Jazłowiec
| |||
 Pałac | |||
| |||
Państwo |  Ukraina | ||
Obwód |  tarnopolski | ||
| Rejon |  rejon buczacki | ||
Prawa miejskie | 1519-1934 | ||
Kod pocztowy | 48467 | ||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego   Jazłowiec | |||
Położenie na mapie Ukrainy  Jazłowiec | |||
 48°57′N 25°27′E/48,950000 25,450000 | |||
Strona internetowa | |||
Portal  Ukraina | |||
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Zamek
Jazłowiec. Pałac
Jazłowiec. Pałac
Jazłowiec. Pałac
Jazłowiec. Pałac
Jazłowiec. Pałac
Jazłowiec. Pałac
Jazłowiec. Kościół
Jazłowiec. Kościół
Iasłowiecz na mapie z 1650 r.
Na mapie województwo tarnopolskiego w 1939 r.
Wnętrze grobowca ss. niepokalanek od strony ołtarza
Wnętrze grobowca ss. niepokalanek od strony wejścia.
Grobowiec ss. niepokalanek. Grób bł. Marceliny Darowskiej
Grobowiec ss. niepokalanek
Jazłowiec (ukr. Язловець, Jazłoweć) – wieś (dawniej miasto) na zachodniej Ukrainie w rejonie buczackim obwodu tarnopolskiego, na południe od Buczacza, przy drodze T2016. Od 1944 jako wieś jest siedzibą rady wiejskiej[1]. Przez wieś biegnie rzeka Olchowiec, lewy dopływ Strypy.
Spis treści
1 Historia
1.1 Wiek XX
2 Religia
3 Zabytki
4 Pobliskie miejscowości
5 Urodzeni w Jazłowcu
6 Ludzie związani z Jazłowcem
6.1 Właściciele Jazłowca
6.2 Honorowi obywatele miasta Jazłowca
6.3 Proboszczowie
6.4 Pochowani
7 Zobacz też
8 Przypisy
9 Bibliografia
10 Linki zewnętrzne
Historia |
Jest to jedna z najstarszych osad polskich na Podolu zachodnim.
W 1406 król Władysław II Jagiełło nadał Jazłowiec staroście Dziersławowi Konopce, który przez naleganie wielkiego księcia litewskiego Witolda Kiejstutowicza oddał posiadłość Teodorykowi z Buczacza[2]. Według innych danych przed 1417 r. Jazłowiec dostał się w ręce Buczackich herbu Abdank[3] którzy po osiedleniu się w Jazłowcu przyjęli nazwisko Jazłowieckich. Właścicielami Jazłowca byli m.in. przedstawiciele ks. Radziwiłłów i Koniecpolskich. W okresie I Rzeczypospolitej osadę zamieszkiwali również Ormianie, a miasto było siedzibą drugiego obok Lwowa biskupstwa kościoła ormiańskiego. W latach 1676-1684 Jazłowiec wchodził w skład Porty Osmańskiej. W 1708 w Jazłowcu, który był centrum namieśnictwa, znajdowały się cerkwie: p.w. Narodzenia Pańskiego, Świętego Mikołaja oraz Świętego Eliasza[4].
Zachowały się do dnia dzisiejszego ruiny twierdzy fortyfikowanej przez Jazłowieckich oraz stary polski cmentarz z kaplicą Błażowskich herbu Sas. Nad miasteczkiem do chwili obecnej znajduje się klasztor Sióstr Niepokalanek (założony w 1863 roku przez bł. Marcelinę Darowską), mieszczący się w pałacu zbudowanym w latach 1644-1659 przez hetmana koronnego Stanisława i jego syna Aleksandra (któremu sejm w 1658 za utrzymanie załóg w Brodach i Jazłowcu przyznał prawo pobierania cel i myta w Jazłowcu[5]) i będącym od 1746 roku do końca XVIII wieku rodową siedzibą Poniatowskich (spędził w nim część swoich lat chłopięcych przyszły król Stanisław August Poniatowski[6]). W 1766 ówczesny właściciel miasta król Stanisław August Poniatowski potwierdził nadane przez ojca i brata prawo względem posiadłości i powinności[7].
Obok klasztoru utworzony został zakład naukowo-wychowawczy. W jazłowieckim kościele św. Anny swą pierwszą mszę odprawił w 1894 roku Adam Stefan Sapieha, późniejszy kardynał. Od 1883 do 1946 roku w kaplicy Sióstr Niepokalanek znajdował się słynący łaskami posąg Matki Bożej Jazłowieckiej z białego marmuru. I wojna światowa przyniosła miastu znaczne zniszczenia z uwagi na czterokrotne przechodzenie przez nie linii frontu. Sam klasztor, będący przez pewien czas siedzibą austriackiego sztabu, mimo bombardowania lotniczego (w czasie którego zrzucono 14 bomb) nie został uszkodzony.
Wiek XX |
Podczas wyborów do Rady miejskiej w Jazłowcu na początku 1902 wybranych zostało 15 katolików (m.in. obaj proboszczowie) i 9 żydów (w poprzedniej kadencji było 6 katolików i 18 żydów).
Jednak akta wyborcze wysłane do Buczacza pocztą przez urząd gminny (właściwie policjant przyniósł je na pocztę drogą) zniknęły[8].
W 1906 Sejm Krajowy Galicji przeznaczył Wydziałowi powiatowemu w Buczaczu subwencję 11000 kr. na budowę drogi Niżniów – Jazłowiec[9].
Zabytkowe centrum Jazłowca prawie całkowicie zostało zniszczone podczas ostrzału podczas Ofensywą Brusiłowa w czerwcu 1916 roku.
Po zakończeniu I wojny światowej, od listopada 1918 r. do lata 1919 Jazłowiec znalazł się w Zachodnioukraińskiej Republice Ludowej. W grudniu 1918 roku klasztor w Jazłowcu został zajęty przez wojska zachodnio-ukraińskie i zamieniony na więzienie dla internowanych Polaków. W lecie 1919 roku w wąwozach w pobliżu Jazłowca odbyła się trzydniowa, zwycięska bitwa 14 Pułku Ułanów z wojskami ukraińskimi. Od dnia zwycięstwa – 11 lipca 1919 roku pułk ten przyjął nazwę Ułanów Jazłowieckich. Jedynym poległym w bitwie po polskiej stronie był Stanisław Sekuła[10].
Ok. 1929 Jazłowiec, miasto w powiecie buczackim, liczyło 1982 mieszkańców[11]. W okresie II Rzeczypospolitej (1920–1939) zakład naukowo-wychowawczy obejmował gimnazjum i liceum ogólnokształcące oraz seminarium gospodarcze wraz z internatem.
W grudniu 1943 roku banderowcy dokonali napadu na miejscowość. W czasie torturowania księdza dra Andrzeja Krasickiego usiłowali zmusić go do ujawnienia nazwisk osób ukrywających Żydów, czyli zdradzenia tajemnicy spowiedzi. Ksiądz milczał, został przez grupę UPA porwany i zamordowany w nieznanym miejscu[12].
23 sierpnia 1944 roku w miejscowości Rusiłów pod Jazłowcem zostały zamordowane przez Ukraińców dwie niepokalanki z Jazłowca, siostry Zofia Stefania Ustyanowicz i Laetitia Maria Szembek. Zwłoki zostały odnalezione na początku listopada 1944 roku w lesie rusiłowskim. Pogrzeb s. Letitii Szembek odbył się 6 listopada, a s. Zofii Ustyanowicz 11 listopada 1944 roku w grobowcu zakonnym Niepokalanek w Jazłowcu[13].
W okresie ZSRR miasto nosiło nazwę Jabłuniwka.
W 1946 roku mieszkający w Jazłowcu Polacy oraz Siostry Niepokalanki zostali przymusowo wysiedleni na zachód. Siostry dzięki pomocy radzieckich saperów przewiozły koronowany w 1939 roku posąg Pani Jazłowieckiej do Szymanowa. Klasztor przekształcono w sanatorium, które działało w jednym ze skrzydeł pałacu co najmniej do 2002 roku.[potrzebny przypis] Od 1999 roku w kaplicy (dawnej sali balowej pałacu, będącej za czasów ZSRR salą kinową) istnieje sanktuarium bł. Marceliny Darowskiej, znajduje się tu też wierna kopia posągu Pani Jazłowieckiej. Dawne plantacje winorośli, rosnące niegdyś na południowym stoku wzgórza pałacowego, zostały wyparte przez roślinność typu parkowego.
Na portalu pałacu (od strony parku) znajduje się łacińska sentencja Honestus rumor alterum est patrimonium („Dobra sława jest drugim dziedzictwem”). W tympanonie widnieje korona królewska oraz rodowe herby Poniatowskich i Czartoryskich, pod którymi umieszczono wizerunek Orderu Orła Białego.
Religia |
6 stycznia 1749 Stanisław Poniatowski dał prezentę ks. Piotrowi Filewiczowi na probostwo cerkwi św. Eliasza proroka[14], a 8 sierpnia 1753 (już jako kasztelan krakowski) ks. Michałowi Pawłowiczowi na probostwo cerkwi św. Mikołaja[15].
Zabytki |
Zamek w Jazłowcu istniał w XV wieku. Jego przebudowy dokonał Jerzy Jazłowiecki w latach 1550-1556 (kolejna przebudowa w latach 1575-1607). Po Jazłowieckich zamek przeszedł do Czuryłów, Wolskich, Bełżeckich, Odrzywolskich, a następnie został kupiony przez Koniecpolskich. W czasach świetności zamek nad Olchowcem był uważany za równie silną fortecę co Kamieniec Podolski. W 1672 roku poddał się Husseinowi baszy Adenu, w następnym roku po zwycięstwie chocimskim, przeszedł do Polski. W 1676 roku poddał się Ibrahimowi Szejtanowi paszy. W 1684 roku został odebrany Turkom, którzy na wiadomość, że wielki król i pogromca się zbliża, z zamku ustąpili. Część załogi zgłosiła się do służby królewskiej. Z początkiem XVIII wieku zamek przeszedł od Koniecpolskich do Lubomirskich, a w 1746 roku został nabyty w drodze kupna przez Stanisława Poniatowskiego – ojca króla Stanisława Augusta. W 2010 roku zamek przeszedł w prywatne ręce.- Pałac w Jazłowcu
- Grobowiec zakonny sióstr niepokalanek. Położony jest w zachodnim krańcu parku przylegającego do pałacu. Grobowiec w formie katakumb wbudowany jest w stok cypla utworzonego przez zakole potoku Jazłowczyka. Katakumby wybudowane na planie krzyża są miejscem pochówku sióstr niepokalanek zamieszkujących klasztor do 1946 roku. Na prawo od wejścia grób Błogosławionej Marceliny Darowskiej (1827-1911)
- Kościół Dominikanów pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marуi Panny z lat 1589-1590 w stylu renesansowo-gotyckim. Fundator Mikołaj Jazłowiecki. Jednonawowy, z pięciobocznym prezbiterium i dwiema kaplicami po obu stronach nawy z XVII wieku. Funkcjonował jako świątynia do 1945 roku. Później mieścił się w nim radziecki magazyn wódki. Ocalały na sklepieniu prezbiterium fragmenty fresków, trzy renesansowe portale oraz fragmenty gotyckich i renesansowych detali. Dawniej znajdował się w nim nagrobek zmarłego w 1609 roku polskiego kompozytora Mikołaja Gomółki. Obecnie w ruinie.
Cerkiew greckokatolicka św. Mikołaja z XVI wieku – pierwotnie katedra ormiańska.
Pobliskie miejscowości |
- Buczacz
- Jagielnica
- Monasterzyska
Urodzeni w Jazłowcu |
Roman Wilhuszynśkyj – ukraiński snycerz i rzeźbiarz.
Ludzie związani z Jazłowcem |
Mikołaj Gomółka – wybitny kompozytor doby renesansu, prawdopodobnie, tutaj jego miejsce śmierci i pochówku.
Jan Damascen Sokołowski OP – przeor klasztoru dominikanów w Jazłowicu[16].- Spendowska Rypsyma, imię zakonne Benedykta (zm. 1730) – założycielka klasztoru mniszek ormiańskich w Jazłowcu, współzałożycielka i przełożona klasztoru we Lwowie, następnie benedyktynka obrządku ormiańskiego; była córką Stefana, wójta ormiańskiego w Jazłowcu (zm. ok. 1671), prawdopodobnie bratanicą Bogdana Spendowskiego
Helena Fortunata Spendowska (ok. 1669–1751) – ksienia benedyktynek ormiańskich we Lwowie w latach 1710–1751, krewna Benedykty[17]; portrety Heleny i Benedykty znajdowały się w katedrze ormiańskiej we Lwowie[18].- Spendowski (Spędowski) Bogdan (pierwotnie Szeferowicz Astwadzadur) – wójt jazłowiecki, tłumacz języka tureckiego, sekretarz królewski, poseł polski do Turcji[19].
- Jadwiga Mazurkiewiczowa (zm. 21 listopada 1919 ) – nauczycielka miejscowej 5-klasowej szkoły[20]
Właściciele Jazłowca |
Teodoryk Buczacki Jazłowiecki – kasztelan halicki, kasztelan kamieniecki i starosta podolski.
Jerzy Jazłowiecki – hetman wielki (bez formalnej nominacji) i polny koronny, wojewoda podolski i ruski, kasztelan kamieniecki, starosta czerwonogrodzki, kamieniecki, lubaczowski, latyczowski, chmielnicki , śniatyński.
Mikołaj Jazłowiecki – starosta śniatyński, czerwonogrodzki i sokalski.
Hieronim Jazłowiecki – wojewoda podolski, starosta czerwonogrodzki i sokalski.
Stanisław Koniecpolski – hetman wielki koronny.
Stanisław Poniatowski, ojciec króla- baron Wiktor Błażowski, syn wojskiego lwowskiego Dominika[21]
- baron Krzysztof Leonard Karol Błażowski (ur. 1807 w Jazłowcu, zm. 1888 w Nowosiółce Jazłowieckiej), syn Wiktora, członka stanów galicyjskich, wnuk wojskiego lwowskiego Dominika, członka stanów galicyjskich w r. 1817[21][22].
Honorowi obywatele miasta Jazłowca |
Ludwik Bernacki – c.k. urzędnik, starosta powiatowy buczacki, kawaler Orderu Korony Żelaznej III klasy, Honorowy obywatel miast Buczacz, Busk, Jaworów, Krakowiec[23], Monasterzyska[24].- dr Edward Krzyżanowski — polski lekarz, działacz społeczny, honorowy obywatel miasta Buczacza.
Norbert Lorsch – Honorowy obywatel Buczacza[25].
Emil Schutt — sekretarz namiestnictwa, starosta powiatowy buczacki i jaworowski, honorowy obywatel miast Buczacza, Jaworowa, Monasterzysk[26].
Józef Harasymowicz – Honorowy obywatel miast Monasterzyska, Zator[27]
Proboszczowie |
- ks.-dr Andrzej Kraśnicki (ur. 1895)[28]
Pochowani |
- Zygmunt i Jan Żuliccy herbu Janina[29]
Zobacz też |
- bitwa pod Jazłowcem
Przypisy |
↑ Облікова картка, Язловецька сільська рада, Тернопільська область, Бучацький район (ukr.)
↑ Ihor Skoczylas. Язловецьке намісництво на Західному Поділлі у XVII – першій половині XVIII століть: територіальний «родовід» та парафіяльна мережа: (Історико-географічний аспект). 2006, s. 225. (ukr.)
↑ Janusz Kurtyka: Repertorium Podolskie. Dokumenty do 1430 r. „Rocznik Przemyski”. nr 18; 26; Jerzy Sperka, Michał Awdaniec a początki kościoła parafialnego w Buczaczu, s, 80 (przyp.). [dostęp 2016-11-30].
↑ Ihor Skoczylas. Недатований реєстр духовенства, церков і монастирів Львівської єпархії за владицтва Йосифа Шумлянського. 2000, s. 584.
↑ Adam Przyboś: Koniecpolski Aleksander h. Pobóg (1620—1659). [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. XIII/4. Wrocław — Warszawa — Kraków : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1968, zeszyt 59, s. 515. [dostęp 2016-12-08].
↑ Zamki kresowe Rzeczypospolitej - Jazłowiec (ok. 10:00). [dostęp 2017-02-27]
↑ „[ http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication?id=18393&tab=3 Dodatek Tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej]”. Lwów, 27 paź. 1855, Nr 43, s. 172.
↑ Kronika. Nauka nie idzie w las. „Kurjer Lwowski”, 64 (4 marca 1892), s. 3.
↑ Subwencja na drogi. „Kurjer Lwowski”. 187, s. 3, 13 lipca 1906.
↑ Ze znajdujących się w rękach sióstr relacji wynika, jakoby po bitwie miała się pojawić srebrzysta poświata, po której w kierunku „całego we złocie” ułana szła Matka Boska, aby zamknąć mu oczy. Pojawiające się w relacji kolory (srebrny i złoty) stały się później barwami ułanów jazłowieckich.
↑ Jazłowiec. [W:] Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna. T. VII. Kraków: Wyd. Gutenberg, Drukarnia Ludowa w Krakowie, 1930, s. 62.
↑ „Na Rubieży”, nr 4/14, 1995, s. 13.
↑ Kosyra-Cieślak Hanna, Szymczak Romana, Siostry Niepokalanki: Poszłam siać do Polski... i wzeszło. T. I. Szymanów 2004; T. II. Szymanów 2005; T. III. Szymanów 2006.
↑ Sadok Barącz: Pamiątki jazłowieckie. Lwów, 1862, s. 178. [dostęp 2017-03-01]
↑ Tamże, s. 182-183.
↑ Andrzej Spież: Sokołowski Jan Damascen ze Lwowa (ok. 1580–1640). [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XL. 2000—2001, s. 134.
↑ Krzysztof Stopka: Spendowska Rypsyma, imię zakonne Benedykta (zm. 1730). W Polski Słownik Biograficzny. T. XLI, s. 67-68.
↑ Felicjan Łobeski. Opisy obrazów znajdujących się w kościołach m. Lwowa. „Dodatek Tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej”. 1853, nr 5, s. 19.
↑ Krzysztof Stopka: Spendowski (Spędowski), pierwotnie Szeferowicz (Seferczyk, Seferowicz, Szeferowic) Bogdan (Astwadzadur, Bohdan, Theodat) h. Pobóg (zm. między 1690 i 1694). W Polski Słownik Biograficzny. T. XLI, s. 68-70.
↑ Dziennik Urzędowy Rady Szkolnej Krajowej we Lwowie. 1, s. 14, 20 stycznia 1920.
↑ ab Adam Boniecki. Herbarz polski : wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. Cz. 1. T. 1, s. 282.
↑ Krzysztof Leonard Karol bar. Błażowski z Jazłowca h. Sas (ID: 1.1091.93)
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów, 1911, s. 20.
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1909. Lwów, 1909, s. 19.
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1889. Lwów: drukarnia Wł. Łozińskiego, 1889, s. 18.
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1907. Lwów: drukarnia Wł. Łozińskiego, 1907, s. 30.
↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1908. Lwów: drukarnia Wł. Łozińskiego, 1908, s. 1.
↑ Schematismus Archidioecesis Leopoliensis Ritus Latini MCMXXXIX. Leopoli, 1939, s. 67. (łac.)
↑ Herbarz polski Kaspra Niesieckiego. T. 10, s. 194.
Bibliografia |
Sadok Barącz: Pamiątki jazłowieckie. Lwów : Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1862. [dostęp 2016-12-23]
Jazłowiec / oprac. Katarzyna Zielińska. [W:] Cmentarze dawnego powiatu buczackiego / pod red. Anny Sylwii Czyż, Bartłomieja Gutowskiego. Warszawa, 2017, s. 187–282. ISBN 978-83-62622-57-3.
Linki zewnętrzne |
Jazłowiec w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.
Jazłowiec, pow. buczacki w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.
Jazłowiec na mapie von Miega
Jazłowiec na str. Austriackiej Biblioteki Narodowej
- Adam Wartalski Jazłowiec – zarys dziejów miasta
Śluby nowej Siostry Niepokalanki- Ukrainki i bazyliański klasztor w: Nasze wakacje we Lwowie i na Podolu
Zamki kresowe Rzeczypospolitej - Jazłowiec. [dostęp 2017-02-27]- Zdjęcia z Jazłowca
Jazłowiec na stronie Rady Najwyższej Ukrainy (ukr.)
| ||||||||||||||
