Jfyhkgu

Wiolonczela wł. Violoncello fr. Violoncelle ang. Cello

Klasyfikacja naukowa

Chordofon złożony

Klasyfikacja popularna

instrument smyczkowy

Skala instrumentu

Podobne instrumenty

viola da gamba skrzypce altówka kontrabas

Wiolonczela (wł. violoncello, skrót: vc.) – tenorowo-basowy instrument strunowy z grupy smyczkowych^[1][2][3].

Budowa instrumentu |

Smyczek wiolonczelowy

Instrument został zbudowany na wzór skrzypiec, lecz posiada dwukrotnie dłuższy korpus, czterokrotnie wyższe boczki^[3]. Wiolonczela składa się z dużego pudła rezonansowego z dwoma efami oraz szyjki z bezprogową podstrunnicą, zakończoną główką w charakterystycznym kształcie ślimaka^[2]. Struny, podparte na mostku (zwanym też podstawkiem), napinane są za pomocą klinowych naciągów – kołków, umieszczonych po obu stronach główki, z drugiej strony zaczepione są na strunociągu^[2]. Dla wygodniejszego strojenia używa się mikrostroików, które pozwalają zmieniać w pewnym stopniu wysokość dźwięku struny.

Struny wiolonczeli były niegdyś wykonywane z preparowanych jelit zwierzęcych lub z linek tkanych ze srebrnych drutów. Współcześnie, niemal bez wyjątku, wykonuje się je ze stali.

Instrument posiada cztery struny, normalnie strojone w kwintach do następujących dźwięków (począwszy od najniżej strojonej): C (65,4 Hz), G (98 Hz), d (146,8 Hz), a (220 Hz), i obejmuje zakres dźwięków od C do a^{2[1][4][3][3]}. Tessitura wiolonczeli w orkiestrze jest mniejsza i obejmuje skalę C–c².
Nuty na wiolonczelę są zapisywane w kluczu basowym, tenorowym oraz wiolinowym zarówno na instrument solo, jak i w partyturze.

Na wiolonczeli gra się na siedząco, obejmując kolanami pudło rezonansowe, które dodatkowo oparte jest o ziemię nóżką^[1][2][3]. Gryf, wznoszący się niemal pionowo w górę, znajduje się na wysokości przedramienia i ramienia. Wchodzi w skład kwartetu smyczkowego, orkiestry kameralnej i symfonicznej, a ponadto jest ważnym instrumentem solowym^[2][3].

Historia wiolonczeli |

Początki wiolonczeli sięgają II poł. XVI wieku^[1]. Podobnie jak inne instrumenty z tej rodziny, skrzypce i altówka, wiolonczela wyewoluowała z violi da braccio^[1]. Pierwszy raz wspomniana została przez Martina Agricolę w 1529 r. Pisał on o wiolonczeli jako o basowym instrumencie smyczkowym posiadającym trzy struny. W innych pismach z tego okresu mówiło się też o wersji czterostrunowej. Pierwszym znanym twórcą wiolonczel był Nicola Amati (zmarły 1684), jednak dopiero jego uczeń, słynny Antonio Stradivari, stworzył obowiązujący do dzisiaj standard instrumentu; ustalił między innymi długość pudła rezonansowego na 29,5 cala (75 cm), o dwa cale mniej niż długość wiolonczeli Amatiego (80 cm).

Luigi Boccherini, któremu wiolonczela zawdzięcza awans do grupy instrumentów solowych

Za pierwsze utwory solowe na wiolonczelę uznawane są kompozycje Domenica Gabriellego z 1689 r.^[4] Do najstarszych wykonywanych obecnie utworów należy Sześć suit na wiolonczelę solo Johanna Sebastiana Bacha. Mimo to, w muzyce barokowej wiolonczela była zazwyczaj tylko instrumentem realizującym podstawę harmoniczną, czyli basso continuo^[1][4]. W drugiej połowie XVIII wieku stopniowo usamodzielniała się - zajęła miejsce violi da gamba, przewyższając ją znacznie możliwościami technicznymi i wyrazowymi^[3]. Do emancypacji wiolonczeli ogromnie przyczynił się Luigi Boccherini, wirtuoz tego instrumentu^[4]. Wiolonczela jest instrumentem koncertującym w wielu jego utworach kameralnych^[4]. Do zdobycia popularności przyczynił się też fakt, że grało na niej wielu arystokratów; wśród nich najsłynniejszym był Fryderyk Wilhelm II, król Prus (komponował dla niego także Boccherini). Ze względów obyczajowych na wiolonczeli grywali niemal wyłącznie mężczyźni; jeszcze w początkach XX wieku nieliczne kobiety-wiolonczelistki trzymały instrument z boku, a nie tak, jak jest dziś normą, czyli między nogami.  Uważa się, że swoją obecną formę wiolonczela zawdzięcza włoskiemu lutnikowi A. Stradivariusowi^[3].

W XIX i XX wieku powstały koncerty na wiolonczelę i orkiestrę, m.in. Roberta Schumanna, Camille’a Saint-Saënsa, Antonína Dvořáka i Edwarda Elgara, Wariacje na temat rokoko Piotra Czajkowskiego oraz utwory na mniejsze zespoły^[4]. Powstały także utwory na wiolonczelę solo, np. Sonata na wiolonczelę solo Zoltána Kodálya^[4]. Znakomici wykonawcy byli inspiracją dla kompozytorów, którzy ogromnie poszerzyli dość skromny dotychczas repertuar solowy na ten instrument. Szczególne zasługi dla „renesansu” wiolonczeli miał Mścisław Rostropowicz; ten wirtuoz i wielki pedagog wykształcił ogromną liczbę znakomitych solistów, którzy umocnili pozycję wiolonczeli jako instrumentu solowego, obok fortepianu i skrzypiec. Dla Rostropowicza komponowali m.in. Siergiej Prokofjew, Dymitr Szostakowicz, Witold Lutosławski.

Najstarszymi zachowanymi wiolonczelami są dwa instrumenty wykonane ok. 1560-1570 przez Andreę Amatiego^[4].

Literatura wiolonczelowa |

Literatura wiolonczelowa jest bardzo rozległa - wiolonczela bowiem była (i jest) wykorzystywana w niemal wszystkich gatunkach muzyki, głównie w muzyce klasycznej^[2]. W ostatnich dekadach używa się także wiolonczeli elektrycznej w muzyce pop^[3].

Literatura wiolonczelowa baroku |

• Koncerty Antonia Vivaldiego
  


• Koncerty Luigiego Boccheriniego (zwłaszcza Koncert B-dur)


• Suity wiolonczelowe Johanna Sebastiana Bacha.

Literatura wiolonczelowa klasycyzmu |

• Koncert C-dur Hob. VIIb/1 Josepha Haydna
  


• Koncert D-dur Hob. VIIb/2 Josepha Haydna
  


• Sonaty na fortepian i wiolonczelę Ludwiga van Beethovena.

Literatura wiolonczelowa romantyzmu i nowsza |

• 
  Koncert a-moll Roberta Schumanna
  


• 
  I Koncert a-moll op. 33 Camille’a Saint-Saënsa
  


• 
  Koncert h-moll op. 104 Antonína Dvořáka
  


• 
  Wariacje na temat rokokowy Piotra Czajkowskiego
  


• 
  Koncert e-moll op. 85 Edwarda Elgara
  


• 
  Don Kichot (poemat symfoniczny z solową wiolonczelą) Richarda Straussa
  


• 
  Symfonia-koncert na wiolonczelę i orkiestrę op. 125 Sergiusza Prokofjewa
  


• 
  Concertino op. 132 Prokofjewa (ukończony przez Kabalewskiego)


• 
  I Koncert wiolonczelowy Es-dur op. 107 Dymitra Szostakowicza
  


• 
  II Koncert wiolonczelowy G-dur op. 126 Szostakowicza
  


• 
  Koncert wiolonczelowy Arama Chaczaturiana
  


• 
  „Tout un monde lointain” Henri Dutilleux
  


• 
  Koncert na wiolonczelę Witolda Lutosławskiego
  


• 
  Koncert wiolonczelowy György Ligetiego
  


• 
  Canti Amadei op. 63 i II Koncert wiolonczelowy op. 85 Krzysztofa Meyera
  


• 
  The Protecting Veil Johna Tavenera
  


• 
  Koncert na wiolonczelę i orkiestrę Arthura Honeggera
  


• 
  Koncert wiolonczelowy d-moll Édouarda Lalo
  


• 
  Sonata na wiolonczelę solo Zoltána Kodálya
  

Wybitni wiolonczeliści |

Mstisław Rostropowicz – najpopularniejszy wiolonczelista w XX wieku

Wikimedia Commons ma galerię ilustracji związaną z tematem: Wiolonczela

Zobacz hasło wiolonczela w Wikisłowniku

• Auguste Franchomme


• Louis Pierre Martin Norblin


• Karł Dawydow


• David Popper


• Pablo Casals


• Andre Navarra


• Mstisław Rostropowicz


• Gregor Piatigorski


• Antonio Janigro


• Daniel Szafran


• Wilfried Boettcher


• Jacqueline du Pré


• Zara Nelsova


• János Starker


• Siegfried Palm


• Perttu Kivilaakso


• Emanuel Feuerman


• Heinrich Schiff


• David Geringas


• Natalia Gutman


• Boris Piergamienszczikow


• Julian Steckel


• Lynn Harell


• Mischa Maisky


• Yo-Yo Ma


• Ivan Monighetti


• Doreen Vaanden


• Julius Berger


• Sol Gabetta


• Erik Friedlander


• Steven Isserlis


• Alisa Weilerstein

Przypisy |