Jfyhkgu

Siergiej Rachmaninow
Siergiej Rachmaninow
Imię i nazwisko	Siergiej Wasiljewicz Rachmaninow
Data i miejsce urodzenia	1 kwietnia 1873 Siemionowo
Data i miejsce śmierci	28 marca 1943 Beverly Hills
Narodowość	rosyjska
Dziedzina sztuki	muzyka poważna
Epoka	romantyzm
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Siergiej Rachmaninow

Siergiej Rachmaninow

Siergiej Wasiljewicz Rachmaninow (ros. Сергей Васильевич Рахманинов; ur. 20 marca^?/1 kwietnia 1873 w Siemionowie, zm. 28 marca 1943 w Beverly Hills) – rosyjski kompozytor, pianista i dyrygent.

Studiował w konserwatoriach w Petersburgu i Moskwie. W 1917 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, często mieszkał także w Paryżu. Jego muzyka nawiązuje do twórczości Piotra Czajkowskiego i Modesta Musorgskiego.

Życiorys |

Młodość |

Rachmaninow urodził się 1 kwietnia 1873 w Siemionowie (ros. Семёново) koło Nowogrodu Wielkiego. Obydwoje rodzice byli pianistami amatorami. Kiedy Siergiej miał cztery lata, matka zaczęła dawać mu lekcje gry na fortepianie^[1], a w 1882 roku jego dziadek, Arkadij Aleksandrowicz Rachmaninow, sprowadził z Sankt Petersburga nauczycielkę Annę Ornatską. Uczyła ona młodego Siergieja przez „dwa do trzech lat”, dopóki długi nie zmusiły rodziny Rachmaninowów do sprzedaży domu i przeprowadzenia się do Moskwy.

Rachmaninow studiował w Konserwatorium Petersburskim, zanim postanowił przeprowadzić się do Moskwy, by uczyć się gry na fortepianie od Nikołaja Zwieriewa i Aleksandra Silotiego (który był jego kuzynem i byłym uczniem Franciszka Liszta). Studiował również harmonię u Antona Areńskiego i kontrapunkt u Siergieja Taniejewa. Rachmaninow okazał się dość leniwym uczniem, przez co nie zaliczył większości swoich zajęć, jednak surowy reżim domu Zwieriewa pomógł wpoić chłopcu dyscyplinę^[2].

W swojej młodości Rachmaninow okazał wysokie umiejętności w komponowaniu. Będąc jeszcze studentem napisał jednoaktową operę Aleko, za którą otrzymał złoty medal w kompozycji, swój I Koncert fortepianowy oraz zestaw utworów fortepianowych Morceaux de Fantaisie, który zawiera słynne Preludium cis-moll. Popularność tego napisanego przez Rachmaninowa w wieku 20 lat utworu zaczęła później drażnić kompozytora. Często kpił z publiczności, która prosiła o jego wykonanie, pytając „Och, czy muszę?” lub twierdząc, że nie pamięta żadnego innego utworu^[3].

W Moskwie Rachmaninow poznał kompozytora Piotra Czajkowskiego, który stał się dla niego ważnym mentorem i zlecił nastoletniemu Rachmaninowowi skomponowanie fortepianowej transkrypcji suity ze swojego baletu Śpiąca królewna. Zlecenie to zostało najpierw zaoferowane Silotiemu, który odmówił, ale jednocześnie zaproponował w swoje miejsce Rachmaninowa. Czajkowski przystał na tę alternatywę, a Siloti patronował umowie^[4]. Rachmaninow zdradził Zwieriewowi swoje pragnienie dalszego komponowania i poprosił o prywatny pokój, gdzie mógłby komponować w ciszy. Zwieriew postrzegał go jednak tylko jako pianistę i zerwał z nim kontakt, odmawiając mu przez trzy lata nawet rozmowy. Rachmaninow wyprowadził się i kontynuował komponowanie^[2].

Niepowodzenia i powrót do formy |

Nagła śmierć Czajkowskiego w 1893 roku mocno odcisnęła się na Rachmaninowie. Natychmiast zaczął pisać ku pamięci Czajkowskiego drugie Trio élégiaque, ukazując głębię i szczerość swojego żalu w przytłaczającej aurze przygnębienia bijącej od muzyki^[5]. Jego I Symfonia (Op. 13, 1896) miała premierę 27 marca 1897 w czasie jednego z długiej serii Rosyjskich Koncertów Symfonicznych, ale została porównana przez nacjonalistycznego kompozytora i krytyka Cezara Cui do przedstawienia dziesięciu plag egipskich, z sugestią, że spodobałaby się mieszkańcom konserwatorium muzycznego w piekle^[6]. Braki w występie, dyrygowanym przez Aleksandra Głazunowa, nie zostały skomentowane^[7]. Aleksandr Ossowski w swoim pamiętniku o Rachmaninowie^[8] opowiada, z pierwszej ręki, historię tego zdarzenia^[9]. Zdaniem Ossowskiego Głazunow nie wykorzystał dobrze czasu na próby, a program koncertu zawierający dwa inne pierwsze występy również był czynnikiem odbijającym się na ocenie. Bardzo złe przyjęcie I Symfonii, dwie katastrofalne wizyty w posiadłości pisarza Lwa Tołstoja i rozpacz Rachmaninowa spowodowana brakiem zgody Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na ślub z jego kuzynką, Natalią Satiną, przyczyniły się do trwającego trzy lata okresu poważnej depresji, podczas którego nie skomponował praktycznie żadnego utworu^[10]. Szczęśliwym trafem Sawwa Mamontow, znany rosyjski przemysłowiec i patron sztuk pięknych, który dwa lata wcześniej ufundował Moskiewską Prywatną Rosyjską Spółkę Operową, zaproponował Rachmaninowowi pozycję dyrygenta pomocnika w sezonie 1897-1898, co pomogło w finansowych problemach kompozytora. Przez spółkę operową Mamontowa poznał również Fiodora Szalapina, rozpoczynając w ten sposób bliską przyjaźń między nimi^[11].

W 1900 Rachmaninow rozpoczął kurs autosugestii u psychologa, a jednocześnie muzyka amatora, Nikołaja Dala. Pozwoliło mu to szybko odzyskać pewność siebie i przezwyciężyć niemoc twórczą. W wyniku tych sesji powstał II koncert fortepianowy (Op. 18, 1900-1901), zadedykowany doktorowi Dalowi. Utwór ten został bardzo dobrze przyjęty na swojej premierze, na której Rachmaninow wystąpił jako solista. Kolejnym podnoszącym kompozytora na duchu wydarzeniem było otrzymanie wreszcie pozwolenia na ślub z Natalią, po trwającym przez wiele lat narzeczeństwie. Zaślubieni zostali na przedmieściach Moskwy przez kapelana wojskowego 29 kwietnia 1902, wykorzystując powiązania rodzinne z wojskiem, żeby obejść nieprzychylność kościoła. Chociaż Rachmaninow miał w 1916 romans z 22-letnią wokalistką Niną Koshetz^[12], jego małżeństwo z Natalią przetrwało aż do jego śmierci. Mniej znanym faktem jest to, że kompozytor miał również inną wybitną protegowaną wokalistkę. W 1911, na prośbę Aleksandra Ossowskiego, Rachmaninow przesłuchał w Kijowie kuzynkę Ossowskiego, młodą Ksieniję Dierżynską^[13], i pomógł jej rozpocząć karierę operową. Została ona uznaną wokalistką i primadonną moskiewskiego Teatru Wielkiego^[14].

Po kilku udanych wystąpieniach jako dyrygent, Rachmaninowowi zaproponowano w 1904 posadę dyrygenta w Teatrze Wielkim w Moskwie, chociaż z przyczyn politycznych musiał z niej zrezygnować w marcu 1906. Do lipca przebywał po tym we Włoszech. Kolejne trzy zimy spędzał intensywnie komponując w Dreźnie w Niemczech, latem wracając do rodzinnej posiadłości Iwanowka^[15].

Rachmaninow wyruszył w pierwsze tournée po Stanach Zjednoczonych jako pianista w 1909, z okazji czego skomponował III koncert fortepianowy (Op. 30, 1909). To udane tournée zyskało mu dużą popularność w Ameryce, jemu jednak nie podobało się tak bardzo, że odmówił kolejnych amerykańskich koncertów^[15].

Śmierć w 1915 Aleksandra Skriabina, który studiował z nim u Zwieriewa, wpłynęła na Rachmaninowa tak bardzo, że udał się w tournée, dając koncerty poświęcone wyłącznie muzyce Skriabina. Poproszony o zagranie własnej muzyki odpowiadał „Dziś wieczorem tylko Skriabin.”

Emigracja |

Rachmaninow w wieku dojrzałym

Rewolucje w 1917 roku oznaczały koniec Rosji, jaką znał kompozytor. W wyniku zachodzących przemian zawalił się cały jego świat – stracił majątek i źródło utrzymania, oraz stanął w obliczu konieczności porzucenia kariery muzycznej. 22 grudnia 1917 wraz z żoną i dwiema córkami opuścił otwartymi saniami Sankt Petersburg i udał się w kierunku Helsinek. Wziął ze sobą zaledwie kilka notesów ze szkicami własnych utworów i dwa orkiestralne zapisy nutowe, swoją niedokończoną operę Monna Vanna i operę Złoty Kogucik Rimskiego-Korsakowa. Następny rok spędził w Skandynawii, jednocześnie pracując nad rozszerzeniem repertuaru koncertowego. Pod koniec 1918 otrzymał trzy oferty lukratywnych kontraktów w Stanach Zjednoczonych. Chociaż nie przyjął żadnej z nich, uznał, że Ameryka może zaoferować rozwiązanie jego problemów finansowych. 1 listopada 1918 wyruszył więc z Kristianii (Oslo) do Nowego Jorku. Po dotarciu na miejsce szybko zatrudnił agenta, Charlesa Ellisa, i przyjął prezent w postaci fortepianu od firmy Steinway, po czym w ciągu kolejnych czterech miesięcy zagrał 40 koncertów. Na koniec sezonu 1919-1920 podpisał również kontrakt ze spółką Victor Talking Machine Company, specjalizującą się w produkcji fonografów. W 1921 rodzina Rachmaninowów kupiła dom w Stanach Zjednoczonych, w którym świadomie odtworzyli atmosferę Ivanovki, przyjmując rosyjskich gości, zatrudniając rosyjskich służących i pozostając wiernymi rosyjskim zwyczajom^[16].

W związku z zajmującymi go mocno koncertami, kompozytorska kariera Rachmaninowa znacznie zwolniła. W okresie pomiędzy od 1918 do jego śmierci w 1943, żyjąc w Ameryce i w Europie, skomponował tylko sześć utworów. Było to częściowo związane z poświęcaniem większości czasu na występy, żeby zapewnić utrzymanie sobie i rodzinie, ale głównym powodem była tęsknota za ojczystym domem^[17]. Opuszczenie Rosji było dla niego jak pozostawienie za sobą inspiracji. Jego odrodzenie jako kompozytora stało się możliwe dopiero, kiedy zbudował sobie nowy dom, Willę Senar nad Jeziorem Czterech Kantonów w Szwajcarii, gdzie spędzał okresy letnie w latach 1932-1939. Właśnie w tym miejscu, które przypominało mu dawną posiadłość rodzinną, Rachmaninow skomponował Rapsodię na temat Paganiniego (Op. 43, 1934). Ostatnimi dwoma ukończonymi dziełami kompozytora były III Symfonia (Op. 44, 1935-1936) i Tańce symfoniczne (Op. 45, 1940). Eugene Ormandy wraz z Orkiestrą Filadelfijską wykonali premierowy koncert Tańców symfonicznych w 1941 w Akademii Muzycznej w Filadelfii.

Na przełomie 1940–1941 twórcy brytyjskiego filmu Niebezpieczne światło księżyca zwrócili się do niego z prośbą o napisanie krótkiego utworu w koncertowym stylu na potrzeby ścieżki dźwiękowej, ale Rachmaninow odmówił. Zamiast niego, podjęli się tego kompozytor Richard Addinsell i orkiestrator Roy Douglas, efektem czego było powstanie Koncertu warszawskiego^[18].

Stan zdrowia Rachmaninowa zaczął pogarszać się podczas tournée pod koniec 1942. U kompozytora zdiagnozowano czerniaka, o czym została poinformowana rodzina, ale on sam nie. Jego ostatni recital, 17 lutego 1943 w Alumni Gymnasium na Uniwersytecie Tennessee w Knoxville w stanie Tennessee, zawierał II Sonatę fortepianową Chopina, której trzecią częścią jest słynny Marsz pogrzebowy. Kompozytor czuł się po tym recitalu tak źle, że musiał wrócić do swojego domu w Los Angeles^[19].

Śmierć |

Rachmaninow zmarł na czerniaka 28 marca 1943, w Beverly Hills w Kalifornii, cztery dni przed swoimi siedemdziesiątymi urodzinami. Chór zaśpiewał jego Całonocne czuwanie na pogrzebie. Rachmaninow chciał, by po śmierci pochowano go na terenie jego posiadłości w Szwajcarii, ale trwająca II wojna światowa uniemożliwiła spełnienie jego życzenia^[20]. Został więc pochowany 1 czerwca na cmentarzu Kensico w Valhalli w stanie Nowy Jork^[21].

Wybrane utwory |

Utwory orkiestrowe |

Symfonie |

• 
  Symfonia młodzieńcza (1891)


• 
  I Symfonia d-moll, op. 13 (1895-1897)


• 
  II Symfonia e-moll, op. 27 (1908)


• 
  Dzwony, op. 35 (1912-1913) – symfonia chóralna, utwór uważany przez kompozytora za jego najbardziej udane dzieło


• 
  III Symfonia a-moll, op. 44 (1935-1936)

Utwory na fortepian i orkiestrę |

• 
  I koncert fortepianowy fis-moll, op. 1 (1891)


• 
  II koncert fortepianowy c-moll, op. 18 (1900-1901)


• 
  III koncert fortepianowy d-moll, op. 30 (1909)


• 
  IV koncert fortepianowy g-moll, op. 40 (1926)


• 
  Rapsodia na temat Paganiniego na fortepian i orkiestrę, op. 43 (1934)

Inne |

• 
  Wyspa umarłych, op. 29 – poemat symfoniczny
  


• 
  Tańce symfoniczne, op. 45 (1940)

Utwory fortepianowe |

• Sonata b-moll, op. 36


• 9 Études-Tableaux, op. 33


• 9 Études-Tableaux, op. 39


• 10 Preludiów, op. 23


• 13 Preludiów, op. 32


• 6 Momentów Muzycznych, op. 16


• Wariacje na temat Chopina, op. 22


• Wariacje na temat Corelliego, op. 42

Utwory kameralne |

• Sonata na fortepian i wiolonczelę g-moll, op. 19


• Trio elegijne nr 1 g-moll na skrzypce, wiolonczelę i fortepian


• Trio elegijne nr 2 d-moll na skrzypce, wiolonczelę i fortepian

Opery |

• 
  Aleko (1892)


• Francesca da Rimini

Utwory wokalne |

• 
  Wiosna – kantata na baryton, chór i orkiestrę, op. 20


• 
  Palubiła ja – pieśń romantyczna

Utwory sakralne |

• 
  Całonocne czuwanie (Wsienoszcznoje Bdienije) na chór mieszany, op. 37


• 
  Liturgia św. Jana Chryzostoma na chór mieszany, op. 31

Zobacz też |

• Dzieła Siergieja Rachmaninowa

Przypisy |

Linki zewnętrzne |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Siergiej Rachmaninow

• 
  Siergiej Rachmaninow – nuty tego kompozytora dostępne w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
  


• 
  Siergiej Rachmaninow – nuty tego kompozytora dostępne w bibliotece cyfrowej Choral Public Domain Library (ChoralWiki)
  


• 
  Aleksandr Ossowski o Rachmaninowie (ros.)