Jfyhkgu

Historia Polski Monografie

Państwo polskie

• Państwo pierwszych Piastów

• Rozbicie dzielnicowe

• Zjednoczone Królestwo

• Korona Królestwa Polskiego

• Rzeczpospolita Obojga Narodów

• Ziemie polskie pod zaborami

• II Rzeczpospolita

• Polska podczas II wojny światowej

• Polska Rzeczpospolita Ludowa

• III Rzeczpospolita

Pozostałe

• Naród polski • Władcy Polski • Ustrój polityczny Polski • Historia konstytucji w Polsce

Portale

Polska • Polska Ludowa • Historia

Popiersia władców Polski oraz Piastów śląskich na wjeździe do Zamku Piastów Śląskich w Brzegu (zdjęcie z XIX wieku).

Władcy Polski – lista obejmuje książąt i królów Polski^[1]. Pierwszą dynastią panującą w Polsce byli Piastowie, którzy rządzili od powstania państwa polskiego (około 900) do 1370, z krótką przerwą na panowanie Przemyślidów (1291–1306). W latach 1138–1320 miało miejsce rozbicie dzielnicowe, kiedy władza nad ziemiami polskimi należała równocześnie do wielu niezależnych książąt piastowskich. Od 1370 do 1399 panowali dwaj monarchowie z dynastii Andegawenów, zaś od 1386 do 1572 monarchowie z dynastii Jagiellonów.

Od zawarcia unii lubelskiej (1569) każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie^[2].

Od 1573 do upadku Rzeczypospolitej w 1795 r. (III rozbiór Polski) władcy byli wybierani w drodze wolnej elekcji. W 1661 roku papież Aleksander VII przyznał królowi Janowi II Kazimierzowi Wazie i jego następcom tytuł rex orthodoxus^[3]. Konstytucja 3 maja (1791), Konstytucja Księstwa Warszawskiego (1807) i Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego (1812) przewidywały przywrócenie dziedziczności tronu i osadzenie na tronie dynastii Wettynów. Po kongresie wiedeńskim tytuł królów Polski nosili cesarze rosyjscy z dynastii Romanowów. W 1831 r. sejm zdetronizował Mikołaja I, choć ten nie uznał tej decyzji, bo konstytucja nie przewidywała możliwości detronizowania króla. Po pokonaniu polskiej armii i spacyfikowaniu powstania Romanowowie nadal używali tytułu króla Polski aż do upadku monarchii w Rosji.

Legendarni władcy Polski

W najważniejszych polskich kronikach średniowiecznych wspominano władców, którzy poprzedzali pierwszego historycznie potwierdzonego księcia Polski – Mieszka I. Byli to między innymi: Lech, Krak, Popiel, Piast.

 Osobny artykuł: Legendarni władcy Polski.

Piastowie – książęta Polan

Trzej bezpośredni poprzednicy Mieszka I są znani jedynie z relacji Galla Anonima. Ich historyczność jest dyskusyjna, jednak obecnie literatura skłania się do uznania listy władców przekazanej przez Galla za zgodną z rzeczywistością^[4]. Nie zalicza się ich do władców Polski. Sam termin „Polska” nie jest poświadczony w tych wczesnych czasach, a ziemie, którymi władali stanowiły prawdopodobnie tylko część późniejszej Polski.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
IX-X wiek(?)	Siemowit		Piast, Rzepicha	nieznana	przełom IX i X wieku(?)	Pierwszy władca z dynastii Piastów według relacji Anonima zwanego Gallem.
X wiek(?)	Lestek		Siemowit	nieznana	zapewne 930–950(?)
X wiek	Siemomysł		Lestek	nieznana	950–960

Piastowie – książęta i królowie Polski (do 1138)

Pierwszym władcą Polski potwierdzonym przez współczesne źródła był Mieszko I. Z władców Polski z dynastii Piastów panujących między około 960 a 1138 rokiem trzech dostąpiło koronacji: w 1025 roku Bolesław I Chrobry, w tym samym roku Mieszko II Lambert i w 1076 roku Bolesław II Szczodry.

Według relacji Kosmasa z Pragi w 1085 roku cesarz Henryk IV nadał Wratysławowi II, ówczesnemu władcy Czech, tytuł króla Polski; informacja ta jest jednak odrzucana przez większość badaczy^[5].

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
ok. 960–992	Mieszko I		Siemomysł	ok. 930–935	25 maja 992	Pierwszy władca Polski potwierdzony przez ówczesne źródła.
992–1025	Bolesław I Chrobry		Mieszko I, Dobrawa czeska	967	17 czerwca 1025	Pierwszy król Polski (koronowany w 1025), książę Czech 1003–1004 jako Bolesław IV.
1025–1031	Mieszko II Lambert		Bolesław I Chrobry, Emnilda słowiańska	990	10 maja 1034	Drugi król Polski (koronowany w 1025).
1031–1032	Bezprym		Bolesław I Chrobry, nieznana Węgierka	986 lub 987	wiosna 1032	W 1001 przebywał w Rawennie we wspólnocie Romualda z Camaldoli. Książę Polski od 1031 do 1032. Być może w czasach rządów Bezpryma została wydzielona Ottonowi Bolesławowiczowi jakaś dzielnica[6]
1032–1033	Mieszko II Lambert		Bolesław I Chrobry, Emnilda słowiańska	990	10 maja 1034	Źródła niemieckie podają, że Mieszko II Lambert zrzekł się korony w 1032 roku. W polskich źródłach do śmierci był tytułowany królem. Otto zmarł w 1033 roku śmiercią naturalną lub skrytobójczo zamordowany przez swego drużynnika. Natomiast Dytryk prawdopodobnie został wygnany z kraju w tym samym roku.
	Otto Bolesławowic		Bolesław I Chrobry, Emnilda słowiańska	ok. 1000	1033
	Dytryk		Syn jednego z młodszych braci Bolesława I Chrobrego	po 992	po 1032
1033–1034	Mieszko II Lambert		Bolesław I Chrobry, Emnilda słowiańska	990	10 maja 1034	Po śmierci Ottona i wygnaniu brata stryjecznego, Dytryka, Mieszko II Lambert zjednoczył w swym ręku pełnię władzy w Polsce.
1034–1058 (faktycznie od 1039 lub 1040)	Kazimierz I Odnowiciel		Mieszko II Lambert, Rycheza Lotaryńska	25 lipca 1016	28 listopada 1058	Z braku źródeł niejasne jest, kto sprawował władzę w latach 1034–1037, gdyż w tym okresie Kazimierz musiał opuścić kraj. Kronikarze średniowieczni uzupełniali tę lukę Bolesławem Zapomnianym, jednak od końca XIX wieku uznaje się jego postać za zmyśloną. Faktyczne panowanie Kazimierza nastąpiło od 1039 lub 1040 r. i trwało aż do jego śmierci.
1058–1079	Bolesław II Szczodry		Kazimierz I Odnowiciel, Maria Dobroniega	ok. 1042	2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082	Trzeci król Polski (koronowany w 1076). Znany również jako Bolesław II Śmiały.
1079–1086	Władysław I Herman		Kazimierz I Odnowiciel, Maria Dobroniega	ok. 1043	4 czerwca 1102	Po śmierci Kazimierza Odnowiciela panował na Mazowszu jako lennik Bolesława II Szczodrego.
1086–1089	Władysław I Herman		Kazimierz I Odnowiciel, Maria Dobroniega	ok. 1043	4 czerwca 1102	W 1086 roku zawarto kompromis polityczny pomiędzy Władysławem I Świętym (królem Węgier) a Władysławem Hermanem, na mocy którego Mieszko Bolesławowic otrzymał dzielnicę małopolską a Władysław I Herman zatrzymał władzę zwierzchnią. W 1089 roku z inicjatywy Sieciecha i Judyty Marii otruto Mieszka Bolesławowica i wysłano pierwszego syna Hermana (Zbigniewa) do klasztoru w Saksonii, umożliwiając Bolesławowi Krzywoustemu przyszłe objęcie tronu po ojcu.
	Mieszko Bolesławowic		Bolesław II Szczodry, Nieznana bliżej żona Bolesława II.	1069	1089
1089–1098	Władysław I Herman		Kazimierz I Odnowiciel, Maria Dobroniega	ok. 1043	4 czerwca 1102	W 1089 roku, po otruciu Mieszka Bolesławowica, Władysław I Herman stał się na powrót jedynowładcą Polski
1098–1102	Władysław I Herman		Kazimierz I Odnowiciel, Maria Dobroniega	ok. 1043	4 czerwca 1102	W roku 1098 synowie Władysława (Zbigniew i Bolesław III Krzywousty), przy poparciu możnych, obalili Sieciecha i wymogli na ojcu podział państwa na dzielnice. Zbigniew otrzymał Wielkopolskę, Kujawy i ziemię sieradzko-łęczycką, a Bolesław Małopolskę i Śląsk, zaś Władysław zatrzymał dla siebie Mazowsze wraz z władzą zwierzchnią nad wszystkimi księstwami.
	Zbigniew		Władysław I Herman, nieznana Polka	ok. 1070	8 lipca 1113?
	Bolesław III Krzywousty		Władysław I Herman, Judyta czeska	20 sierpnia 1086	28 października 1138
1102–1107	Zbigniew		Władysław I Herman, nieznana Polka	ok. 1070	8 lipca 1113?	Książę wielkopolski, mazowiecki i kujawski w latach 1102–1107.
	Bolesław III Krzywousty		Władysław I Herman, Judyta czeska	20 sierpnia 1086	28 października 1138	Książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107.
1107–1138	Bolesław III Krzywousty		Władysław I Herman, Judyta czeska	20 sierpnia 1086	28 października 1138	Książę małopolski, śląski i sandomierski w latach 1102–1107, książę Polski w latach 1107–1138.

Okres rozbicia dzielnicowego

Ustawa sukcesyjna Bolesława III Krzywoustego zapoczątkowała w Polsce okres rozbicia dzielnicowego. Najważniejszym z książąt miał być władca dzielnicy senioralnej (w jej granicach znajdowała się stolica państwa – Kraków), będący zarazem – zgodnie z zasadą senioratu – najstarszym z rodu. Zasada ta została podważona już w 1146 roku wraz z wypędzeniem Władysława II Wygnańca, a załamała się w wyniku decyzji zjazdu łęczyckiego w 1180 roku, chociaż jeszcze w XIII wieku część pretendentów do dzielnicy krakowskiej powoływała się na swoje prawa z racji bycia najstarszym w rodzie. Zasada zwierzchności księcia krakowskiego nad całym państwem (zasada pryncypatu) obowiązywała do śmierci w Gąsawie w 1227 księcia Leszka Białego. Od tego momentu stopniowo postępowało rozdrobnienie ziem Polski, powiązane z umacnianiem się separatyzmu księstw dzielnicowych.

Piastowie – książęta zwierzchni

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1138–1146	Władysław II Wygnaniec		Bolesław III Krzywousty, Zbysława kijowska	1105	30 maja 1159	Książę śląski 1138–1146.
1146–1173	Bolesław IV Kędzierzawy		Bolesław III Krzywousty, Salomea z Bergu	ok. 1121/1122	5 stycznia 1173	Książę mazowiecki 1138–1173, śląski 1146–1163.
1173–1177	Mieszko III Stary		Bolesław III Krzywousty, Salomea z Bergu	1122/1125	13 lub 14 marca 1202	Po raz pierwszy. Książę wielkopolski 1138–1179, 1182–1202.
1177–1191	Kazimierz II Sprawiedliwy		Bolesław III Krzywousty, Salomea z Bergu	1138	4 maja 1194	Po raz pierwszy. Książę wiślicki 1166–1173, sandomierski 1173–1194, mazowiecki 1186–1194.
1191	Mieszko III Stary		Bolesław III Krzywousty, Salomea z Bergu	1122/1125	13 lub 14 marca 1202	Po raz drugi.
1191–1194	Kazimierz II Sprawiedliwy		Bolesław III Krzywousty, Salomea z Bergu	1138	4 maja 1194	Po raz drugi.
1194–1198	Leszek I Biały		Kazimierz II Sprawiedliwy, Helena znojemska	ok. 1184/1185	24 listopada 1227	Po raz pierwszy.
1198–1199	Mieszko III Stary		Bolesław III Krzywousty, Salomea z Bergu	1122/1125	13 lub 14 marca 1202	Po raz trzeci.
1199	Leszek I Biały		Kazimierz II Sprawiedliwy, Helena znojemska	ok. 1184/1185	24 listopada 1227	Po raz drugi.
1199–1202	Mieszko III Stary		Bolesław III Krzywousty, Salomea z Bergu	1122/1125	13 lub 14 marca 1202	Po raz czwarty.
1202–1206[a]	Władysław III Laskonogi		Mieszko III Stary, Eudoksja kijowska	1161/1167	3 listopada 1231	Po raz pierwszy. Książę wielkopolski 1202–1220.
1206[a]-1210	Leszek I Biały		Kazimierz II Sprawiedliwy, Helena znojemska	ok. 1184/1185	24 listopada 1227	Po raz trzeci.
1210–1211	Mieszko IV Plątonogi		Władysław II Wygnaniec, Agnieszka austriacka	1131–1146	1211	Książę raciborski 1173–1211, opolski 1202–1211 jako Mieszko I
1211–1225	Leszek Biały		Kazimierz II Sprawiedliwy, Helena znojemska	ok. 1184/1185	24 listopada 1227	Po raz czwarty. W 1224 roku wojska małopolskie zostały rozgromione przez Prusów, a do klęski przyczyniła się ucieczka członków małopolskiego rodu Gryfitów. Leszek Biały zaczął karać członków rodu.
1225	Henryk I Brodaty		Bolesław I Wysoki, Krystyna	1165–1170	19 marca 1238	Po raz pierwszy. Gdy Leszek Biały zastosował represje wobec członków rodu Gryfitów, ci w odpowiedzi na to w 1225 roku (pod nieobecność księcia Leszka Białego w Krakowie), przywołali na tron krakowski Henryka I Brodatego. Książę śląski od 1201.
1225–1227	Leszek Biały		Kazimierz II Sprawiedliwy, Helena znojemska	ok. 1184/1185	24 listopada 1227	Po raz piąty. Krótkotrwały konflikt z Henrykiem I Brodatym zakończono zawarciem pokoju, wycofaniem się księcia śląskiego z Krakowa, a zarazem wygnaniem Gryfitów z Małopolski. Po śmierci Leszka Białego upada zasada zwierzchnictwa księcia krakowskiego nad Polską.

Piastowie – książęta krakowscy

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1228–1229	Władysław III Laskonogi		Mieszko III Stary, Eudoksja kijowska	1161/1167	3 listopada 1231	Po raz drugi. W latach 1228–1229 w jego zastępstwie rządy w dzielnicy senioralnej sprawował Henryk I Brodaty[7].
1229–1232	Konrad I mazowiecki		Kazimierz II Sprawiedliwy, Helena znojemska	ok. 1187	31 sierpnia 1247	Po raz pierwszy. Tytuł księcia krakowskiego przyjął dopiero po śmierci Władysława Laskonogiego[8]. Książę mazowiecki od 1202[9].
1232–1238	Henryk I Brodaty		Bolesław I Wysoki, Krystyna	1165–1170	19 marca 1238	Po raz drugi. Książę śląski od 1201.
1238–1241	Henryk II Pobożny		Henryk I Brodaty, Jadwiga z Andechs	1196–1207	9 kwietnia 1241	Książę śląski od 1238.
1241	Bolesław II Rogatka		Henryk II Pobożny, Anna Przemyślidka	ok. 1220/1225	26 grudnia 1278	Książę śląski jako Bolesław II
1241–1243	Konrad Mazowiecki		Kazimierz II Sprawiedliwy, Helena znojemska	ok. 1187	31 sierpnia 1247	Po raz drugi.
1243–1279	Bolesław V Wstydliwy		Leszek Biały, Grzymisława	21 czerwca 1226	7 grudnia 1279
1279–1288	Leszek Czarny		Kazimierz I kujawski, Konstancja śląska	ok. 1240–1243	30 września 1288	Książę sieradzki i łęczycki.
1288	Bolesław II mazowiecki		Siemowit I, Perejesława halicka	ok. 1251	20 kwietnia 1313	Po raz pierwszy. Książę mazowiecki jako Bolesław II i sandomierski. Wezwany na tron krakowski przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa oraz możnych małopolskich. Jeszcze w tym samym roku został wyparty z Krakowa przez Henryka IV Probusa.
1288–1289	Henryk IV Prawy		Henryk III Biały, Judyta mazowiecka	1257/1258	23 czerwca 1290	Po raz pierwszy. Książę wrocławski od 1270. Po opanowaniu Krakowa w 1288 roku powrócił na Śląsk. Książę mazowiecki Bolesław II nie zrezygnował jednak z Krakowa. 26 lutego 1289 roku wojska Henryka IV Probusa zostały pokonane przez siły Bolesława II i jego sojuszników. Kraków przejął ponownie Bolesław VII Siemowitowicz.
1289	Bolesław II mazowiecki		Siemowit I, Perejesława halicka	ok. 1251	20 kwietnia 1313	Po raz drugi. Bolesław II mazowiecki po pokonaniu Henryka IV Probusa pod Siewierzem zajął Kraków. Latem 1289 roku zawarł układ z bratem, Konradem II czerskim, oddając mu w zamian za pomoc zbrojną Sandomierz. Krok ten wywołał oburzenie możnych małopolskich, którzy wygnali Bolesława, a na tron przywołali Władysława Łokietka.
1289	Władysław I Łokietek		Kazimierz I kujawski, Eufrozyna opolska	1260	2 marca 1333	Po raz pierwszy. Możni małopolscy niezadowoleni z rządów Bolesława II mazowieckiego, powołali na tron Władysława IV Łokietka, który zajął Kraków, ale już w sierpniu 1289 roku został z niego wyparty przez Henryka IV Probusa. Według legendy Władysław Łokietek zbiegł z miasta w mnisim przebraniu i dzięki pomocy krakowskich franciszkanów w chwili wkraczania do miasta wojsk księcia wrocławskiego.
1289–1290	Henryk IV Prawy		Henryk III Biały, Judyta mazowiecka	1257/1258	23 czerwca 1290	Po raz drugi. Henryk IV Probus odzyskał władzę w Krakowie. Popierającego Władysława Łokietka biskupa krakowskiego, Pawła z Przemankowa, książę wrocławski nakazał uwięzić. Władysław Łokietek zdołał utrzymać się na tronie książęcym w Sandomierzu.
1290–1291	Przemysł II		Przemysł I, Elżbieta wrocławska	14 października 1257	8 lutego 1296	Książę poznański od 1273, wielkopolski od 1279, gdański od 1294.

Piastowie – król Polski (de facto Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego)

Przemysł II mimo utraty władzy w Małopolsce, władał nadal Wielkopolską i Pomorzem Gdańskim. W 1295 roku koronowany został na króla Polski.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1295–1296	Przemysł II		Przemysł I, Elżbieta wrocławska	14 października 1257	8 lutego 1296	Czwarty król Polski (1295–1296). Książę poznański od 1273, wielkopolski od 1279, gdański od 1294.

Przemyślidzi – książęta krakowscy

W 1291 roku księstwo krakowskie znalazło się w rękach czeskiego króla Wacława II. W 1292 roku zajął on księstwo sandomierskie, a w 1299 roku także Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. W 1300 roku został koronowany na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę.

Wacław II zmarł 21 czerwca 1305 roku i rządy po nim objął jego syn Wacław III. 4 sierpnia 1306 roku został on jednak zamordowany w trakcie przygotowań do wyprawy do Polski. We wrześniu tego samego roku Kraków znalazł się w rękach Władysława I Łokietka.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1291–1305	Wacław II		Przemysł Ottokar II, Kunegunda Halicka	27 października 1271	21 czerwca 1305	Piąty król Polski (koronowany w 1300).
1305–1306	Wacław III		Wacław II, Guta Habsburżanka	6 października 1289	4 sierpnia 1306	Nigdy nie przybył do Polski

Kolejni następcy Wacława III na tronie czeskim zgłaszali pretensje do polskiego tronu (tytułowali się królami Polski):

• 
  Rudolf I (1306–1307)


• 
  Henryk Karyncki (1306, 1307–1310).


• 
  Jan I Luksemburski (1310–1335)

W listopadzie 1335 roku na zjeździe wyszehradzkim Jan Luksemburski zrzekł się roszczeń do polskiej korony w zamian za 20 tysięcy kóp groszy praskich.

Piastowie – książęta krakowscy

W 1306 roku księciem krakowskim został Władysław I Łokietek z kujawskiej linii Piastów, który już wcześniej opanował księstwo sandomierskie. W 1314 roku zajął Wielkopolskę. 20 stycznia 1320 roku został koronowany na króla Polski, kładąc w ten sposób kres okresowi rozbicia dzielnicowego.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1306–1320	Władysław IV Łokietek		Kazimierz I kujawski, Eufrozyna opolska	1260	2 marca 1333	Po raz drugi. Od 1320 król Polski.

Pozostałe księstwa dzielnicowe

Na terenie Polski w dobie rozbicia dzielnicowego powstało szereg księstw. Z nich księstwa wielkopolskie, kujawskie, a później także mazowieckie po wymarciu poszczególnych linii Piastów powróciły pod władzę królów Polski.

Księstwa śląskie w XIV wieku stały się czeskim lennym, jednak w niektórych aż do XVII wieku rządzili Piastowie (najdłużej w księstwie brzesko-legnickim do 1675 roku). Część księstw śląskich po wymarciu miejscowych Piastów zostało bezpośrednio wcielonych do Korony Czeskiej, w niektórych jako czescy lennicy rządzili przedstawiciele innych dynastii (najdłużej w księstwie cieszyńskim do 1918 roku).

Władcami księstw powstałych w Polsce, obok księstwa krakowskiego, w okresie rozbicia dzielnicowego byli:

• 
  książęta wielkopolscy – w 1314 roku Wielkopolska weszła w skład jednoczącego się Królestwa Polskiego


• 
  książęta sandomierscy – w 1304 roku księstwo sandomierskie zajął Władysław I Łokietek, który w 1320 roku został koronowany na króla Polski


• 
  książęta mazowieccy – w 1526 roku Mazowsze zostało inkorporowane do Korony Polskiej


• 
  książęta kujawscy – ostatni książę kujawski Władysław Biały w 1363 lub 1364 roku abdykował na rzecz polskiego króla Kazimierza III Wielkiego
  


• 
  książęta łęczyccy i sieradzcy – Sieradz inkorporowany do Korony w 1339, Łęczyca w 1352.


• Śląsk:
  
  
  
  • 
    książęta wrocławscy – od 1335 roku lennicy czescy, od 1335 roku księstwo wrocławskie było własnością królów czeskich
  
  
  • 
    książęta legnicko-brzescy – od 1329 roku lennicy czescy
  
  
  • 
    książęta świdnicko-jaworscy – w 1392 roku księstwo świdnicko-jaworskie weszło w skład Korony Czeskiej
  
  
  • książęta ziębiccy
  
  
  • 
    książęta głogowscy – w 1331 roku księstwo głogowskie weszło w skład Królestwa Czeskiego
  
  
  • 
    książęta żagańscy – od 1329 roku lennicy czescy
  
  
  • 
    książęta oleśniccy – od 1329 roku lennicy
  
  
  • książęta opolsko-raciborscy
  
  
  • 
    książęta cieszyńscy – od 1327 roku lennicy czescy
  
  
  • 
    książęta oświęcimscy – od 1327 roku lennicy czescy
  
  
  • 
    książęta opolscy – od 1327 roku lennicy czescy
  
  
  • 
    książęta raciborscy – od 1327 roku lennicy czescy
  
  
  
  


• 
  władcy Ziemi Lubuskiej – od XIII wieku do Marchii Brandenburskiej


• 
  władcy Pomorza Gdańskiego – od XIV wieku do państwa zakonu krzyżackiego

Piastowie – królowie Polski

W 1306 roku księciem krakowskim został Władysław I Łokietek z kujawskiej linii Piastów, który już wcześniej opanował księstwo sandomierskie. W 1314 roku zajął Wielkopolskę. 20 stycznia 1320 roku został koronowany na króla Polski, kładąc w ten sposób kres okresowi rozbicia dzielnicowego.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Data koronacji	Informacje dodatkowe
1320–1333	Władysław I Łokietek		Kazimierz I kujawski, Eufrozyna opolska	1260	2 marca 1333	20 stycznia 1320	Szósty król Polski
1333–1370	Kazimierz III Wielki[10]		Władysław I Łokietek, Jadwiga kaliska	30 kwietnia 1310	5 listopada 1370	25 kwietnia 1333	Siódmy król Polski

Andegawenowie – królowie Polski

W 1370 roku zmarł Kazimierz III Wielki, król Polski, nie pozostawiając legalnego męskiego potomstwa. Na mocy wcześniejszych umów kolejnym władcą został siostrzeniec zmarłego – Ludwik Węgierski.

Ludwik zmarł w 1382 roku, nie pozostawiając męskiego potomstwa. Zgodnie z wcześniejszymi umowami polski tron miał przypaść jednej z jego córek. Ostatecznie w 1384 roku władcą została najmłodsza, Jadwiga.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Data koronacji	Informacje dodatkowe
1370–1382	Ludwik Węgierski		Karol Robert, Elżbieta Łokietkówna	5 marca 1326	10 września 1382	17 listopada 1370	Król Węgier 1342–1382.
1384–1399	Jadwiga Andegaweńska		Ludwik Węgierski, Elżbieta Bośniaczka	między 3 października 1373 a 18 lutego 1374	17 lipca 1399	16 października 1384	Koronowana na króla Polski w 1384 roku. Od 1386 współrządziła ze swoim mężem Władysławem II Jagiełłą.

Jagiellonowie

Jesienią 1384 Jadwiga Andegaweńska przybyła z Węgier do Polski^[11], gdzie 16 października tego roku w Krakowie została koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę na króla Polski. Wobec jej małoletności ster rządów w państwie dzierżyli możnowładcy małopolscy, pozostający w kontakcie z jej matką Elżbietą Bośniaczką, jednakże nie powołano regenta, ponieważ, jak pisze Jan Długosz: wszystko co mówiła lub czyniła znamionowało sędziwego wieku powagę.

W 1386 roku królem Polski u boku Jadwigi Andegaweńskiej został Władysław II Jagiełło, wielki książę litewski. Założona przez niego dynastia Jagiellonów panowała w Polsce i w Litwie do 1572 roku. Nie posiadał prawa do dziedzicznego panowania, dlatego następne nominacje na króla odbywały się na zasadach „wolnej elekcji” – wbrew ostatniej woli Kazimierza Wielkiego (w przypadku braku prawnego potomka dziedziczna władza miała wrócić do – kolejnego w linii – Piasta), wymuszonej przez czwartą żonę Władysława II Jagiełły – Zofię Holszańską, z którą miał synów (dzieci z poprzednich małżeństw wcześnie zmarły), przy czym po śmierci poprzednika jako pierwszą wysuwano kandydaturę syna, później męża córki.

Rodzina Jagiellonów „infantką” (spadkobierczynią rodu) wyznaczyła Annę Jagiellonkę (późniejszego króla Polski), a następnie – po śmierci swojego męża Stefana królowa Anna Jagiellonka przekazała tron Rzeczypospolitej synowi swojej siostry – Katarzyny Jagiellonki – Zygmuntowi III Wazie, również na zasadach „wolnej elekcji”. W czasach panowania tej dynastii Polskę i Litwę łączyła unia personalna (władca Wielkiego Księstwa Litewskiego wybierany był również na króla Polski), przekształcona w 1569 roku w unię realną – na skutek wygaśnięcia męskiej linii legalnych następców i pretendentów do polskiej korony.

W latach 1444–1447 Polska nie miała króla. Początkowo liczono się z możliwością powrotu Władysława III Warneńczyka, później jego brat Kazimierz IV Jagiellończyk przez dwa lata toczył pertraktacje z polskimi panami, głównie odnośnie charakteru unii polsko-litewskiej. Ostatecznie doszli do porozumienia, a Kazimierz Jagiellończyk 25 czerwca 1447 roku został koronowany na króla Polski.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Data koronacji	Informacje dodatkowe
1386–1434	Władysław II Jagiełło		Olgierd Giedyminowic, Julianna twerska	ok. 1362(?)	1 czerwca 1434	4 marca 1386	Najwyższy książę litewski 1386–1434, wielki książę litewski 1377–1392. W latach 1386–1399 współrządził ze swoją żoną Jadwigą.
1434–1444	Władysław III Warneńczyk		Władysław II Jagiełło, Zofia Holszańska	31 października 1424	10 listopada 1444	25 lipca 1434	Król Węgier 1440–1444, najwyższy książę litewski 1434–1440 (tytularny do 1444).
1447–1492	Kazimierz IV Jagiellończyk		Władysław II Jagiełło, Zofia Holszańska	30 listopada 1427	7 czerwca 1492	25 czerwca 1447	Wielki książę litewski 1440–1492.
1492–1501	Jan I Olbracht		Kazimierz IV Jagiellończyk, Elżbieta Rakuszanka	27 grudnia 1459	17 czerwca 1501	23 września 1492
1501–1506	Aleksander Jagiellończyk		Kazimierz IV Jagiellończyk, Elżbieta Rakuszanka	5 sierpnia 1461	19 sierpnia 1506	12 grudnia 1501	Wielki książę litewski 1492–1506.
1506–1548	Zygmunt I Stary		Kazimierz IV Jagiellończyk, Elżbieta Rakuszanka	1 stycznia 1467	1 kwietnia 1548	24 stycznia 1507	Wielki książę litewski 1506–1548.
1548–1572	Zygmunt II August		Zygmunt I Stary, Bona Sforza	1 sierpnia 1520	7 lipca 1572	20 lutego 1530	Wielki książę litewski. Koregent Zygmunta I na tronie litewskim od 1529 roku oraz w królestwie Polskim od koronacji w 1530 roku (vivente rege). Władzę przejął po śmierci Zygmunta I Starego w 1548 roku.

Władcy elekcyjni Rzeczypospolitej Obojga Narodów

W latach 1573–1795 Polską (Koroną), tworzącą wraz z Litwą Rzeczpospolitą Obojga Narodów, rządzili królowie wybierani w drodze wolnej elekcji.

W okresach pomiędzy śmiercią monarchy a wyborem następcy władzę pełnił Interrex.

Anna Jagiellonka 13 grudnia 1575 roku na Rynku Starego Miasta w Warszawie została wybrana w wolnej elekcji królem Polski i wielkim księciem Litwy, ostatecznie dzień później stronnictwo szlacheckie pod przewodnictwem Jana Zamoyskiego uznało ją za króla „Piasta”, „przydając jej na małżonka” księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego^[12].

Kilkakrotnie dochodziło na przestrzeni lat do podwójnych elekcji:

• 12 grudnia 1575 roku stronnictwo habsburskie obrało królem cesarza Maksymiliana II Habsburga, lecz ostatecznie królem wybrano jego kontrkandydata – Stefana Batorego. Sam Maksymilian zmarł niedługo potem – 12 października 1576 roku.


• 19 sierpnia 1587 roku większość poparła Zygmunta III Wazę, lecz trzy dni później Jakub Woroniecki, biskup kijowski, popierany przez grupę magnatów ogłosił królem Maksymiliana III Habsburga. Ten 27 września tego samego roku zaprzysiągł pacta conventa. Pokonany w bitwie pod Byczyną, na mocy traktatu bytomsko-będzińskiego. 9 marca 1589 roku zrzekł się tytułu króla Polski.


• 27 czerwca 1697 roku prymas Michał Stefan Radziejowski ogłosił królem Polski Franciszka Ludwika księcia Conti, z kolei uzurpujący sobie prawa interrexa, biskup kujawski, Stanisław Kazimierz Dąmbski – Augusta II Mocnego. Ostatecznie władcą został August, zaś zwolennicy Contiego uznali go królem 21 maja 1698 roku na mocy ugody łowickiej.

Maksymilian II Habsburg, Maksymilian III Habsburg i Franciszek Ludwik Conti są pomijani w zestawieniach polskich władców^[13].

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Daty elekcji i koronacji	Wybrany równolegle	Nazwa dynastii Informacje dodatkowe
1573–1575	Henryk Walezy		Henryk II Walezjusz, Katarzyna Medycejska	19 września 1551	2 sierpnia 1589	11 maja 1573 21 lutego 1574		Walezjusze (linia boczna Kapetyngów) Król Francji 1574–1589.
1575–1586 (Formalnie do 1596)	Anna Jagiellonka		Zygmunt I Stary, Bona Sforza	18 października 1523	9 września 1596	13 grudnia 1575 1 maja 1576	Maksymilian II Habsburg	Jagiellonowie Współrządziła z mężem (Stefanem Batorym), po jego śmierci i koronacji jej siostrzeńca (Zygmunta III) wpływała na politykę państwa.
1576–1586	Stefan Batory		Stefan Batory, Katarzyna Telegdi	27 września 1533	12 grudnia 1586	15 grudnia 1575 1 maja 1576		Batory Książę Siedmiogrodu 1571–1586.
1587–1632	Zygmunt III Waza		Jan III Waza, Katarzyna Jagiellonka	20 czerwca 1566	30 kwietnia 1632	19 sierpnia 1587 27 grudnia 1587	Maksymilian III Habsburg	Wazowie Król Szwecji 1592–1599.
1632–1648	Władysław IV Waza		Zygmunt III Waza, Anna Habsburżanka	9 czerwca 1595	20 maja 1648	8 listopada 1632 6 lutego 1633		Wazowie Tytularny król Szwecji 1632–1648, wybrany carem Rosji w 1610, tytularny car Rosji do 1634.
1648–1668	Jan II Kazimierz		Zygmunt III Waza, Konstancja Habsburżanka	22 marca 1609	16 grudnia 1672	20 listopada 1648 17 stycznia 1649		Wazowie Abdykował 16 września 1668 (zm. 1672); tytularny król Szwecji 1648–1660.
1669–1673	Michał Korybut Wiśniowiecki		Jeremi Wiśniowiecki, Gryzelda Zamoyska	31 lipca 1640	10 listopada 1673	19 czerwca 1669 29 września 1669		Król „Piast”
1674–1696	Jan III Sobieski		Jakub Sobieski, Zofia Teofila Daniłowiczówna	17 sierpnia 1629	17 czerwca 1696	21 maja 1674 2 lutego 1676		Król „Piast”
1697–1704	August II Mocny		Jan Jerzy III, Anna Zofia duńska	12 maja 1670	1 lutego 1733	27 czerwca 1697 15 września 1697	Franciszek Ludwik Burbon-Conti	Wettynowie Abdykował 24 września 1706. Elektor Saksonii 1694–1733.
1704–1709	Stanisław Leszczyński		Rafał Leszczyński, Anna Jabłonowska	20 października 1677	23 lutego 1766	12 lipca 1704 20 lutego 1705		Król „Piast”
1709–1733	August II Mocny		Jan Jerzy III, Anna Zofia duńska	12 maja 1670	1 lutego 1733	–		Wettynowie Ponownie
1733–1736[14]	Stanisław I Leszczyński		Rafał Leszczyński, Anna Jabłonowska	20 października 1677	23 lutego 1766	12 września 1733 -		Król „Piast” Ponownie Abdykował 26 stycznia 1736. Książę Lotaryngii i Baru 1738–1766
1733–1763[14]	August III Sas		August II Mocny, Krystyna Eberhardyna	17 października 1696	5 października 1763	5 października 1733 17 stycznia 1734		Wettynowie Elektor Saksonii 1733–1763.
1764–1795	Stanisław August Poniatowski		Stanisław Poniatowski, Konstancja Czartoryska	17 stycznia 1732	12 lutego 1798	7 września 1764 25 listopada 1764		Król „Piast” Abdykował 25 listopada 1795 roku na rzecz Rosji[15].

Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z mapy Europy w wyniku rozbiorów dokonanych przez Rosję, Prusy i Austrię. Ostatni traktat rozbiorowy podpisano 24 października 1795 roku. Miesiąc później, 25 listopada, w Grodnie abdykował ostatni król Polski – Stanisław August Poniatowski.

Okres zaborów (1795–1918)

 Osobny artykuł: Władcy ziem polskich w czasie zaborów.

W 1795 roku Rzeczpospolita Obojga Narodów zniknęła z mapy politycznej Europy, podzielona między Imperium Rosyjskie, Królestwo Prus i Arcyksięstwo Austriackie. Dwa pierwsze traktaty rozbiorowe, podobnie jak każdy traktat o zmianie granic, zostały zatwierdzone przez polski Sejm; trzeci rozbiór, wobec likwidacji państwa, nie mógł być przez stronę polską zatwierdzony. Żadne z państw zaborczych nie usiłowało się przedstawić jako następca prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Władcy państw zaborczych dodawali do swojej tradycyjnej tytulatury określenia związane z ziemiami znajdującymi się w granicach dawnej Rzeczypospolitej:

• 
  królowie Prus – od 1815 do 1918 roku używali tytułu wielkiego księcia poznańskiego, mimo likwidacji autonomii samego księstwa w 1849 roku,


• 
  cesarze Austrii – do 1918 roku nosili tytuł króla Galicji i Lodomerii oraz wielkiego księcia Krakowa,


• 
  cesarze Rosji – posługiwali się m.in. tytułami wielkiego księcia Litwy, Wołynia i Podola, księcia Żmudzi oraz pana i wielkiego księcia Połocka, Witebska i Mścisławia.

Księstwo Warszawskie (1807–1815)

Wettynowie

W latach 1807–1815, na mocy decyzji Napoleona Bonaparte, istniało Księstwo Warszawskie, którego jedynym władcą był Fryderyk August I, król saski, wnuk polskiego króla Augusta III. Po ataku Napoleona na Rosję w 1812 Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego wyznaczyła Fryderyka Augusta jako króla Polski, natomiast jego następcy mieli być według porządku ustanowionego w domu saskim. W związku z decyzjami kongresu wiedeńskiego Fryderyk August I został zmuszony do rezygnacji z tytułu księcia warszawskiego. Księstwo składało się z ziem II, III (z wyjątkiem ziemi białostockiej) i częściowo I (Obwód Nadnotecki) zaboru pruskiego, a od 1809 również z ziem III i częściowo I (cyrkuł zamojski) zaboru austriackiego. W 1812 pod władzą polsko-francuską przejściowo znalazła się także znaczna część zaboru rosyjskiego.

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1807–1815	Fryderyk August I		Fryderyk Krystian Wettyn, elektor saski Maria Antonina Wittelsbach	23 grudnia 1750	5 maja 1827	Król Saksonii w latach 1806–1827, książę warszawski z nadania cesarza Napoleona I. W 1812 desygnowany na króla Polski.

Królestwo Polskie (kongresowe) (1815–1917)

W wyniku kongresu wiedeńskiego utworzono Królestwo Polskie (zwane kongresowym), w unii personalnej z Cesarstwem Rosyjskim. W 1831 roku mimo detronizacji Mikołaja I, cesarze Rosyjscy aż do 1917 roku tytułowali się królami Polski, mimo zniesienia autonomii królestwa.

Romanowowie

Okres panowania	Imię władcy	Portret władcy	Rodzice	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1815–1825	Aleksander I Pawłowicz		Paweł I Romanow Maria Fiodorowna	23 grudnia 1777	1 grudnia 1825	Cesarz Rosji od 1801.
1825–1855	Mikołaj I Pawłowicz		Paweł I Romanow, Maria Fiodorowna	6 lipca 1796	2 marca 1855	Koronowany na króla Polski 24 maja 1829 r. Zdetronizowany przez Sejm w 1831.
1855–1881	Aleksander II Mikołajewicz		Mikołaj I, Aleksandra Fiodorowna	29 kwietnia 1818	13 marca 1881
1881–1894	Aleksander III Aleksandrowicz		Aleksander II, Maria Aleksandrowna	26 lutego/10 marca 1845	20 października/1 listopada 1894
1894–1917	Mikołaj II Aleksandrowicz		Aleksander III, Maria Fiodorowna	6 maja/18 maja 1868	16/17 lipca 1918	15 marca 1917 r. abdykował na rzecz brata.
1917	Michał II Aleksandrowicz		Aleksander III, Maria Fiodorowna	22 listopada 1878	13 lipca 1918	Nie przyjął tytułu, 16 marca 1917 r. abdykował na rzecz Rządu Tymczasowego.

Królestwo Polskie (regencyjne) (1917-1918)

W czasie I wojny światowej ziemie polskie zaboru rosyjskiego były okupowane przez Niemcy i Austro-Węgry, które aktem 5 listopada 1916 r. zadeklarowały utworzenie Królestwa Polskiego. Od 12 września 1917 do 14 listopada 1918 r. roku monarchę i regenta Królestwa Polskiego aktu 5 listopada zastępowała Rada Regencyjna^[16], zaś w dniach od 14 do 22/29 listopada 1918 r. Radę Regencyjną zastępował Naczelny Dowódca Józef Piłsudski^[17].

Okres rządów	Organ zastępujący władcę	Portret	Data urodzin	Data śmierci	Informacje dodatkowe
1917–1918	Rada Regencyjna		–	–	skład: Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski, Józef Ostrowski
1918	Naczelny Dowódca Józef Piłsudski		5 grudnia 1867	12 maja 1935	Od 11 do 14 listopada 1918 sprawował władzę zwierzchnią wraz z Radą Regencyjną[b].

Polska po 14 listopada 1918

 Osobny artykuł: Prezydenci Polski.

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• 
  Duczmal M., Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1996.


• Dybkowska A., Żaryn J., Żaryn M., Polskie dzieje. Od czasów najdawniejszych po współczesność, wyd. 2, Warszawa 1995. ​ISBN 83-01-11870-9​


• Józef AndrzejJ.A. Gierowski Józef AndrzejJ.A., Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648–1763), Kraków: „Fogra”, 2001, ISBN 83-85719-35-0, ISBN 83-85719-56-3, OCLC 830984919 .


• 
  Grodziski S., Polska w czasach przełomu (1764–1815), Kraków 2001. ​ISBN 83-85719-45-8​


• StanisławS. Grodziski StanisławS., Porównawcza historia ustrojów państwowych, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 1998, ISBN 83-7052-840-6, OCLC 830205241 .


• StanisławS. Grzybowski StanisławS., Dzieje Polski i Litwy (1506–1648), Kraków: „Fogra”, 2000, ISBN 83-85719-48-2, OCLC 830272034 .


• Morby J.E., Dynastie świata. Przewodnik chronologiczny i genealogiczny, Kraków 1995, s. 261–263. ​ISBN 83-7006-263-6​


• JerzyJ. Wyrozumski JerzyJ., Dzieje Polski piastowskiej (VIII w.-1370), Kraków: „Fogra”, 1999, ISBN 83-85719-38-5, OCLC 749221743 .


• 
  Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, wyd. 2, Warszawa 1997.

p • d • e Polska – tematy i zagadnienia Historia Kalendarium Stolica Władcy Prehistoria ziem polskich Historia Polski (do 1138) Polska w okresie rozbicia dzielnicowego Historia Polski (1320–1386) Historia Polski (1386–1492) Okres wolnej elekcji (1569–1795) Pod zaborami (1795–1918) Polska w czasie I wojny światowej II Rzeczpospolita Polska w czasie II wojny światowej Polska Rzeczpospolita Ludowa Gospodarka Partie polityczne LWP III Rzeczpospolita Geografia Krainy historyczne Krainy geograficzne Regionalizacja fizycznogeograficzna Mapy topograficzne Miasta Lasy Wyspy Jeziora Rzeki Góry Parki narodowe Szata roślinna Fauna Ochrona przyrody Prawo i polityka Podział administracyjny Konstytucja System prawny Prawa człowieka Wymiar sprawiedliwości Policja Siły Zbrojne Parlament Wybory Partie polityczne Politycy Polityka zagraniczna Polska w organizacjach międzynarodowych Polska w Unii Europejskiej Gospodarka Rolnictwo Przemysł Turystyka Transport Marynarka Handlowa EEZ Waluta Narodowy Bank Polski Giełda Papierów Wartościowych Transformacja systemowa Plan Balcerowicza Historia gospodarcza Energetyka Kopalnie Górnośląski Okręg Przemysłowy Polska A i B Społeczeństwo Ludność Polski Polacy Polonia Polszczyzna Mniejszości narodowe i etniczne Związki wyznaniowe Przestępczość System opieki zdrowotnej System oświaty Filozofia Polscy patroni Kultura Architektura Styl narodowy Sztuka Teatr Kinematografia Literatura Dewizy polskie Media Muzyka Pieśni hymniczne Tańce narodowe Folklor Stroje ludowe Etymologia nazwy Ordery i odznaczenia Polonica Polskie nazwiska Sport Godło Flagi Święta państwowe Dni wolne od pracy Kuchnia Życie codzienne Zobacz też: portal Polska i wikiprojekt Polski kanon Wikipedii