Jfyhkgu

Ten artykuł dotyczy województwa II Rzeczypospolitej. Zobacz też: Inne znaczenia.

województwo poleskie
— województwo —
1921-1939
Herb województwa poleskiego
Państwo	II Rzeczpospolita
Data powstania	19 lutego 1921 / 1 marca 1921[1]
Siedziba wojewody i sejmiku	Brześć
Wojewoda	Jerzy Albin de Tramecourt
Powierzchnia	36 668 km²
Populacja (1931) • liczba ludności	1 132 200
• gęstość	30,7 os./km²
Tablice rejestracyjne	PL
Adres Urzędu Wojewódzkiego: ul. Jagiellońska 6 Brześć n. Bugiem
Podział administracyjny
Liczba powiatów ziemskich 9 Liczba gmin miejskich 12 Liczba gmin wiejskich 79
Położenie na mapie II Rzeczypospolitej
Portal Polska

Województwo poleskie w szczegółowych danych statystycznych spisu powszechnego z 30.IX.1921 i spisu powszechnego z 9. XII. 1931 r.

Województwo poleskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1921

Skorowidz miejscowości 1921 – szczegółowe dane GUS spisu powszechnego 1921 – województwo poleskie

Województwo poleskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1931

Polska, gęstość zaludnienia, 1930

Urząd Wojewódzki Poleski w Brześciu nad Bugiem (2006)

Budynek kolonii urzędniczej w Brześciu

Brześć - Willa funkcjonalistyczna z czasów II RP

Bank Polski w Brześciu z czasów II RP

Województwo poleskie – województwo II Rzeczypospolitej utworzone 19 lutego 1921 z siedzibą w Pińsku^[2]. Po pożarze miasta w sierpniu 1921 stolicę przeniesiono do Brześcia Litewskiego, przemianowanego 20 marca 1923 na Brześć nad Bugiem^[3]. W 1921 województwo składało się z 10 powiatów, 17 miast i 113 gmin i zajmowało powierzchnię 42.280 km². Województwo istniało do 1939.

Charakterystyka |

Było to jedno z najbardziej zacofanych województw Polski międzywojennej, o wysokim stopniu analfabetyzmu, niskiej scholaryzacji^[4]. W 1938 większość ludności przyznawała się do narodowości „tutejszej”, nie podając języka ojczystego^[5].

1 stycznia 1923 z części gmin powiatów łuninieckiego, sarneńskiego i pińskiego utworzono nowy powiat stoliński^[6]. 16 grudnia 1930 województwo zmieniło swoje granice – do województwa wołyńskiego przyłączono powiat sarneński^[7]. 1 kwietnia 1935 powiat kosowski przemianowano na iwacewicki^[8][9].

W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow województwo poleskie znalazło się w granicach ZSRR. Jego południowa część z Kamieniem Koszyrskim została włączona do Ukrainy radzieckiej, północna część zaś – jako obwody brzeski i piński – do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

W czasie okupacji niemieckiej (1941–1944) teren województwa podzielono między obwód białostocki oraz Komisariaty Rzeszy: Wschód i Ukraina.

W wyniku układu polsko-radzieckiego z 1945 jedynie niewielkie fragmenty województwa poleskiego znajdują się obecnie w Polsce, stanowiąc część Podlasia. Reszta województwa została rozparcelowana między obwody brzeski i piński na Białorusi oraz wołyński i rówieński na Ukrainie. Po reformie administracyjnej w Białoruskiej SRR i likwidacji obwodu pińskiego tereny województwa znajdujące się na obszarze Białorusi prawie w całości należą do obwodu brzeskiego (poza m.in. wsią Lenin włączoną w skład obwodu homelskiego).

Podział administracyjny |

Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa. Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r., w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą, dane ze spisu powszechnego z 1921 r.

Powiat	Pow.km²	Mieszk.		Miasto powiatowe	Mieszk.
Województwo poleskie
brzeski	4625	216.200		Brześć nad Bugiem	50.700
drohiczyński (lub: drohicki)	2351	97.000		Drohiczyn	(1921) 1.987
iwacewicki (od 1935) ²	3562	83.700		Iwacewicze	(1921) 373
kobryński	3545	114.000		Kobryń	10.101
kosowski (do 1935) ²	3578	48.586		Kosów Poleski	3.256
koszyrski (lub: kamień-koszyrski)	3243	95.000		Kamień Koszyrski	(1921) 1.265
łuniniecki ³	5722	109.300		Łuniniec	8.721
piński ³	5587	183.600		Pińsk	31.913
prużański	2644	108.600		Prużana	8.013
sarneński (do 1930) ¹ ³	5441	131.652		Sarny	5.931
stoliński (od 1923) ³	5389	124.800		Stolin	6.328
¹ 16 grudnia 1930 r. powiat sarneński zmienił przynależność z województwa poleskiego do województwa wołyńskiego (Dz.U. z 1930 r. nr 82, poz. 649).
² 1 kwietnia 1935 r. zniesiono powiat kosowski a z jego terytorium utworzono powiat iwacewicki (Dz.U. z 1929 r. nr 35, poz. 318; zm. Dz.U. z 1931 r. nr 111, poz. 867).
³ 1 stycznia 1923 r. utworzono powiat stoliński z części powiatów łuninieckiego, sarneńskiego i pińskiego (Dz.U. z 1922 r. nr 116, poz. 1051).

Ludność |

Ludność województwa w 1921 wynosiła 880 898 osób^[10].

• Według narodowości:
  
  
  
  • 
    Białorusini 42,6%; 375220
  
  
  • 
    Polacy 24,3%; 214052
  
  
  • 
    Ukraińcy 17,7%; 156142
  
  
  • 
    Żydzi 10,4%; 91251
  
  
  • 
    Poleszucy 4,4%; 38565
  
  
  • 
    Rosjanie 0,5%; 4303
  
  
  • 
    Niemcy 0,1%; 905
  
  
  
  


• Według wyznania:
  
  
  
  • 
    prawosławne 79,2%; 697373
  
  
  • 
    mojżeszowe 12,6%; 110639
  
  
  • 
    rzymskokatolickie 7,8%; 68698
  
  
  • 
    ewangelickie 0,4%; 3804
  
  
  
  

Ludność województwa w 1931 wynosiła 1 132 200.

Główne miasta: Brześć nad Bugiem, Pińsk, Dawidgródek, Łuniniec, Kobryń, Prużana, Sarny^[7] i Stolin.

Według drugiego powszechnego spisu ludności z 1931 roku województwo zamieszkiwało 124 951 (11,0%) osób rzymskokatolickiego wyznania, 1780 – unickiego, 875 803 (77,4%) – prawosławnego wyznania, 3065 – augsburskiego, 415 – reformowanego, 79 – unijne ewangelickie, 1939 osób podało wyznanie ewangelickie bez bliższego określenia, 9329 – inne chrześcijańskie, 113 988 (10,1%) – mojżeszowe, 120 – inne niechrześcijańskie, 191 osób nie zostało określonych (oraz bezwyznaniowi), 279 osób nie podało przynależności konfesyjnej^[11]. W stosunku do pierwszego spisu liczba ludności polskiej była mniejsza o 10,8 tysięcy (164 163 osób) i stanowiła 14,5% a nie 24,3%, co sugerował pierwszy spis^[12].

Wojewodowie polescy w II Rzeczypospolitej |

• 
  Walery Roman 14 marca 1921 – 3 maja 1922


• 
  Stanisław Downarowicz 18 maja 1922 – 2 października 1924


• 
  Kazimierz Młodzianowski 4 października 1924 – 5 maja 1926


• 
  Jan Krahelski 14 lipca 1926 – 8 września 1932 (p.o. to 23 grudnia 1926)


• 
  Wacław Kostek-Biernacki 8 września 1932 – 2 września 1939


• 
  Jerzy Albin de Tramecourt (p.o. za Kostek-Biernacki) 17 lutego 1937 – 7 września 1937

Miasta i miasteczka |

Synteza |

W latach międzywojennych istniały trzy rodzaje jednostek osadniczych o charakterze topograficznie miejskim miasto, miasteczko i osada miejska. Na terenie woj. poleskiego występowały dwie formy (miasta i miasteczka).

Określenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że "miasto administracyjne" faktycznie posiadało prawa miejskie. Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw. kryterium administracyjne, jako najwięcej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta (Nisko, Borysław, Tustanowice) były wręcz wsiami^[13].

Odwrotnie wiele miasteczek, a nawet miast – a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka bądź prawa miejskie – były wsiami w gminach wiejskich^[13]. Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast (a więc nie wpływają na liczbę miast województwa), co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka/praw miejskich (poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).

Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Pruchnik Miasto, Waręż Miasto, Tartaków Miasto). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) aby odróżnić ją od innej (topograficznie wiejskiej) miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)^[13].

Za II Rzeczypospolitej w poczet miast (gmin miejskich) zaliczano różne grupy miejscowości zależnie od obszaru dawnego zaboru, w których się znajdowały. W województwach wschodnich byłego zaboru rosyjskiego (m.in. w woj. poleskim) po odzyskaniu niepodległości panowało zamieszanie co do charakteru prawnego miejscowości posiadających prawa miejskie/miasteczka. Sprawa ta została częściowo uregulowana różnymi rozporządzeniami^{[14][15][16][17]}, lecz przepisy były tylko częściowo wykonywane^[18]. Ostatecznie w woj. poleskim za miasta uznano wszystkie miejscowości posiadające w 1924 roku prawa miejskie bądź te miejscowości o prawach miasteczka, które liczyły ponad 2.000 mieszkańców. Jednakże Główny Urząd Statystyczny (na którego danych poniższa tabela jest utworzona) oparł wykaz nie na stanie faktycznym, lecz na obowiązujących przepisach prawno-administracyjnych (przez to są w nim niewielkie rozbieżności, np. Rokitno). Stąd:

• Za miasta (gminy miejskie) uznano wszelkie miejscowości, które za czasów rosyjskich posiadały ustrój miejski, o ile liczą (w 1924 roku) więcej niż 4000 mieszkańców


• Za miasteczka (gminy miejskie) uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców (w 1924 roku) od 2000^[19] do 4000 mieszkańców


• Za miasta/miasteczka (gminy miejskie) uznano także wszelkie inne miejscowości, na które ustawa miejska (względnie tymczasowa ustawa miejska) została rozciągnięta indywidualnymi rozporządzeniami Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich^[10]
  

W poniższej tabeli umieszczono wszystkie miasta i miasteczka województwa poleskiego obu typów (stan na 1924 rok) z podziałem na charakter prawny (rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje (prawa miejskie/miasteczka). W późniejszych latach część najmniejszych miast status miejski utraciła; w wykazie oznaczono (►) miasta, które w 1937 roku były już wsiami^[20].

Wykaz |

Stan ludności: na 30 czerwca 1921 roku (niezależnie od statusu jednostki w 1921 roku)
Główne źródło: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VIII - Województwo Poleskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
Źródła uzupełniające: Dzienniki Ustaw, przedstawione w przypisach
► = status miejski utracony przed 1937 rokiem

Herb	Miejscowość	Charakter prawny	Przywileje	Powiat	Liczba mieszk.
	Antopol	Miasto ►	Miasteczko	kobryński	2206
	Bereza Kartuska[21]	Miasto	Miasteczko	prużański	3526
	Bereźnica	Miasto ►	Miasteczko	sarneński[7]	2434
	Błudeń	Wieś	Miasteczko	prużański	257
	Brześć nad Bugiem	Miasto	Miasto	brzeski	29460
	Chomsk	Wieś	Miasteczko	drohicki	1678
	Dawidgródek	Miasto	Miasto	łuniniecki[6]	9851
	Dąbrowica	Miasto	Miasteczko	sarneński[7]	2694
	Domaczów	Wieś	Miasteczko	brzeski	1504
	Drohiczyn (Poleski)	Wieś	Miasteczko	drohicki	1978
	Dywin	Miasto ►	Miasteczko	kobryński	2299
	Hancewicze	Wieś	Miasteczko	łuniniecki	1015
	Horodec	Wieś	Miasteczko	kobryński	688
	Horodno	Miasto[22]►	Miasteczko	łuniniecki[6]	2597
	Janów	Miasto ►	Miasteczko	drohicki	3068
	Kamieniec Litewski	Miasto	Miasteczko	brzeski	2348
	Kamień Koszyrski	Wieś	Miasteczko	koszyrski	1265
	Kobryń	Miasto	Miasto	kobryński	8208
	Kossów	Miasto	Miasteczko[23]	kossowski	2433
	Kożangródek	Miasto ►	Miasteczko	łuniniecki	2706
	Lenin[24]	Wieś	Miasteczko	łuniniecki	1520
	Linowo	Wieś	Miasteczko	prużański	145
	Lubieszów	Wieś	Miasteczko	piński	339
	Łachwa	Miasto ►	Miasteczko	łuniniecki	3420
	Łohiszyn	Miasto[25]►	Miasteczko	piński	1984
	Łuniniec	Miasto	Miasto	łuniniecki	8267
	Malecz	Wieś	Miasteczko	prużański	430
	Małoryta	Wieś	Miasteczko	brzeski	1791
	Motol	Miasto ►	Miasto[26]	drohicki	4390
	Pińsk	Miasto	Miasto	piński	23468
	Pohost Zahorodny	Wieś	Miasteczko	łuniniecki[27]	748
	Pohost Zarzeczny	Wieś	Miasteczko	piński	720
	Prużana	Miasto	Miasto	prużański	6332
	Rafałówka	Wieś	Miasteczko	sarneński[7]	1315
	Raśna	Wieś	Miasteczko	brzeski	275
	Rokitno	Miasto[28]	Miasteczko[29]	sarneński[7]	1491
	Różana	Miasto	Miasto	kossowski	3622
	Sarny	Miasto	Miasto	sarneński[7]	5931
	Serniki	Miasto ►	Miasteczko	piński	2837
	Sielec	Wieś	Miasteczko	prużański	997
	Stolin	Miasto	Miasto	łuniniecki[6]	4763
	Szereszów	Miasto[30]►	Miasteczko	prużański	3310
	Telechany	Wieś	Miasteczko	kossowski	895
	Tomaszgród	Wieś	Miasteczko	sarneński[7]	803
	Wielka Hłusza	Wieś	Miasteczko	koszyrski	334
	Wierzchowice	Wieś	Miasteczko	brzeski	223
	Włodawka	Wieś	Miasteczko	brzeski	292
	Włodzimierzec	Miasto ►	Miasteczko	sarneński[7]	2935
	Wołczyn	Wieś	Miasteczko	brzeski	190
	Wysock	Miasto ►	Miasteczko	sarneński[6]	2978
	Wysokie Litewskie	Miasto	Miasteczko	brzeski	2100
	Żabinka	Wieś	Miasteczko	kobryński	610

Przypisy |

Zobacz też |

• Kresy Wschodnie


• Podział administracyjny II Rzeczypospolitej


• Dawne gminy w województwie poleskim

p • d • e Województwo poleskie (II Rzeczpospolita) miasto wojewódzkie – Pińsk (1921) Brześć nad Bugiem (od 1921) Powiaty ziemskie brzeski drohicki iwacewicki (od 1935) kobryński kosowski (do 1935) koszyrski łuniniecki piński prużański sarneński (do 1930) stoliński (od 1923)

p • d • e Podział administracyjny II Rzeczypospolitej Województwa białostockie (od 1919) kieleckie (od 1919) krakowskie (od 1920) lubelskie (od 1919) lwowskie (od 1920) łódzkie (od 1919) nowogródzkie (od 1921) poleskie (od 1921) pomorskie (od 1919) poznańskie (od 1919) stanisławowskie (od 1920) śląskie (od 1920) tarnopolskie (od 1920) Warszawa (od 1919) warszawskie (od 1919) wileńskie (od 1926) wołyńskie (od 1921) Okręgi adm. okręg nowogródzki (1920–21) okręg poleski (1920–21) okręg wołyński (1920–21) Śląsk Cieszyński (1920–22) Ziemia Wileńska (1922–26) Zobacz też województwo sandomierskie (projektowane)