Jfyhkgu

Gliwice
— miasto na prawach powiatu —
Panorama Starego Miasta
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Konurbacja	górnośląska
Prawa miejskie	przed 1276[1]
Prezydent	Zygmunt Frankiewicz
Powierzchnia	133,88[2] km²
Wysokość	200–278 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	181 309[3] 1360,6 os./km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	44-100 do 44-164
Tablice rejestracyjne	SG
Położenie na mapie województwa śląskiego Gliwice
Położenie na mapie Polski Gliwice
50°17′32″N 18°40′03″E/50,292222 18,667500
TERC (TERYT)	2466011
SIMC	0940000
Hasło promocyjne: Przyszłość jest TU
Urząd miejski ul. Zwycięstwa 21 44-100 Gliwice
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Rzeka Kłodnica w Gliwicach

Widok z wieży kościoła Wszystkich Świętych na starówkę

Maszt dawnej radiostacji gliwickiej

Gliwice (wymowa ⁱ łac. Glivitium, niem. Gleiwitz, cz. Glivice albo Hlivice, śl. Glywicy) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, położone na Wyżynie Śląskiej, nad rzeką Kłodnicą.

Siedziba władz ziemskiego powiatu gliwickiego.

Miasto przyłączono do Polski w 1945 roku. W latach 1945–1950 należało do województwa śląskiego, w latach 1950–1975 do tak zwanego dużego województwa katowickiego, a w latach 1975–1998 do tak zwanego małego województwa katowickiego.

1 stycznia 2018 Gliwice zajmowały na liście największych miast Polski 19 miejsce, zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby ludności. Natomiast w samym województwie śląskim plasują się na czwartej pozycji pod względem liczby mieszkańców, która na dzień 1 stycznia 2018 wynosiła 181 309 osób.

Geografia |

Położenie |

Miasto Gliwice jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i konurbacji górnośląskiej, na Wyżynie Katowickiej, nad rzeką Kłodnicą.

W latach 1945–1950 należało do województwa śląskiego, w latach 1950–1975 do tak zwanego dużego województwa katowickiego, a w latach 1975–1998 do tak zwanego małego województwa katowickiego

Gliwice sąsiadują z miastem Zabrze oraz powiatem gliwickim i tarnogórskim.

Powierzchnia |

1 stycznia 2017 powierzchnia miasta wynosiła 133,88 km²^[2].

Demografia |

 Osobny artykuł: Ludność Gliwic.

• Wykres liczby ludności Gliwic na przestrzeni ostatnich 145 lat

Największą populację Gliwice odnotowały w 1988 roku – według danych GUS 223 403 mieszkańców^[4]. Począwszy od roku 1996 liczba mieszkańców stale spada.

• Piramida wieku mieszkańców Gliwic w 2014 roku^[5]
  

Podział administracyjny |

Brzezinka na widokówce z 1944 roku

Gliwice podzielone są na 21 osiedli, będących jednostkami pomocniczymi gminy^[6].

Baildona

Bojków

Brzezinka

Czechowice

Kopernik

Ligota Zabrska

Łabędy

Obrońców Pokoju

Ostropa

Politechnika

Sikornik

Sośnica

Stare Gliwice

Szobiszowice

Śródmieście

Trynek

Wilcze
Gardło

Wojska Polskiego

Wójtowa Wieś

Zatorze

Żerniki

Dodatkowo w latach 2011–2015 istniało osiedle Żwirki i Wigury, które został najpierw wydzielone z osiedla Trynek, a następnie ponownie do niego włączone^[7].

Ochrona środowiska |

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Gliwice zostały sklasyfikowane jako dwudzieste drugie najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[8].

W Gliwicach znajduje się 8 pomników przyrody, m.in eratyk Diabelski Kamień, oraz część obszaru rezerwatu przyrody "Las Dąbrowa" będącego ostoją rzadkiego dzięcioła białogrzbietego^[9][10].

Nazwa |

Gliwice jako Gluwice na mapie Wacława Grodzieckiego z 1592 roku.

Nazwa Gleywice wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie^[11]

Dawniej historycy, głównie niemieccy, wiązali pochodzenie nazwy Gliwice/Gleiwitz (pisane dawniej też Glywice lub Glewitze; łac. Glivitium) od czeskiego pojęcia chlewa (oboczność g do h). Taką tezę postawił, między innymi, niemiecki autor pierwszej monografii miasta, Beno Nietsche. Stąd można stwierdzić, że XIII-wieczny endonim został powiązany z czeskim pochodzeniem.

Wywód od nazwy chlew (czes. chlév) nie przesądza jednak o czeskim pochodzeniu tej nazwy, ponieważ termin występuje również w języku polskim. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy, który wywodzi nazwę od tego słowa, nie wskazuje jednoznacznie jej czeskiego pochodzenia^[12]. Nie wiąże jej także z miejscem trzymania świń, ale koni. Według niego miejscowość miałaby wziąć swoją nazwę od funkcji osady, której zadaniem była wymiana koni ze szlacheckich taborów w czasie podróży. Adamy w swoim dziele poświęconym nazwom miejscowym na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu notuje trzy formy: polską, „Chlewiska”, oraz niemieckie „Gleywitz” i „Glubschiz”. W swojej pracy podaje również ich znaczenie Ort der Stallungen und des Pferdewechsels auf der Strase von Oppeln nach Krakau, czyli w tłumaczeniu „Miejscowość stajni, wymiany koni na drodze z Opola do Krakowa”^[12]. Wywód nazwy od słowa chlew został zweryfikowany przez niemieckich oraz polskich językoznawców i zastąpiony dwiema innymi koncepcjami:

1. 
   Gliw albo Gliwa – to imię osobowe, które występowało na terenie Śląska w średniowieczu. W tym przypadku Gliwice posiadają nazwę patronimiczną utworzoną od imienia właściciela ziemi lub jej dzierżawcy, względnie założyciela, zasadźcy Gliwic.


2. 
   Gliw – w językach słowiańskich oznacza często teren gliniasty, obszar podmokły, wilgotny. W języku prasłowiańskim *gliva /*glivъ oznaczało coś oślizłego, śluzowatego, kleistego, a gliwieć oznaczało gnić, psuć się. W języku polskim używa się do chwili obecnej tego wyrazu np. do określenia zepsutego i przypominającego glinę – zgliwiałego sera^[13]. Ciekawostką jest fakt, że w językach słoweńskim, serbsko-chorwackim termin glive / gljive oznacza grzyby, zaś gljivice – małe grzybki. Według tej wykładni nazwa Gliwic jest nazwą topograficzną, utworzoną od właściwości obszaru na którym założono miasto^[14][15].

Jedna i druga teza ma swoich zwolenników i przeciwników, choć językoznawcy raczej skłonni się przychylać się do drugiej, topograficznej wykładni. W wielu opracowaniach niemieckich można się jeszcze spotkać z tezą wcześniejszą, powielaną bezpośrednio od Beno Nietschego^[16].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako Glywitz. W kronice wymienione zostały również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto. Są to obecne dzielnice lub części miasta, na przykład Żerniki zapisane w formach Syrdnicza villa, Syrdnicza Semiani oraz Syrdnik, Sobiszowice jako Novo Sobyssowitz, Ostropa jako Rostropitz, Łabędy jako Labant, Czechowice jako Cechowitz^[17][18].

W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Gleiwice oraz Glywicze^[19]. W historii nazwa miasta notowana była różnorodnie Geibitz, Gleywicz, Hliwicz oraz Gleiwitium^[20].

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego wymienione są Gleywice pośród innych śląskich miejscowości^[11]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Gleiwitz oraz obecnie używaną polską nazwą Gliwice^[21]. Nazwę miejscowości w formie Gliwice-Toszek w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[22]. Polską nazwę Gliwice oraz niemiecką Gleiwitz wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie XIX i XX wieku^[20].

Historia |

 Osobny artykuł: Historia Gliwic.

Kalendarium:

Zamek Piastowski

Mury miejskie

Ruiny Teatru Miejskiego, elewacja wschodnia

Dom Tekstylny „Seidenhaus” z 1921 roku (arch. Erich Mendelsohn)

Fontanna z trzema faunami „Diabełki” z 1928 roku

Palmiarnia Miejska

Wojewódzki Sąd Administracyjny

Miasteczko akademickie Politechniki Śląskiej w czasie powodzi w 2010 roku (Wydział Mechaniczny Technologiczny oraz Technopark Gliwice)

• przed 1276 – książę Władysław opolski nadał Gliwicom prawa miejskie^[1]
  


• 1430 – Gliwicami włada pretendent do tronu czeskiego, książę Zygmunt Korybutowicz
  


• 1431
  
  
  
  • wybudowanie murów obronnych
    
  
  
  • książę oleśnicki Konrad VII Biały zdobywa miasto i niszczy zamek
  
  
  
  


• 1557 – wydzierżawienie Państwa Gliwickiego przez Fryderyka von Zetritz (Cetrycz)
  


• 1569 – wykupienie przez radę miejską od Fryderyka von Zetritz praw książęcych nad Państwem Gliwickim, zapewnia to Gliwicom prawa wolnego miasta królewskiego podległego koronie czeskiej


• 1587 – biskup wrocławski, Wyższy Starosta Śląska Andrzej von Jerin wydaje dokument, w myśl którego obywatelami miasta Gliwice mogą być jedynie katolicy


• 1601 – pożar niszczy całe miasto wraz z przedmieściami


• 1626 – nieskuteczne oblężenie miasta przez protestanckich Duńczyków pod wodzą Ernsta von Mansfelda podczas wojny trzydziestoletniej.


• 1629 – nadanie nowego herbu miastu przez cesarza Ferdynanda II
  


• 1683 – przez miasto przeszły wojska króla Jana III Sobieskiego idące na odsiecz Wiednia, natomiast król zatrzymał się w klasztorze przy kościele Podwyższenia Krzyża Świętego
  


• 1711
  
  
  
  • Gliwice sprzedały Krywałd, Szywałd i Żernicę
    
  
  
  • pożar miasta
  
  
  
  


• 1742 – miasto w granicach Prus
  


• 1796 – uruchomienie pierwszego na kontynencie europejskim wielkiego pieca opalanego koksem w „Królewskiej Hucie” hrabiego Fryderyka Redena (w Anglii pieców opalanych koksem używano już od 1709 r.)


• 1804 – ukończono budowę Kanału Kłodnickiego
  


• 1813
  
  • 10 marca – Friedrich Wilhelm III, król pruski, podczas pobytu we Wrocławiu podpisuje akt fundacyjny Żelaznego Krzyża. Odznaczenie to, zaprojektowane przez Karla Friedricha Schinkela, odlewane było w Królewsko-Pruskiej Odlewni w Gliwicach.
  
  


• 1826 – powstanie pierwszej drukarni w mieście


• 1845 – budowa dworca i linii kolejowej łączącej Gliwice z Opolem i Wrocławiem


• 1848 – powstanie huty „Hermina”, obecna nazwa to „Huta Łabędy”


• 1851 – pierwszy bank w Gliwicach


• 1861 – rozpoczęcie pracy gazowni miejskiej


• 1868 – powstają Zakłady Huldschinsky’ego, w późniejszym okresie noszące nazwę Huta „1 Maja”, a następnie Huta „Gliwice”.


• 1874 – na Germaniaplatz (obecnie plac Piastów) zostaje odsłonięty pomnik Germanii
  


• 1880 – otwarcie Palmiarni Miejskiej
  


• 1894 – pierwsza konna linia tramwajowa w centrum miasta oraz parowa poza centrum


• 1898 – pierwsze w Europie tramwaje elektryczne z napędem na wszystkie cztery osie wożą pasażerów


• 1899 – teatr w Gliwicach rozpoczyna działalność


• 1905 – powstaje muzeum w Gliwicach
  


• 1912 – pracować zaczyna kopalnia „Gliwice”
  


• 1916 – nowo otwarta Koksownia „Gliwice” rozpoczyna produkcję


• 1918 - czerwiec/lipiec - rozruchy głodowe; plądrowanie sklepów z żywnością; za udział w zamieszkach aresztowano 653 osoby^[23]
  


• 1919 - kwiecień - 8 robotników ginie od kul podczas tłumienia protestów robotniczych^[24]
  


• 1921 – powstaje dom tekstylny „Seidenhaus” przy skrzyżowaniu ulicy Zwycięstwa z aleją Przyjaźni, za realizację odpowiedzialny jest światowej sławy architekt modernistyczny Erich Mendelsohn.
  
  • 20 marca – plebiscyt decydujący o przynależności państwowej regionu. 21,09% głosujących opowiada się za Polską. Mocą decyzji Rady Ambasadorów Gliwice pozostają w Rzeszy, lecz granica z Polską przebiega w odległości kilku kilometrów od śródmieścia.
  
  


• 1924 – z połączenia teatrów Gliwic, Zabrza i Bytomia powstaje Teatr Trzech Miast, który od 1927 roku zmienia nazwę na Teatr Górnośląski
  


• 1925 – początek pracy dwumasztowej radiostacji przy ulicy Radiowej


• 1927 – przyłączenie do Gliwic Ligoty Zabrskiej, Sośnicy, Wójtowej Wsi i Żernik
  


• 1928 – oddanie do użytku hotelu Haus Oberschlesien (dosł. „Dom Górny Śląsk”) – obecnie gmach Urzędu Miejskiego


• 1934 – wydany w sierpniu przewodnik po mieście informuje o działających w Gliwicach 10 kościołach katolickich i 2 ewangelickich^[25]
  


• 1935 – zbudowano nową radiostację gliwicką przy ulicy Tarnogórskiej
  


• 1938 – ukończenie budowy Kanału Gliwickiego
  


• 1939
  
  • 31 sierpnia – sfingowany napad na radiostację gliwicką
    
  
  


• 1945
  
  
  
  • 23/24 stycznia – zajęcie Gliwic, jako pierwszego z dużych miast niemieckiego Górnego Śląska, przez Armię Czerwoną
    
  
  
  • przyłączenie Gliwic do Polski
  
  
  • przybycie do miasta Polaków z Kresów Wschodnich (Gliwice stają się znacznym skupiskiem Kresowian)^[26]
    
  
  
  • otwarcie Politechniki Śląskiej
    
  
  
  • powstanie klubu Piast Gliwice
    
  
  
  
  


• 1951 – przyłączenie do Gliwic Starych Gliwic
  


• 1964 – przyłączenie do Gliwic Łabęd i Czechowic
  


• 1974 - miasto odznaczone Orderem Odrodzenia Polski I klasy^[27].


• 1975 – przyłączenie do Gliwic Bojkowa i Wilczego Gardła
  


• 1998
  
  
  
  • 30 stycznia – otwarcie Palmiarni Miejskiej po remoncie
  
  
  • październik – otwarcie fabryki General Motors Manufacturing Poland
    
  
  
  
  


• 1999
  
  
  
  • 1 stycznia – przejęcie kompetencji powiatu grodzkiego przez samorząd miasta
  
  
  • 17 czerwca – wizyta papieża Jana Pawła II na lotnisku^[28]
    
  
  
  
  


• 2003
  
  • grudzień – otwarcie odcinka autostrady A4 z Nogowczyc do Kleszczowa^[29]
    
  
  


• 2005
  
  
  
  • styczeń – otwarcie odcinka autostrady A4 od węzła Gliwice Sośnica do Chorzowa^[29]
    
  
  
  • 28 październik – otwarcie odcinka autostrady A4 od węzła Gliwice Sośnica do węzła Kleszczów^[30]
    
  
  
  
  


• 2009
  
  
  
  • 1 września – zawieszenie kursowania tramwajów na odcinku od zajezdni tramwajowej do pętli znajdującej się na terenie dzielnicy Wójtowa Wieś
    
  
  
  • 23 grudnia – otwarto odcinek autostrady A1 od węzła Gliwice Sośnica do węzła Rybnik^[31]
    
  
  
  
  


• 2010
  
  • 17 na 18 maja – część miasteczka akademickiego została zalana przez wodę z Kłodnicy podczas powodzi^[32]
    
  
  


• 2011
  
  • 30 września – otwarcie odcinka autostrady A1 od węzła Gliwice Sośnica do węzła Gliwice Wschód^[33]
    
  
  


• 2013
  
  • 15 kwietnia – rozpoczęła się budowa hali widowiskowo-sportowej^[34]
    
  
  

• 2015
  
  • styczeń – rozpoczęcie gruntownego remontu i przebudowy hali i peronów dworca kolejowego^[35]
    
  
  


• 2016
  
  • 20 marca – oddanie do użytku ostatniego, biegnącego przez Gliwice, odcinka Drogowej Trasy Średnicowej^[36]
    
  
  

Zabytki |

Zabytkowy Hotel Diament przy ulicy Zwycięstwa

 Osobny artykuł: Zabytki Gliwic.

Architektura |

Dawna poczta główna

Budynki |

• Dom tekstylny Weichmanna


• Dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim


• Główna Poczta


• Ratusz


• Ruiny Teatru Miejskiego


• Willa Caro


• Zamek Piastowski


• Czerwona chemia


• Szara chemia


• Hotel Diament

Fontanny, pomniki, rzeźby |

Fontanna z Neptunem

• Fontanna z Neptunem


• Fontanna z trzema faunami


• Rzeźba lew czuwający


• Rzeźby lwy leżące

Miejsca |

• Rynek


• Stare Miasto


• Plac Krakowski


• Plac Piastów

Inne obiekty |

• Miejskie mury obronne


• Radiostacja gliwicka


• Wieża ciśnień w Gliwicach (ul. Sobieskiego)

Cmentarze |

Dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim

• Cmentarz Centralny – ul. Kozielska


• Cmentarz Lipowy – ul. Okrzei


• Cmentarz Starokozielski – ul. Kozielska


• Cmentarz św. Wojciecha – ul. św. Wojciecha, dzielnica Szobiszowice
  


• Cmentarz komunalny – ul. św. Jacka, dzielnica Ligota Zabrska
  


• Cmentarz komunalny – ul. Wrzosowa, dzielnica Łabedy
  


• Cmentarz parafialny – ul. Pszczyńska, dzielnica Trynek
  


• Cmentarz parafialny – ul. Dolnej Wsi, dzielnica Wójtowa Wieś
  


• Cmentarz parafialny – ul. Cmentarna, dzielnica Sośnica
  


• Cmentarz parafialny – ul. Spacerowa, dzielnica Bojków
  


• Cmentarz wojenny żołnierzy Armii Czerwonej – ul. Sobieskiego


• Cmentarz wojenny żołnierzy francuskich – ul. Kozielska 29


• Cmentarze żydowskie:
  
  
  
  • 
    Stary cmentarz żydowski w Gliwicach – ul. Na Piasku, dzielnica Śródmieście
    
  
  
  • 
    Nowy cmentarz żydowski w Gliwicach – ul. Poniatowskiego, dzielnica Zatorze
    
  
  
  
  


• Cmentarz Hutniczy

Muzea |

• Muzeum w Gliwicach


• Muzeum Geologii Złóż


• Muzeum Odlewnictwa Artystycznego


• Muzeum Historii Radia i Sztuki Mediów Radiostacja Gliwice


• Muzeum Techniki Sanitarnej


• Willa Caro


• Zamek Piastowski

Wspólnoty wyznaniowe |

Katedra św. Apostołów Piotra i Pawła

Kościół św. Bartłomieja

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego

Kościół Wszystkich Świętych

Kościół Zbawiciela w Gliwicach

Kościoły katolickie |

Gliwice są siedzibą kurii diecezji gliwickiej.

• 
  Kościół rzymskokatolicki:
  
  
  
  • katedra św. Apostołów Piotra i Pawła
  
  
  • kościół św. Antoniego
  
  
  • kościół św. Anny
  
  
  • kościół św. Barbary (kościół garnizonowy)
  
  
  • kościół św. Bartłomieja
  
  
  • kościół św. Gerarda
  
  
  • kościół św. Jacka
  
  
  • kościół św. Jadwigi
  
  
  • kościół św. Jana Chrzciciela
  
  
  • 
    kościół św. Jerzego (Dzielnica: Ostropa)
  
  
  • 
    kościół św. Jerzego (Dzielnica: Łabędy)
  
  
  • kościół św. Józefa
  
  
  • kościół św. Michała Archanioła (kościół akademicki)
  
  
  • kościół św. Rodziny
  
  
  • kościół Chrystusa Króla
  
  
  • 
    kościół Ducha Świętego (Dzielnica: Ostropa)
  
  
  • kościół Matki Boskiej Częstochowskiej
  
  
  • kościół Matki Boskiej Kochawińskiej
  
  
  • kościół Miłosierdzia Bożego
  
  
  • kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
  
  
  • kościół Narodzenia NMP
  
  
  • kościół NMP Matki Kościoła
  
  
  • kościół NMP Wspomożenia Wiernych
  
  
  • kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
  
  
  • 
    kościół Wniebowzięcia NMP, ul. Kozielska 29
  
  
  • 
    kościół Wniebowzięcia NMP (Dzielnica: Łabędy)
  
  
  • kościół Wszystkich Świętych
  
  
  
  


• 
  Kościół ormiańskokatolicki:
  
  • kościół Trójcy Świętej
  
  


• 
  Kościół greckokatolicki:
  
  • kaplica pw. św. Jadwigi obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego (Dzielnica: Śródmieście)
  
  

Świadkowie Jehowy |

• 
  Świadkowie Jehowy – 9 zborów (Gliwice-Południe, Gliwice-Północ – w tym grupa angielskojęzyczna, Gliwice-Wschód, Gliwice-Zachód, Gliwice-Sośnica-Południe, Gliwice-Sośnica-Północ, Gliwice-Łabędy, Gliwice-Szobiszowice, Gliwice-Zatorze); kompleks dwóch Sal Królestwa przy ul. Wiertniczej 9, kompleks dwóch Sal Królestwa przy ul. Marzanki 10, Sala Królestwa przy ul. Poznańskiej 26 C^[37]
  

Kościoły protestanckie |

• 
  Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  
  
  
  • kościół Marcina Lutra
  
  
  • kościół Zbawiciela
  
  
  
  


• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny


• 
  Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:
  
  • zbór w Gliwicach
  
  


• Kościół Zielonoświątkowy


• 
  Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa:
  
  • zbór w Gliwicach
  
  

Inne |

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu


• Świecki Ruch Misyjny „Epifania”


• Synagoga gminy żydowskiej

Opieka zdrowotna |

Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie

Na terenie Gliwic funkcjonuje 5 szpitali:

• Gliwickie Centrum Medyczne, ul. Kościuszki 29;


• NZOZ Vito-Med, ul. Radiowa 2;


• Szpital Wielospecjalistyczny, ul. Kościuszki 1;


• Szpital Miejski nr 4, ul. Zygmunta Starego 100;


• 
  Instytut imienia Marii Skłodowskiej-Curie, Centrum Onkologii, ul. Wybrzeże Armii Krajowej 15^[38].

Edukacja |

Ulica Wieczorka 10 – jeden z budynków Sądu Rejonowego (dawniej Zasadniczej Szkoły Samochodowej)

 Osobny artykuł: Szkoły w Gliwicach.

W Gliwicach znajdują się liczne placówki oświatowe publiczne i niepubliczne:

• 
  Żłobki – publiczne 4, niepubliczne 7, kluby dziecięce – 1


• 
  Przedszkola – 48


• 
  Szkoły podstawowe – publiczne 34, niepubliczne 4


• 
  Gimnazja i klasy dotychczasowych gimnazjów – publiczne 20, niepubliczne 6


• 
  Licea ogólnokształcące – publiczne 13, niepubliczne 20


• 
  Technika – publiczne 8, niepubliczne 1


• 
  Branżowe szkoły I stopnia – publiczne 6, niepubliczne 1


• 
  Szkoły wyższe – 2 (w tym jedna jako wydział zamiejscowy).


• 
  Szkoły muzyczne – 1

W mieście znajdują się również placówki oświatowe innego typu, takie jak: centra edukacyjne, szkoły sportowe, szkoły policealne, szkoły nauki języków obcych oraz centra kultury.

Nauka |

Instytut Metali Nieżelaznych

Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki Politechniki Śląskiej

Na terenie miasta znajduje się wiele instytutów naukowo-badawczych oraz wydziałów szkół wyższych. Część z nich to samodzielne instytucje, część należy do sieci Polskiej Akademii Nauk, a część to wydziały Politechniki Śląskiej.

Instytuty/Wydziały

• Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach


• Instytut Chemii Nieorganicznej


• Instytut Materiałów Ogniotrwałych


• Instytut Materiałów Polimerowych i Barwników, Oddział Zamiejscowy Farb i Tworzyw


• Instytut Metali Nieżelaznych


• Instytut Metalurgii Żelaza im. Stanisława Staszica


• Instytut Spawalnictwa


• Instytut Techniki Górniczej KOMAG


• 
  Politechnika Śląska:
  
  
  
  • Wydział Architektury
  
  
  • Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki
  
  
  • Wydział Budownictwa
  
  
  • Wydział Chemiczny
  
  
  • Wydział Elektryczny
  
  
  • Wydział Górnictwa i Geologii
  
  
  • Wydział Inżynierii Środowiska i Energetyki
  
  
  • Wydział Matematyki Stosowanej
  
  
  • Wydział Mechaniczny Technologiczny
  
  
  • 
    Kolegium Nauk Społecznych i Filologii Obcych^[39]
    
  
  
  • 
    Instytut Fizyki - Centrum Naukowo-Dydaktyczne Politechniki Śląskiej^[40]
    
  
  
  
  


• 
  Park Naukowo-Technologiczny Technopark Gliwice^[41]
  


• 
  Polska Akademia Nauk:
  
  
  
  • Instytut Informatyki Teoretycznej i Stosowanej
  
  
  • Instytut Inżynierii Chemicznej
  
  
  • Centrum Materiałów Polimerowych i Węglowych (w Gliwicach znajduje się jedna z dwóch lokalizacji CMPW, dawny Zakład Karbochemii PAN)
  
  
  
  

Rozrywka |

Kina |

• Kino Amok – Scena Bajka


• Cinema City


• Kino-Teatr X

Teatry |

Teatr Miejski w Gliwicach

• Teatr Miejski


• Ruiny Teatru Miejskiego


• Teatr A


• Teatr Nowej Sztuki


• Teatr STG


• Akademicki Teatr REMONT

Chóry |

• Akademicki Chór Politechniki Śląskiej


• Chór Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st.


• 
  Akademicki Zespół Muzyczny Politechniki Śląskiej (AZM)

Galerie |

• Czytelnia Sztuki


• Galeria Zakamarek w Bibliotece Politechniki Śląskiej
  


• Galeria BlackBook.pl


• Galeria Sztuki Marii Wójciak


• Galeria Sztuki Współczesnej ESTA


• Galeria Miniatura (w Klubie Garnizonowym)


• Galeria Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej
  


• Galeria Melina


• Galeria Brama


• Galeria CO2


• Galeria Na Piętrze


• Galeria Na 2P


• Galeria ZPAP Po schodach


• Galeria EMDEK


• Galeria Fabryka Drutu


• Galeria Art-Studio


• Galeria Centrum Edukacyjnego im. Jana Pawła II


• Galeria SMS (Salon Młodej Sztuki)


• Galeria Na6


• CuG


• Galeria Stacja Artystyczna Rynek

Miejsca |

Plac Krakowski

• plac Krakowski


• Śląski Jazz Club

Festiwale |

• Gliwicki Offowy Festiwal Filmowy GOFFR


• Gliwicki Festiwal Bachowski


• Jazz w Ruinach


• Festiwal Młodych Artystów Rytm Gliwice


• Międzynarodowy Festiwal „Dni Muzyki Organowej” w Gliwicach [1]
  

Rekreacja |

Gliwice zaliczane były niegdyś do najbardziej „zielonych” miast w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym^{[potrzebny przypis]}. Jednak według danych Głównego Urzędu Statystycznego parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej stanowiły w 2016 roku tylko 2,8% całkowitej powierzchni miasta, co sprawia, że Gliwice należą obecnie do miast regionu o najmniejszym udziale terenów zieleni w całkowitej powierzchni. W latach 2004-2016 wskaźnik ten wahał się w przedziale od 2,7% do 4,0%, najniższą wartość osiągając w roku 2009, zaś maksimum w roku 2004^[42].

Parki |

Park im. Fryderyka Chopina

 Osobny artykuł: Zieleń miejska w Gliwicach.

• Park im. Bolesława Chrobrego


• Park im. Fryderyka Chopina


• Park Kultury i Wypoczynku


• Park Plac Grunwaldzki


• Park Starokozielski


• Park Szwajcaria

Kąpieliska |

• Kąpielisko Leśne


• Ośrodek wypoczynkowy Czechowice
  

Baseny kryte |

Basen „Olimpijczyk”

• Basen „Delfin”


• Basen „Olimpijczyk”


• Basen „Mewa”


• Basen „Neptun”

Inne |

• Palmiarnia Miejska


• Lodowisko „Tafla”


• Młodzieżowy Dom Kultury w Gliwicach

Turystyka |

Szlak Krawędziowy GOP przy placu Krakowskim

Przez Gliwic przebiega 6 szlaków pieszych oraz 2 szlaki tematyczne^[43].

Szlaki piesze |

• 
  – Szlak Husarii Polskiej
  


• 
  – Szlak Ziemi Gliwickiej
  


• 
  – Szlak Powstańców Śląskich
  


• 
  – Szlak Okrężny Wokół Gliwic
  


• 
  – Szlak Krawędziowy GOP
  


• 
  – Szlak Sośnicowicki
  

Szlaki tematyczne |

• 
  – Szlak architektury drewnianej województwa śląskiego
  


• 
  – Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego
  

Gospodarka |

W Gliwicach znajduje się fabryka Opel Manufacturing Poland, w której produkowany był model Astra IV, a także japońska fabryka NGK Ceramics wytwarzająca filtry, katalizatory oraz czujniki NOx do samochodów. Obydwie spółki działają na terenie Podstrefy Gliwice Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, której miasto jest udziałowcem. Na terenie Gliwic działa także park technologiczny Technopark Gliwice.

W dzielnicy Łabędy mieszczą się Zakłady Mechanicze Bumar Łabędy, produkujące czołgi PT-91 oraz maszyny budowlane.

Na terenie Gliwic działa również Kopalnia Węgla Kamiennego Sośnica, a siedzibę ma największy polski producent i dystrybutor odczynników chemicznych Avantor Performance Materials Poland (dawniej Polskie Odczynniki Chemiczne).

Transport |

Komunikacja miejska |

Gliwice – Plac Piastów – Solaris Urbino 12 i 18

Gliwice – dzielnica Wójtowa Wieś – Tramwaj Konstal 111N na pętli

System transportu zbiorowego w Gliwicach oparty jest na komunikacji autobusowej oraz w minimalnym zakresie tramwajowej. Głównym organizatorem komunikacji miejskiej w Gliwicach jest Zarząd Transportu Metropolitalnego^[44]. Według stanu z 2013 długość tras obsługiwanych na zlecenie KZK GOP na terenie miasta wynosiła 143,63 km, w tym 143,21 km tras autobusowych i 0,42 km tras tramwajowych. Łączna długość linii w tym okresie wynosiła 461,25 km, w tym 459,80 km linii autobusowych i 1,45 km linii tramwajowych. Roczna praca eksploatacyjna wyniosła niespełna 7 mln wzkm^[45]. Głównym przewoźnikiem działającym na zlecenie KZK GOP na terenie Gliwic jest PKM Gliwice. Przedsiębiorstwo powstało w 1991 roku po rozpadzie WPK, jego głównym udziałowcem jest miasto^[46]. W czerwcu 2016 roku PKM dysponowało 180 autobusami, z których 152 były wykorzystywane w codziennym ruchu^[47].

Przez Gliwice przebiegają również 2 linie MZK Tychy łączące Gliwice z Tychami. Dzienna praca eksploatacyjna na tych liniach to niespełna 400 wzkm na dobę^[48].

W latach 1893-2009 po Gliwicach kursowały tramwaje. W maju 2009 prezydent Gliwic Zygmunt Frankiewicz wystąpił do KZK GOP z wnioskiem o likwidację komunikacji tramwajowej na terenie miasta Gliwice, który to wniosek został rozpatrzony pozytywnie i 1 września zawieszono kursowanie tramwajów, a w ich miejsce wprowadzono linię autobusowa A4. Zawieszenie ruchu tramwajowego spotkało się ze sprzeciwem pewnych grup mieszkańców, które złożyły wniosek o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania prezydenta i rady miasta. Referendum odbyło się 11 września, jednak zostało uznane za nieważne ze względu na zbyt małą frekwencję. W czerwcu 2010 rozpoczęto demontaż torów na terenie miasta^[49]. Mimo rezygnacji z tramwajów czynna pozostała zajezdnia Gliwice oraz krótki odcinek między zajezdnią a granicą z Zabrzem^[50].

13 listopada 2018 roku zostały uruchomione Metropolitalne Linie Lotniskowe. Do lotniska w Pyrzowicach można dojechać autobusem bezpośrednio linią AP1 z Placu Piastów^[51].

Drogowy |

Układ głównych dróg w Gliwicach

Węzeł Gliwice-Sośnica

Autostrady

Gliwice leżą na skrzyżowaniu dwóch autostrad:

• 
  A1 łączącej Gdańsk i Gorzyczki,


• 
  A4 łączącej Zgorzelec i Korczową, będącej części trasy europejskiej E40, odcinek na terenie miasta jest płatny (z wyłączeniem ruchu lokalnego)^{[52][53][54][55]}.

Na terenie miasta znajdują się 4 węzły autostradowe: Gliwice-Bojków, Gliwice-Ostropa, Gliwice-Sośnica (miejsce przecięcia autostrad A1 i A4) i Gliwice-Wschód^[56][57].

Drogi krajowe i wojewódzkie

Ponadto przez Gliwice przebiegają 3 drogi krajowe i 3 wojewódzkie:

• 
  DK 44 Gliwice – Kraków,


• 
  DK 78 Chałupki – Chmielnik,


• 
  DK 88 Strzelce Opolskie – Bytom,


• 
  DW 408 Kędzierzyn-Koźle – Gliwice,


• 
  DW 901 Olesno – Gliwice,


• 
  DW 902 Gliwice – Katowice (zwana Drogową Trasą Średnicową)^{[58][59][60][61][36]}.

Obwodnica

W 2008 roku do użytku oddano pierwszą część obwodnicy zachodniej, niespełna 1,5-kilometrowy odcinek łączący DK88 z ul. Sowińskiego. Docelowo obwodnica ma łączyć DK88 z ul. Rybnicką^[62]. 21 lutego 2017 podpisana została umowa na unijne dofinansowanie na odcinek pomiędzy ulicami Daszyńskiego a Rybnicką^[63], a w połowie stycznia 2019 miasto podpisało z konsorcjum firm Eurovia Polska i PRUIM umowę na budowę tego odcinka^[64].

Kolejowy |

Dworzec kolejowy

 Osobny artykuł: Transport kolejowy w Gliwicach.

2 października 1845 otwarto linię kolejową łączącą Wrocław z Gliwicami, wraz z którą wybudowano gliwicki dworzec. Budowę linii zakończono ostatecznie 3 października 1846 w Mysłowicach. Linia liczyła 196,3 km, a otwarcia dokonał król pruski Fryderyk Wilhelm IV^[65].

Gliwicki dworzec kolejowy jest drugim pod względem wielkości dworcem kolejowym w konurbacji górnośląskiej, według kategoryzacji PKP oznaczony kategorią Premium^[66].

Poza stacją Gliwice, ruch pasażerski obsługuje również stacja Gliwice Łabędy oraz przystanek Gliwice Kuźnica. Do końca maja 1997 pociągi pasażerskie obsługiwały również stację Gliwice Sośnica, która od tego czasu obsługuje wyłącznie ruch towarowy. Ruch towarowy prowadzony jest ponadto na stacji Gliwice Port^[67]. W przyszłości planowana jest budowa przystanku kolejowego Gliwice Kopernik pomiędzy stacjami Gliwice a Gliwice Łabędy^[68].

Do początku lat 90. na terenie Gliwic funkcjonowały również Górnośląskie Koleje Wąskotorowe^[69].

Centrum przesiadkowe |

Po północnej stronie dworca kolejowego miasto planuje budowę centrum przesiadkowego, w którym poza dworcem kolejowym ma znaleźć się: zespół przystanków autobusowych, dworzec autobusowy, postoje taksówek, zespoły parkingowe z podziałem na postoje krótkoterminowe i długoterminowe w systemie park&ride, parkingi dla rowerów oraz budynek dworcowy północny z pomieszczeniami obsługi podróżnych^[70].

W maju 2010 miasto wraz PKP podpisały porozumienie odnośnie wyłonienia przez samorząd przedsiębiorstwa, które przygotuje koncepcję zagospodarowania wokół dworca kolejowego^[71]. Koncepcja została wykonana przez P.A. Nova i została zaprezentowana w sierpniu 2011^[72]. W grudniu 2015 miasto odkupiło od PKP tereny wokół dworca kolejowego^[73]. W 2016 pracownia projektowa An Archi Group zaprezentowała 3 koncepcje architektoniczne centrum przesiadkowego opracowane na zlecenie miasta^[74]. W czerwcu 2016 wybrana została jedna z nich^[75]. 17 marca 2017 miasto podpisało z pracownią Pas Projekt na wykonanie projektu centrum przesiadkowego z rocznym terminem realizacji. 8 listopada 2018 miasto odstąpiło od umowy z Pas Projektem ze względu na opóźnienia i błędy w projekcie^[76]. 24 stycznia 2019 miasto podpisało z przedsiębiorstwem Mostostal Zabrze Biprohut umowę na dokończenie dokumentacji projektowej^[77].

Wodny |

Nieistniejący port na Kanale Kłodnickim

Gliwice oraz Górnośląski Okręg Przemysłowy przez Kanał Gliwicki i dalej przez rzekę Odrę ma połączenie z zespołem portowym Szczecin-Świnoujście oraz z innymi europejskimi drogami wodnymi.

• Port Gliwice


• Kanał Gliwicki


• 
  Kanał Kłodnicki (nie istnieje od 1936)

Lotniczy |

Hangar lotniska na Trynku

W odległości do 100 km od Gliwic znajdują się trzy międzynarodowe porty lotnicze:

• 
  Port lotniczy Katowice-Pyrzowice (około 40 km)


• 
  Port lotniczy Ostrawa (około 90 km)


• 
  Port lotniczy Kraków-Balice (około 100 km)

Poza tym na terenie miasta w dzielnicy Trynek znajduje się lotnisko sportowe Aeroklubu Gliwickiego.

Rowerowy |

Droga rowerowa przy ul. Bojkowskiej

93. Gliwicka Masa Krytyczna (czerwiec 2017)

W 2011 roku na terenie miasto znajdowały się 94 km tras rowerowych, w tym 57 km prowadzących drogami utwardzonymi i 37 km nieutwardzonymi^[78], a udział liczby podróży rowerowych pośród wszystkich rodzajów podróży wynosił 1,75%^[79]. W 2014 roku na terenie miasta było 3,6 km asfaltowych dróg dla rowerów oraz 23,5 km ciągów pieszo-rowerowych (w większości wykonanych z kostek lub płytek betonowych)^[80].

Układ tras rowerowych nie ma charakteru spójnego systemu. Stosunkowo dobrze ukształtowany jest układ tras rowerowych na obrzeżach miasta, choć dojazd do nich z centrum miasta jest utrudniony^[81]. Dodatkowo w mieście istnieje kilka samoobsługowych stacji napraw rowerów^[82].

Na początku 2014 opublikowana została kompleksowa koncepcja rozbudowy infrastruktury rowerowej na terenie miasta przewidująca budowę ponad 300 km tras rowerowych. Koncepcję przygotowała firma Inkom na zlecenie Urzędu Miasta^[83]. Ze strony władz miasta nie ma jednak jednoznacznej deklaracji co do realizacji opracowanej koncepcji^[84].

6 lutego 2017 miasto podpisało 3-letnią umowę z firmą Nextbike na organizację, zarządzanie i eksploatację Gliwickiego Roweru Miejskiego^[85]. System, w skład którego weszło 10 stacji i 100 rowerów, został uruchomiony 28 marca^[86]. 1 kwietnia 2018 system rozbudowano o 5 stacji i 50 rowerów^[87].

Od kwietnia 2009 w Gliwicach cyklicznie odbywa się Masa Krytyczna^[88]. W 2012 powstała Gliwicka Rada Rowerowa – zespół organizacji pozarządowych, zaangażowanych w sprawy polityki rowerowej^[89]. W 2016 roku GRR przekształciła się w stowarzyszenie^[90].

W 2012 roku w rankingu miast najbardziej przyjaznych rowerzystom przeprowadzonym przez magazynu Rowertour Gliwice zajęły 34. miejsca na 41 ocenionych miast, a w 2014 roku 37 miejsce^[80]. W 2016 Gliwice nie zostały sklasyfikowane, gdyż miasto odmówiło wzięcia udziału w badaniu^[91].

Sport |

Kluby sportowe |

• 
  Piast Gliwice – miejski klub sportowy, sekcje: ekstraklasowa sekcja piłkarska, szermiercza, brydżowa, tenisowa, lekkoatletyczna


• 
  KKS Kolejarz – sekcje: hokej na trawie, piłka nożna, tenis stołowy
  


• 
  Sośnica Gliwice – sekcje: piłka nożna (grający obecnie w A-klasie, powstał w 1945 roku), piłka ręczna kobiet


• 
  AZS Politechnika Śląska Gliwice – siatkówka mężczyzn


• 
  AZS Politechnika Śląska Gliwice – Judo Mężczyzn/Kobiet


• 
  AZS Politechnika Śląska Gliwice – Aikido Mężczyzn/Kobiet


• 
  AZS Politechnika Śląska Gliwice – Iaido – Japońska szermierka Mężczyzn/Kobiet


• 
  KŚ AZS Politechnika Śląska – siatkówka kobiet


• Szermierczy Klub Sportowy "Muszkieter" Gliwice


• 
  Międzyszkolny Klub Narciarski MKN Gliwice narciarstwo alpejskie


• 
  Sikret Gliwice – sekcje: piłka siatkowa, pływanie, sporty zimowe
  


• 
  Gliwicki Klub Karate Kyokushin – Karate Kyokushin
  


• Gliwicki Klub Strzelecki – stowarzyszenie strzeleckie, strzelectwo sportowe i rekreacyjne, licencja PZSS^[92]
  

Kluby piłkarskie |

Piast Gliwice – klub piłkarski grający w Ekstraklasie

• 
  Piast Gliwice – klub piłkarski, grający obecnie w Ekstraklasie
  


• 
  Carbo Gliwice – klub piłkarski, grający obecnie w IV lidze grupie śląskiej II


• 
  FC Kłodnica Gliwice – klub piłkarski, grający obecnie w B-klasie
  


• 
  Fortuna Gliwice – klub piłkarski, grający obecnie w klasie okręgowej grupie IV katowickiej


• 
  ŁTS Łabędy – klub piłkarski, grający obecnie w klasie okręgowej grupie IV katowickiej


• 
  KS Bojków – klub piłkarski, grający obecnie w B-klasie
  

Kluby futsalowe |

• 
  GAF Gliwice – klub futsalowy, grający obecnie w Ekstraklasie
  


• 
  P.A. Nova Gliwice – nieistniejący obecnie klub futsalowy, wielokrotny mistrz Polski


• 
  NBiT Gliwice klub futsalowy, który w sezonie 2014/15 awansował do Futsal Ekstraklasy w której będzie rywalizował między innymi z GAF Jasna Gliwice


• 
  Radan Gliwice – nieistniejący obecnie klub futsalowy


• 
  Tango Gliwice – nieistniejący obecnie klub futsalowy


• Piąteczki G-ce – reprezentacja Gliwic w Futsalu Kobiet, grające w I Lidze Ogólnopolskiej w futsalu kobiet – liga powstała w 2007


• 
  Piast Gliwice – klub futsalowy, powstały 10 czerwca 2016 przez połączenie dwóch gliwickich zespołów grających w Ekstraklasie: GAF Gliwice i NBiT Gliwice
  

Kluby koszykarskie |

• 
  Gliwickie Towarzystwo Koszykówki – klub koszykarski, grający obecnie w Energa Basket Lidze.

Kluby futbolu amerykańskiego |

• Gliwice Lions

Samorząd i polityka |

Gliwice - Ratusz na rynku

Samorząd miasta |

 Osobny artykuł: Prezydenci Gliwic.

Gliwice są miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Gliwicach 25 radnych^[93]. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta, którym jest Zygmunt Frankiewicz, który w wyborach na prezydenta miasta Gliwice, w 2018 roku zdobył 72,35 % poparcia (50 260 głosów)^[94].

Miasto jest członkiem Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Śląskiego Związku Gmin i Powiatów i Związku Miast Polskich.

Polityka |

Gliwice są siedzibą komisji okręgu wyborczego w wyborach do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

W Gliwicach mieszczą się trzy placówki konsularne:

• Konsulat Republiki Słowackiej
  


• Konsulat Republiki Federalnej Niemiec
  


• Konsulat Demokratyczno-Socjalistycznej Republiki Sri Lanki
  

Media |

Prasa |

• „Nowiny Gliwickie” – najstarszy miejski tygodnik, istniejący od 1956


• „Gazeta Miejska” – bezpłatny tygodnik ukazujący się od 1997 w Gliwicach i w Zabrzu


• „Miejski Serwis Informacyjny” – bezpłatny tygodnik wydawany przez Urząd Miejski w Gliwicach

Radio |

• Radio CCM

Telewizja |

• 24GLIWICE.pl – telewizja i portal miejski

Gliwiczanie |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Gliwicami.

Sąsiednie gminy |

Gierałtowice, Knurów, Pilchowice, Pyskowice, Rudziniec, Sośnicowice, Zabrze, Zbrosławice

Miasta partnerskie |

Lista miast partnerskich Gliwic^[100]:

• 
  Bottrop (Niemcy)


• 
  Dessau-Roßlau (Niemcy)


• 
  Doncaster (Wielka Brytania)


• 
  Kieżmark (Słowacja)


• 
  Nacka (Szwecja)


• 
  Salgótarján (Węgry)


• 
  Valenciennes (Francja)

Przypisy |

Bibliografia |

• Johann Knie: Alpabetisch, Statistisch, Topographische Uebersicht aller Dorfer, Flecken, Stadt und andern Orte der Konigl. Preus. Provinz Schliesen.... Breslau: Barth und Comp., 1830.


• Adam Bednarski, Architektura jednorodzinnych zespołów mieszkaniowych w Gliwicach z lat 1919-1939, Muzeum w Gliwicach, Gliwice 2007.


• Wolfgang Bukowski, Als wir jung in Gleiwitz waren..., Laumann-Verlag, Bülmen 1990.


• 
  Gleiwitz, Berlin-Friedenau 1925.


• 
  Gliwice. Zarys rozwoju miasta i okolicy, Andrzej Szefer (red.), Warszawa 1976.


• Marek Gabzdyl, Gliwice wczoraj, Gleiwitz gestern, Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 1994.


• 
  Historia Gliwic, Jan Drabina (red.),Gliwice 1995.


• Jerzy Horwat, Gliwice w XVI wieku, Gliwice 1993.


• Ewa Piotrowska-Andruszków, Historia Gliwic od XIII wieku do współczesności, Muzeum w Gliwicach, Gliwice 1993.


• Damian Recław, Gliwice w starej fotografii, Gliwice 2000.


• Damian Recław, 90 lat Muzeum w Gliwicach, Gliwice 1995.


• Sebastian Różyński, Zarys dziejów piwowarstwa gliwickiego, Gliwice 2006.


• Rudolf Schlegel, Gleiwitz – ein heimatliches Geschichtenbuch, Dülmen Verlag, Dülmen 1982.


• Rudolf Schlegel, Gleiwitz in alter und neuer Zeit, Dülmen Verlag, Dülmen 1985.


• Bogusław Tracz, Druga dekada. Gliwice 1957-1970, Gliwice 2008.


• Bogusław Tracz, Pierwsza dekada. Gliwice 1945-1956, Gliwice 2006.


• Bogusław Tracz, Rok ostatni – rok pierwszy. Gliwice 1945, Gliwice 2004.


• Bogusław Tracz, Trzecia dekada. Gliwice 1971-1981, Instytut Pamięci Narodowej, Katowice 2009.


• Jolanta Wnuk, Leszek Jodliński, Gliwickie witraże, Muzeum w Gliwicach, Gliwice 2007.


• 
  Żydzi gliwiccy, Bożena Kubit (red.), Gliwice 2006.

Linki zewnętrzne |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Gliwice

• Urząd Miejski w Gliwicach


• 
  Historia Żydów w Gliwicach na portalu Wirtualny Sztetl


• 
  Gliwice w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.

p • d • e Osiedla Gliwic obecne Baildona Bojków Brzezinka Czechowice Kopernik Ligota Zabrska Łabędy Obrońców Pokoju Ostropa Politechnika Sikornik Sośnica Stare Gliwice Szobiszowice Śródmieście Trynek Wilcze Gardło Wojska Polskiego Wójtowa Wieś Zatorze Żerniki dawne Żwirki i Wigury (2011–2015)

p • d • e Województwo śląskie Miasta na prawach powiatu Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice (siedziba) Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory Powiaty będziński bielski bieruńsko-lędziński cieszyński częstochowski gliwicki kłobucki lubliniecki mikołowski myszkowski pszczyński raciborski rybnicki tarnogórski wodzisławski zawierciański żywiecki Inne zagadnienia Podział administracyjny Herb Flaga Metropolia

p • d • e Miasta województwa śląskiego Miasta powiatowe Będzin Bielsko-Biała Bieruń Bytom Cieszyn Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Kłobuck Lubliniec Mikołów Mysłowice Myszków Piekary Śląskie Pszczyna Racibórz Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tarnowskie Góry Tychy Wodzisław Śląski Zabrze Zawiercie Żory Żywiec Miasta gminne Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Wojkowice Woźniki Żarki

p • d • e Gminy górnicze Bełchatów Bestwina Będzin Bieruń Bobrowniki Boguszów-Gorce Bojszowy Brzeszcze Bytom Chełm Śląski Chełmek Chorzów Cyców Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Dąbrowa Górnicza Gaszowice Gierałtowice Gliwice Goczałkowice-Zdrój Godów Gorzyce Imielin Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Jejkowice Katowice Kłodawa Knurów Kornowac Lędziny Libiąż Lubomia Ludwin Lyski Łaziska Górne Marklowice Miedźna Mikołów Mszana Mysłowice Nowa Ruda (gm. miejska) Nowa Ruda (gm. wiejska) Ornotowice Orzesze gm. wiejska Oświęcim Pawłowice Piekary Śląskie Pilchowice Psary Pszczyna Pszów Puchaczów Radlin Radzionków Ruda Śląska Rybnik Rydułtowy Siemianowice Śląskie Sosnowiec Sośnicowice Suszec Świerklany Świętochłowice Trzebinia Tychy Wałbrzych Wodzisław Śląski Wojkowice Wyry Zabrze Zebrzydowice Żory

p • d • e Podział administracyjny Prowincji Śląsk Rejencja legnicka Powiaty miejskie Glogau (od 1920) Görlitz (od 1873) Grünberg (1922-1933) Hirschberg (od 1922) Liegnitz (od 1874) Powiaty ziemskie Bolkenhain (1820-1932) Bunzlau Fraustadt (od 1938) Freystadt (do 1932 i od 1933) Glogau Goldberg (od 1932) Goldberg-Haynau (do 1932) Görlitz Grünberg Hirschberg im Riesengebirge Hoyerswerda (od 1825) Jauer (do 1932 i od 1933) Landeshut Lauban Liegnitz Löwenberg Lüben Rothenburg (Oberlausitz) Sagan (do 1932) Schönau (do 1932) Sprottau Rejencja opolska Powiaty miejskie Beuthen O.S. (od 1890) Gleiwitz (od 1897) Hindenburg (od 1927) Kattowitz (1897-1922) Königshütte (1898-1922) Neisse (od 1911) Oppeln (od 1899) Ratibor (od 1904) Powiaty ziemskie Beuthen (do 1927) Beuthen-Tarnowitz (od 1927) Cosel Falkenberg O.S. Groß Strehlitz Grottkau Guttentag (1922-1939) Hindenburg O.S. (1873-1927) Kattowitz (od 1873) Kreuzburg (od 1820) Leobschütz Lublinitz (do 1922 i od 1939) Neisse Neustadt Oppeln Pleß Ratibor Rosenberg O.S. Rybnik (do 1927) Tarnowitz (1873-1927) Tost-Gleiwitz Rejencja wrocławska Powiaty miejskie Breslau Brieg (od 1907) Schweidnitz (od 1899) Waldenburg (od 1924) Powiaty ziemskie Breslau Brieg Frankenstein (od 1820) Glatz (od 1820) Groß Wartenberg Guhrau Habelschwerdt (od 1820) Kreuzburg (do 1820) Militsch Münsterberg (1820-1932) Namslau Neumarkt Neurode (1854-1932) Nimptsch (1820-1932) Oels Ohlau (do 1932 i od 1933) Reichenbach (od 1820) Schweidnitz (od 1820) Steinau (do 1932) Strehlen Striegau (1820-1932) Trebnitz Waldenburg (od 1820) Wohlau