyń, choć nie ma go w lasach deszczowych. Coraz bardziej zbliża się do osad ludzkich i na obrzeża miast. Należy pamiętać, że dawniej na ulicach w miastach dość często szukał resztek pokarmu. Jednak w XVII wieku zaczął panować pogląd, że jest „ptakiem nieczystym”, który obdarzony jest nadprzyrodzoną mocą. To spowodowało masowe tępienie tego gatunku, co zmusiło go do przeniesienia się w bardziej odludne okolice. Kruki próbowały kolonizować podmiejskie parki, jednak warunki zwykle nie były dla nich odpowiednie.
Aktywne prześladowanie i ograniczenie powierzchni zbiorowisk leśnych, gdzie zakłada gniazda, powoduje, że w krajach uprzemysłowionych i wysoko rozwiniętych rolniczo gnieździ się wyspowo. Polepszenie tam warunków higienicznych (mniej odpadków na ulicach) wpływa na zmniejszenie ilości pokarmu, a więc i na liczebność lokalnych populacji. Gdy na terenach lęgowych obowiązuje ochrona kruka prowadzi to zwykle do zwiększenia jego liczebności. To powoduje, że ptaki wracają ze swych tymczasowych przytułków na pierwotne tereny występowania, w tym też na tereny uprawne. W Europie populacje bardzo wyraźnie zwiększyły się. W ostatnich dekadach dochodzi do jego szybkiego rozprzestrzeniania się – badacze określili tę szybkość ekspansji kruka na 8 km w ciągu roku[21].
Okres lęgowy |
Jaja kruka
Trwa od końca lutego do kwietnia.
Toki |
W trakcie lotów godowych ptaki wykonują powietrzne akrobacje rzucając się w dół i szybując nad lasem lotem żaglowym jak ptaki drapieżne. Pary zwykle co roku wybierają to samo miejsce na gniazdo. Na swym terytorium pozostają przez cały czas. Sygnałem gotowości do kopulacji samicy jest lekkie ugięcie nóg, opuszczenie skrzydeł, potrząsanie i drżenie nieznacznie uniesionego ogona. Tworzone pary są monogamiczne. Ptaki dochowują sobie wierności prawdopodobnie do końca życia.
Gniazdo |
W górach kruki gniazdują na półkach skalnych
Na wierzchołku wysokiego drzewa, najczęściej iglastego, np. świerka lub sosny o gęstej koronie, a w górach na półce skalnej. Rzadziej gnieździ się na liściastych drzewach. W niektórych regionach Polski (Wielkopolska, Mazowsze) gniazduje na słupach trakcji elektrycznej. Potężne gniazdo zbudowane z grubych gałęzi i drobniejszych patyków, wyściełane mchem, miękkimi trawami, korzonkami i sierścią zwierząt. Partnerzy sukcesywnie razem rozbudowują lub naprawiają uszkodzoną platformę gniazdową, toteż po kilku sezonach lęgowych dochodzi ona do metra wysokości.
Jaja |
Na przedwiośniu – pod koniec lutego i w marcu[potrzebny przypis] – składa 5–6[22]różnobiegunowych, silnie wydłużonych jaj o średnich wymiarach 46x33 mm,[potrzebny przypis] o tle niebieskawozielonym z szarobrązowymi plamkami[22]. Jest to więc jeden z najwcześniej przystępujących do lęgów ptaków w Polsce. Nie jest to zachowanie przypadkowe. Po okresie zimowym występuje obfitość martwych lisów, królików i większych zwierząt kopytnych. Padlina zapewnia dostatek pożywienia dla rodziców i ich potomstwa w trakcie gniazdowania. Ptaki wyprowadzają jeden lęg w ciągu roku.
Wysiadywanie |
Od złożenia pierwszego jaja tylko samica siedzi na jajach ok. 20–23 dni. W tym czasie samiec ją dokarmia. Rodzice wspólnie karmią swoje potomstwo. Pisklęta początkowo dość szybko przybierają na wadze: między 10 a 20 dniem życia nawet 50-70 g dziennie (przy dziennym zużyciu ok. 200 g pożywienia), jednak później tempo przybierania na wadze maleje i dopiero ptak 9-miesięczny osiąga masę porównywalną z osobnikami dorosłymi (ok. 1200 g).[23]
Kruki są gniazdownikami, opuszczają gniazdo po ok. 5–6 tygodniach (ok. 40 dniach). Młode osiągają dojrzałość płciową przeważnie po 3 latach.
Pożywienie |
Kruk w trakcie wyjadania ofiary
Wszystkożerny, jednak głównie pokarm zwierzęcy – drobne ssaki, żaby i inne płazy, jaszczurki, inne gady, ptaki, w tym ich młode i jaja, owady, dżdżownice, robaki, ślimaki, szczególnie zimą i w górach często padlina, również odpadki ze śmietników. Czasem zjada też różne nasiona, żołędzie, pąki roślin i owoce, choć tylko w ramach uzupełnienia diety.
Żeruje głównie na ziemi. Nie zawsze pokarm bierze bezpośrednio dziobem. Zdarza się, nawet w locie, że mniejsze kąski bierze najpierw w łapy i przytrzymuje je pazurami. Główny pokarm stanowi padlina – pozostałości ze zdobyczy dużych drapieżników i odpadki z gospodarstw domowych. W górach dolatuje do martwych kozic i owiec. Po dobraniu się do padliny wyjadają też robaki i chrząszcze, które w niej żerują. Jeśli znajdzie na danym terenie taki pokarm, woli skorzystać z okazji, niż samemu udać się na polowanie na żywą zwierzynę. Gdy jednak zdecyduje się na łowy próbuje upolować osobniki chore, osłabione lub drobną zwierzynę. Jedzą też znalezione łożyska i błony płodowe owiec oraz innych dużych ssaków. Zimą kruki mają w zwyczaju chować pożywienie w różnych kryjówkach. Robią to też młode ptaki wkrótce po opuszczeniu gniazda – próbują ukrywać różne jadalne i niejadalne przedmioty. Przez wiele lat uważano kruka za pokarmowego konkurenta człowieka ze względu na zdobywanie przez niego zwierzyny łownej, np. zajęcy, saren, kuraków. Badania wykazały jednak, że w diecie padlina stanowi aż 2/3 całościowego pożywienia[15].
Jednym z pokarmowych niebezpieczeństw czyhającym na ptaka ze strony człowieka są zatrute jaja wykładane po to, by zlikwidować szkodniki. Gdy kruk je zje często prowadzi to do jego śmierci.
Ochrona |
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ochroną gatunkową częściową[24][25][26].
Największym zagrożeniom dla tych ptaków są bezpośrednie prześladowania. Niektórzy myśliwi uważali brak drobnej zwierzyny, takiej jak zające, bażanty i kuropatwy, za efekt objęcia ochroną prawną kruków. Jak się jednak okazało, populację zajęcy redukują głównie choroby pokarmowe, np. robaczyca czy gruźlica rzekoma, zabiegi agrotechniczne i stosowanie środków ochrony roślin, a nie polowania ptaków drapieżnych, jenotów, norek i psów, które mają mniejszy w tym udział. Na łowione kuraki dużo większe szkody powodowały niekorzystne warunki atmosferyczne, zwłaszcza zimą. W środowisku naturalnym rzadko kruki są ofiarą innych drapieżników. Mimo to zagrożone są jaja i pisklęta, które znajdują się w gnieździe. Polują na nie różne gatunki ptaków, takie jak orły, jastrzębie, sowy, inne kruki, ssaki, np. kuny.
Mitologia i symbolika |
Kruk pełnił dużą rolę w mitologiach różnych kręgów kulturowych. W dawnych mitach pełni role wyłącznie pozytywne. Czarny kruk uchodził za symbol inteligencji, był ptakiem wróżebnym i proroczym, ale również utożsamianym ze złodziejem, bo jak sroka kradł drobne przedmioty, które przez brak wola ukrywał w różnych zakamarkach. Był ptakiem słońca i świtu, bo krakaniem obwieszczał nadchodzący dzień. W Turcji z tego powodu pełniły rolę w kulcie Mitry – ten kto osiągnął najniższy stopień wtajemniczenia w mitraizmie otrzymywał nazwę „kruk”. Spostrzegawczość, pojętność, oswajalność i bystrość uczyniły z niego posła bogów. W średniowieczu kojarzono kruka (przez zwrot „paść kruki”) ze śmiercią na szubienicy. Inne powiedzenie miało jednak bardziej pozytywne znaczenie – „kruk krukowi oka nie wykole” oznacza, że swój swego nie skrzywdzi.
Strażnik |
Cesarz Jimmu przy świętym kruku z mitologii japońskiej
Jego zasadnicza rola w symbolice wszystkich ludów i wszystkich kultur to bycie strażnikiem tajemnic. Pilnuje tajemnic przyszłości i wróżby. Widać to już w mistyce babilońskiej, w której wtajemniczany w misteria adept, musiał przejść siedem stopni uświadomienia, przybierając kolejno siedem imion. Pierwsze z nich to Kruk – symbol pierwszego stopnia. Wyraźna tu jest jego rola jako symbol strażnika progu tajemnic. Ten próg musiał być przekroczony, aby osiągnąć później pełną mądrość i czystość[27].
Jego rolę strażnika poszerzano czasem, np. w niektórych poematach o wyprawie Argonautów – np. Apolloniosa i Apollodorosa – pojawia się kreteński olbrzym z brązu, Talos, który oblatuje trzy razy dziennie wyspę i miota kamienie z procy, uniemożliwiając Argonautom przybicie do brzegu. Talos w astronomicznym traktacie późnoantycznym babilończyka Teukrosa objawia się jako konstelacja, a na jego głowie widnieje sylwetka kruka. Kruk jest także częstym znakiem na babilońskich kamieniach granicznych[28].
W Afryce kruk właściwie wszędzie pełni rolę przewodnika i ostrzega przed niebezpieczeństwem[29].
Niebo i słońce |
Również w Babilonii Kruk stał się jedną z najważniejszych konstelacji. Co ciekawe, w latach przestępnych wchodził do zodiaku babilońskiego, uzupełniając jego liczbę do trzynastki, „feralnej” czyli wróżebnej.
Następnie, już w Grecji, kruk – chociaż czarny – stał się ptakiem słonecznym. Był nawet symbolem samego słońca, tzw. „starego słońca”, strąconego z tronu i odzyskującego swoją władzę po zachodzie – Saturna. Jako planeta jest on widoczny tylko w nocy. Jego innym imieniem jest Nemezis (Przeznaczenie). Tutaj pojawia się także jego funkcja strażnika. Saturn w astronomii babilońskiej, a później i greckiej, nazywany był Gwiazdą Słońca; nieco rzadziej Gwiazdą Przeznaczenia[30].
Kruk Apollina |
Kruk złowróżbnym symbolem śmierci na ilustracji do wiersza A. E. Poe Kruk
Apollo w mitologii jest wieszczem i wróżbitą, jest opiekunem wyroczni delfickiej i wszystkich proroctw, wróżb i przepowiedni. Kruk – ptak Saturna – jest bardzo blisko związany z Apollinem. Jest jego ulubionym ptakiem, sługą i posłańcem. Czasami jest także utożsamiany z Apollinem. Owidiusz w Metamorfozach (V 325) (tak jak i wielu innych autorów greckich), powtarza za Pindarem grecko-egipski mit o przeobrażeniu się bogów w zwierzęta; Apollo zamienił się wtedy w kruka. Strabon uważał, że w miejscu wyroczni kruk oznaczał miejsce, gdzie znajduje się pępek świata.
Autorzy starożytni dostrzegali i akcentowali dwoistość kruka – jako saturnicznego ptaka nocy i jako apollińskiego ptaka dnia. Np. u Owidiusza (Metamorfozy II 534) kruk jest pierwotnie ptakiem białym. Tak jak zapewne biały był Saturn (jego pierwotny pan) jako słońce. Na kolor czarny został zamieniony, a właściwie przeklęty, przez Apolla, gdy kruk wyjawił mu tajemnicę jego kochanki Koronis. Kruk wyjawił Apollinowi, że jego kochanka była brzemienna z synem Apollina, gdy postanowiła wyjść za prostego chłopca – Ischysa. Rozwścieczony tą informacją Apollo przemienił kruka na czarnego (barwa miała symbolizować żałobę, bo bóg potem swego czynu żałował) i zabił Koronis. Po uprzytomnieniu sobie, że Koronis nosi w łonie jego syna, dokonał zapewne pierwszej operacji cesarskiego cięcia i wydobył dziecko, którym był przyszły Asklepios (Eskulap).
Kruk więc przewyższał „wiedzą tajemną” i przenikliwością, samego boskiego Apollina, opiekuna wyroczni.
W mitologii Skandynawów był często związany z Odynem. W ikonografii pojawiają dwa kruki, które uosabiają Pamięć Muninn i Myśl Huginn Hugin i Munin siedzące na ramionach Odyna, władcy mądrości, bogów i świata. Symbolizuje umysł i pamięć[31], zasadę tworzenie w przeciwieństwie do dwóch wilków obrazujących zasady niszczenia. Miał przynosić Odynowi wieści z Ziemi.
Mity rezurekcyjne |
Kruk znajduje się w polskim herbie szlacheckim Korwin
Kruk jest także związany z mitami rezurekcyjnymi. Jest wmieszany w wiele wydarzeń związanych ze wskrzeszeniem w mitach różnych kręgów kulturowych, nawet tak odległych jak Grecja i Indianie amerykańscy. W mitologii greckiej jest związany z narodzinami Asklepiosa z martwego łona matki, a u Indian jest związany z odnalezieniem i przywróceniem do „życia” ukradzionego słońca[32]. W wyniku jego działalności rodzi się Asklepios, który jako lekarz będzie wskrzeszał nawet umarłych.
We wszystkich powyższych rolach kruk występuje w Dziadach Adama Mickiewicza, zwłaszcza w „Małej Improwizacji”, gdy strzeże świata tajemnego przed nieprzygotowanym profanem: „skrzydła ma czarne jak burzliwa chmura, a szerokie i długie na kształt tęczy łuku. I niebo całe zakrywa”. Te idee zaczerpnął Mickiewicz z prac alchemików i mistyków[33].
Kruk w chrześcijaństwie |
W chrześcijaństwie kruk pełni wyłącznie rolę negatywną, jako symbol ateistów, pogan, Żydów, szatana i rozwiązłości. Już wczesna patrystyka odrzuciła cały pozytywny symbolizm związany z krukiem w mitach pogańskiego antyku. Przyczyną tego było zapewne zerwanie z tą tradycją jak również to, że kruk wysłany z arki po potopie przez Noego, okazał się ptakiem „niewiernym” i nie powrócił gdy odsłonił się ląd: „Wtedy już nie wrócił, bo miał dość ścierwa i trupów do jedzenia”, w przeciwieństwie do gołębia. Arka była jednoznacznym symbolem Ecclesii – Kościoła rzymskiego. Kruk więc stał się symbolem niewierności i „bezbożności” (w średniowieczu również grzechu nieumiarkowania w jedzeniu i piciu), człowieka oddającego się rozkoszom życia, a gołąb „nabożności”. Powstała też w związku z tym legenda, że od tego czasu biały dotąd jak śnieg ptak zczerniał od nierozproszonych ciemności potopu (o białym pierwotnie kruku mówi też mitologia grecka). Ptaka uważano niesłusznie za zwyrodniałego rodzica, którzy zaniedbuje swe pisklęta. Nawiązuje do tego Księga Hioba „Kto przygotowuje krukowi pokarm, gdy jego pisklęta wołają do Boga i tułają się bez pożywienia?” (38, 41). Ten fakt ma nawet do tej pory odbicie w języku niemieckim, gdzie wyrodnego ojca określa się Rabenvater, a nieczułą matkę Rabenmutter (niem. Rabe to kruk). Żydowska Hagada opowiada o dwóch krukach Eliasza – jeden przynosi deszcz, a drugi suszę. Jeden więc oznaczał życie, a drugi śmierć. W innym fragmencie z rozkazu Boga ptaki karmią proroka chlebem i mięsem (motyw ten powtarza się w św. Pawła Eremity w pustyni tebańskiej, u św. Meinrada w środkowej Szwajcarii, u św. Benedykta na pustyni, św. Antoniego i wielu innych). Symbolizuje tu żywiciela głodnych. W Ewangelii św. Łukasza kruk symbolizować ma wiarę w opatrzność Bożą: „Przypatrzcie się krukom, iż nie sieją, nie mają spiżarni ani spichlerza, a Bóg je karmi”.[potrzebny przypis]
Kruk w literaturze |
Ilustracja Arthura Rackhama do Trzech kruków
W islandzkiej opowieści o Njalu z XIII wieku kruki towarzyszą mścicielom. Do tego kontekstu nawiązuje też Hamlet Szekspira: „Już kruk krakaniem do zemsty daje hasło” i zazdrosny Otello: „Ta myśl krąży w mej duszy jak kruk nad domem dotkniętym zarazą”. Bajkopisarze tacy jak La Fontaine czy Kryłow przypisywali ptakowi szczególnie zamiłowanie do jedzenia sera. W bajce Kruk i lis spotykamy ptaka w trakcie zachwalania jego przymiotów przez lisa. Kruk urzeczony pochwałami towarzysza chce udowodnić lisowi piękno swego śpiewu i wypuszcza z dzioba ser o który chodziło sprytnemu drapieżcy siedzącemu na ziemi. W naturze kruk nie ma jednak zbyt często możliwości skosztowania takiego przysmaku i charakteryzuje się dużo większą zręcznością, bo w jedzeniu pomaga sobie pazurami. W wierszu Kruk Allana Edgara Poe „wleciał ciężko kruk wspaniały, jakby czarny piekieł stróż”. Jest on „złym wróżbiarzem”, czarcim sługą znaku, który zapowiada nadchodzą śmierć. Dość swobodną adaptacją wiersza był amerykański film fabularny z 1963 roku o tym samym tytule.
Kruk w polskiej literaturze pojawiał się też w negatywnym kontekście. W opowiadaniu Stefana Żeromskiego z 1895 roku powstaniec styczniowy zostaje złapany, zabity przez ułanów carskich i wobec obojętności osób z innych warstw społecznych martwy pozostawiony na żer ptaków. Kruk stanowi też istotny element trylogii Sari Pettersen Krucze pierścienie, pełniąc dwoistą rolę - z jednej strony gołębia pocztowego (nosiciela wiadomości pocztowych), ale także "Widzącego" - bóstwa lokalnego świata (choć ostatecznie zdemaskowanego jako fałszywego). W Białym kruku Andrzeja Stasiuka autor przedstawia Bieszczady z czasów drugiej wojny światowej, z perspektywy kilkadziesiąt lat później toczącej się akcji powieści[34]. Biel ptaka można tłumaczyć jak nieotrzepany śnieg oznaczający dawne wspomnienia, które pozostały w bohaterze powieści.
Określenie „biały kruk” oznacza unikalną pozycję, rzadkość występującą w pojedynczych egzemplarzach lub człowieka indywidualistę, który wyróżnia się stylem życia lub zachowaniem wobec otoczenia.
Ciekawostki |
Na podstawie badań naukowcy z Nowej Zelandii dowiedli, że kruki umieją łączyć elementy zdobytej wcześniej wiedzy, by rozwiązać nowy problem[35]. Odkryli, że kruki spośród wszystkich ptaków, mają najlepiej rozwinięte fragmenty mózgu odpowiadające za kojarzenie faktów i abstrakcyjne myślenie.
Zobacz też |
- kruk i wrona w kulturze
- ptaki Polski
Przypisy |
↑ Corvus corax, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ BirdLife International 2012, Corvus corax [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015 [online], wersja 2014.3 [dostęp 2015-05-23] (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 729. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a średnio liczny – 10–100 par na 100 km².
↑ abc J. Marzluff: Common Raven (Corvus corax). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-05-23]. (ang.)
↑ W.I. Boarman, B. Heinrich. Common Raven (Corvus corax). „Birds of North America”. 476, s. 1–32, 1999. DOI: 10.2173/bna.476.
↑ Piotr Adamiok: Prawda o krukach. Echa Barlinka. [dostęp 2010-09-18].
↑ C Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata.. Holmiae. (Laurentii Salvii)., 1758, s. 105. Cytat: C. ater, dorso caerulescente, cauda subrotundata..
↑ D.P. Simpson: Cassell’s Latin Dictionary. Wyd. 5. Londyn: Cassell Ltd., 1979, s. 883. ISBN 0-304-52257-0.
↑ Liddell, Henry George & Robert Scott: A Greek-English Lexicon (Abridged Edition). United Kingdom: Oxford University Press, 1980. ISBN 0-19-910207-4.
↑ Goodwin. s69.
↑ Skarżyski Wortal Turystyczny. [dostęp 7 maja 2009].
↑ Goodwin. p. 70-72.
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Crows, mudnesters & birds-of-paradise (ang.). IOC World Bird List: Version 5.2. [dostęp 2015-05-23].
↑ Common Raven (Corvus corax) (ang.). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 8 lipca 2012].
↑ ab Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010.
↑ Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 284, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
↑ Common Raven Corvus corax (ang.). WhatBird. [dostęp 2015-05-23].
↑ PBS Nature: The Bird in Black. Public Broadcasting Service. [dostęp 2007-05-07].
↑ Noragh Jones: Power of Raven, Wisdom of Serpent. Floris Books, 1995. ISBN 0-9402-6266-5.
↑ Eberhardt Gwinner i H.Kneutgen Uber die biologische Bedeutung der „zweckdienlichen Anwendung erlernter Laute bei Vogeln „Zeitschrift fur Tierpsychologie, t. 19 (1963), s. 692-696.
↑ Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
↑ ab Jan Sokołowski: Ptaki Polski. Wyd. V. Warszawa: 1988, s. 8. ISBN 83-02-00741-2.
↑ Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 267-269
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz.U. z 2011 r. nr 237, poz. 1419
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348). [dostęp 2014-10-08].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
↑ Zdzisław Kępiński.. Mickiewicz hermetyczny. s. 184.
↑ Tamże, s. 182.
↑ Jack Tressider. Symbols and Their Meanings. s. 71.
↑ Zdzisław Kępiński, dzieło cytowane, s. 183.
↑ Jack Tressider, dzieło cytowane, s. 71.
↑ Zdzisław Kępiński. Dzieło cytowane, s. 187.
↑ Zdzisław Kępiński, dzieło cytowane, s. 190.
↑ „Biały kruk” – Andrzej Stasiuk - Recenzje - LIBERTAS.PL, www.libertas.pl [dostęp 2017-12-13] (pol.).
↑ Kruki są dobre w wynalazkach. www.ekologia.pl. [dostęp 2010-04-29].
Bibliografia |
- Goodwin D.: Crows of the World. Queensland University Press, St Lucia, Qld, 1983. ISBN 0-7022-1015-3.
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne |
- głos kruka, format .wav Copyright by Alberto Masi – www.scricciolo.com
