Jfyhkgu

Czortków Чортків
Panorama miasta
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Prawa miejskie	1522
Powierzchnia	30 km²
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość	29 500 983 os./km²
Nr kierunkowy	+380-3552
Kod pocztowy	48500, 48505
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Czortków
Położenie na mapie Ukrainy Czortków
49°00′N 25°46′E/49,000000 25,766667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Ukraina

Galeria:cerkwie

Czortków. Cerkiew Wniebowstąpienia

Czortków. Cerkiew Św. Pokrowy

Czortków. Cerkiew Św. Pokrowy

Cerkiew Św. Pokrowy

Czortków. Cerkiew Zaśnięcia (uspieńska)

Czortków. Dzwonnica cerkwi uspieńskiej

Galeria:kościół

Kościół św. Stanisława

Czortków. Kościół pw. św. Stanisława

Czortków. Kościół pw. św. Stanisława

Czortków. Kościół pw. św. Stanisława

Galeria:synagoga

Czortków. Synagoga

Czortków. Synagoga

Czortków. Synagoga

Czortków. Synagoga

Czortków. Synagoga

Czortków. Synagoga

Czortków. Synagoga

Synagoga

Synagoga

Galeria: zamek, inne

Zamek w Czortkowie

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Czortków. Zamek

Ruiny zamku w Czortkowie

Czortków.Jatki

Czortków.Jatki

Czortków. Targ

Pałac

Herb Czortkowa z okresu II Rzeczypospolitej

Położenie na mapie województwo tarnopolskiego w roku 1939

Miasto (zamek, stary kościół ok. 1865 r.

Schemat zamku w Czortkowie

Czortków^[1][2] (ukr. Чортків) – miasto wydzielone z rejonu na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu czortkowskiego, do 1939 (formalnie do 1945^[3]) w Polsce, siedziba powiatu czortkowskiego województwa tarnopolskiego.

Czortków leży nad Seretem.

Mały przemysł spożywczy i odzieżowy.

Historia |

• w 1494, 1534, 1594 i 1640 najazdy tatarskie


• w 1522 lokował miasto Jerzy Czortkowski herbu Korab jako miasto prywatne, a prawa magdeburskie nadał Zygmunt I Stary. Kolejnymi właścicielami były rodziny Golskich, Potockich, Wróblewskich, Sadowskich,


• 1578 r. miasto kupił Jan Sieniawski herbu Leliwa^{[potrzebny przypis]},


• 1597 r. miasto kupił przyszły wojewoda ruski Stanisław Golski herbu Rola,


• 1610 r. na prośbę właściciela w mieście zamieszkują dominikanie,


• 1612 r. po śmierci brata miasto staje się własnością Jana Golskiego,


• 1616 r. Zofia z Zamiechowa – wdowa po Janie Golskim sprzedała miasto Stefanowi Potockiemu^{[potrzebny przypis]},


• 1637 r. pożar niszczy miasto,


• 1672-1699 w granicach Imperium Osmańskiego w konsekwencji traktatu buczackiego między Turcją a Rzecząpospolitą,


• 1699-1772 – ponownie w Rzeczypospolitej,


• od 1772 w wyniku I rozbioru Polski został zagarnięty przez Monarchię Habsburgów, do listopada 1918 kolejno w Cesarstwie Austriackim (1801-1809), Imperium Rosyjskim (1809-1815), ponownie w Cesarstwie Austrii (1815-1867), następnie od 1867 do 1 listopada 1918 w Austro-Węgrzech, w autonomicznym kraju koronnym Przedlitawii – Galicji
  


• 1906 – ustanowienie wodociągów miejskich (za burmistrza Ludwika Nossa, projektant inż. Marceli Maślanka)^[4]
  


• 1907 – założono Prywatne Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie
  


• 1908-1912 – budowa siedziby Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” ze składek miejscowych Polaków i przy wsparciu ówczesnego burmistrza Czortkowa – Ludwika Nossa,


• 1 listopada 1918 – 15 lipca 1919 pod administracją Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej
  


• 6 czerwca 1919 r. Wojsko Polskie pod dowództwem płk. Władysława Sikorskiego zajęło miasto. 8 czerwca zostało zajęte przez Ukraińską Armię Halicką w trakcie ofensywy czortkowskiej w wojnie polsko-ukraińskiej. Oddziały polskie pod dowództwem gen. Lucjana Żeligowskiego wkroczyły ponownie do miasta 15 lipca 1919,


• Od 15 lipca 1919 do 16 sierpnia 1945 w granicach II Rzeczypospolitej (14 marca 1923 przynależność miasta do Polski została uznana przez Radę Ambasadorów), siedziba powiatu czortkowskiego województwa tarnopolskiego. W Czortkowie znajdowało się również dowództwo Brygady KOP „Podole”, batalion KOP „Czortków” i placówka wywiadowcza KOP nr 9.


• 20 lipca-15 września 1920 roku w czasie wojny polsko-bolszewickiej miasto okupowała Armia Czerwona
  


• 1928 – upaństwowiono miejscowe gimnazjum, przemianowany na Państwowe Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie
  


• 1925 – z inicjatywy Jana Chodziki powstała płyta nieznanego żołnierza,


• 1930 – powstaje nowy gmach magistratu,


• 1931 - według drugiego spisu powszechnego w 1931 Czortków zamieszkiwało 19 038 osób, z czego 10 504 stanowili Polacy, 4860 Żydzi, a 3633 Ukraińcy^[5].


• od 17 września 1939 do 5 lipca 1941 pod okupacją ZSRR w konsekwencji agresji ZSRR na Polskę i paktu Ribbentrop-Mołotow. 1 listopada 1939 jednostronnie anektowany przez ZSRR. Od 6 lipca 1941 do 23 marca 1944 pod okupacją III Rzeszy w konsekwencji ataku Niemiec na ZSRR, od 23 marca 1944 do 16 sierpnia 1945 ponownie pod okupacją sowiecką.

1940-1941 aresztowania przez NKWD i deportacje Polaków na Syberię i do Kazachstanu

1940 21/22 stycznia – powstanie czortkowskie; pierwszy na okupowanym terytorium Polski powstańczy zryw podczas II wojny światowej, krwawo stłumione przez NKWD

1941, czerwiec – po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej NKWD przystąpiło do likwidacji miejscowego więzienia. Od 100 do 200 więźniów zamordowano na miejscu, a ponad tysiąc wywieziono z miasta. Z tej liczby ok. 300–350 osób w nieludzkich warunkach przewieziono koleją do Gorkiego, a około 700–800 pognano pieszo do Humania, gdzie zostali wymordowani 20 lipca 1941 roku^[6].

 Osobny artykuł: Ewakuacja więzienia w Czortkowie.

1941, 1/2 lipca w nocy NKWD morduje 8 dominikanów (Anatola Znamirowskiego, Andrzeja Bojakowskiego, Jacka Misiutę, Justyna Spyrłaka, Hieronima Longawę, Reginalda Czerwonka, Metodego Iwanuszczowa i Józefa Wincentowicza), w ich siedzibach w mieście i poza miastem, nad przepływającym w pobliżu Seretem,

1941, 6 lipca – pogrom Żydów.

1941, getto w Czortkowie i 1941-1942 zagłada Żydów,

1944, 23 marca – wkroczenie Armii Czerwonej. Tymczasowe ulokowanie do 1947 roku w mieście władz obwodu tarnopolskiego,

• 1945, 16 sierpnia – wcielenie do ZSRR. Po konferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Czortków wraz z województwem tarnopolskim włączono do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
  


• 1946 – przymusowe wysiedlenie Polaków,


• 1945-1991 w granicach ZSRR


• od 1991 w granicach Ukrainy
  

Zabytki |

• Ruiny zamku w Czortkowie, dokładnie w Wygnance z początku XVII wieku.


• dominikański kościół pw. św. Stanisława. Pierwszy kościół wybudowano wraz z klasztorem oo. dominikanów w 1619 r. Jego fundatorem był Stanisław Golski, który po śmierci został pochowany w krypcie kościoła. Świątynię odwiedzali polscy królowie, m.in. Jan Kazimierz czy Jan III Sobieski. Obecny kościół został wybudowany w 1918 r., w stylu gotyku nadwiślańskiego, według projektu polskiego architekta Jana Sas-Zubrzyckiego, autorami figur świętych byli Czesław Stowp i Damian Stankiewicz. W 1941 roku Sowieci uciekając na wschód podpalili kościół i klasztor, rujnując budowlę. Po zakończeniu II wojny światowej i wyjeździe Polaków z tutejszych ziem władza sowiecka zamknęła kościół i urządziła w nim magazyn nawozów sztucznych, a znajdujące się w nim cenne organy drezdeńskie zostały zniszczone. Ojcom dominikanom kościół został oddany w stanie ruiny w roku 1989. Pierwszym proboszczem został pochodzący z Czortkowa o. Reginald Wiśniewski. W kościele do końca II wojny światowej znajdował się uważany za cudowny obraz Matki Boskiej Czortkowskiej. Od zniszczenia uchronili go byli polscy parafianie, którzy po przymusowym wysiedleniu przewieźli obraz w nowe granice Polski, a w latach 80. XX wieku złożyli w warszawskim kościele pw. św. Jacka, gdzie znajduje się po dziś dzień. Obecnie w czortkowskim kościele znajduje się koronowana kopia obrazu;


• cerkiew greckokatolicka pw. Wniebowstąpienia z XVI w., podobnie jak zamek, w dawnej wsi Wygnanka z dzwonnicą z XVII wieku;


• cerkiew Zaśnięcia (uspieńska)^[7]
  


• cerkiew Św. Pokrowy (dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie cerkiew prawosławna, UAKP) z początku XX w., podobnie jak zamek, w dawnej wsi Wygnanka^[8];


• stary ratusz miejski z czworokątną oryginalną wieżą wybudowaną w latach 1905-1908, prace nad budową ratusza ostatecznie zakończono w 1924 roku. Na wieży znajduje się zegar wykonany na polecenie polskich władz samorządowych w Szwajcarii (w Bernie) w firmie „Aoasta”;


• nowy ratusz miejski


• stary katolicki (polski) cmentarz z licznymi nagrobkami (zachowany, lecz w znacznym stopniu zdewastowany), mauzoleum i katakumby polskich ofiar egzekucji ukraińskich z lat 1918-1919. Spoczywają tam prochy polskich obrońców Czortkowa z okresu walk polsko-ukraińskich, m.in. młodzi Polacy 16-, 17-letni gimnazjaliści.


• nowa synagoga z XX w. w stylu mauretańskiego neogotyku.

pomniki, muzea

• współczesny pomnik Tarasa Szewczenki i muzeum


• współczesny pomnik Petra Chamczuka


• rejonowe muzeum krajoznawcze

Demografia |

• 1901 – 4551 mieszkańców, w tym 427 rzymokatolików, 889 grekokatolików, 2209 izraelitów, 1 ormianin, 2 ewangel^[9].


• 1921 – 5191 mieszkańców


• 1931 – 19 000 mieszkańców, w tym 46,4% Polaków, 22,8% Ukraińców, 30% Żydów


• 1959 – 60% Ukraińców, 25% Rosjan, 3% Polaków, 2% Żydów


• 1991 – 28 000 mieszkańców


• 2001 – 29 075 mieszkańców, 90% Ukraińców


• 2012 – 29 500 mieszkańców^[10]
  

W przeszłości miasto było głównie zamieszkane przez Polaków, Rusinów – następnie Ukraińców oraz Żydów (w 1941 na skutek wydarzeń wojennych ludność żydowska wzrosła do ok. 8 tys., tworząc liczący się w ich środowisku ośrodek chasydzki skupiony wokół potomków cadyka Dawida Mojżesza (zm. 1900). Obecnie miasto jest zamieszkane głównie przez Ukraińców oraz przez – niegdyś całkowicie nieobecną – mniejszość rosyjską, osiedloną w czasach radzieckich.

Religia |

Czortków jest siedzibą greckokatolickiej Eparchii buczackiej. W mieście znajduje się katedralny sobór pw. Zwierzchnich Apostołów Piotra i Pawła.

Sport |

W czasach II RP siedzibę miał tu klub piłkarski Czortkowia Czortków.

Ludzie związani z miastem |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Czortkowem.

• 
  Stanisław Basiński – polski nauczyciel, dyrektor miejscowego gimnazjum


• 
  Sasza Blonder – polski malarz


• 
  Artur Cielecki-Zaremba – polityk, poseł, działacz społeczny


• 
  Ewa Cieszyńska – polska architekt


• 
  Wacław Czerwiński – polski konstruktor lotniczy, pilot, jeden z prekursorów polskiego szybownictwa


• 
  Jerzy Czortkowski – założyciel Czortkowa


• 
  Karl Emil Franzos (1848-1904) – austriacki nowelista


• 
  Stanisław Golski – fundator kościoła i klasztoru oo. Dominikanów


• 
  Cwi Hirsch Horowitz – rabin Czortkowa, oraz jego synowie:
  
  
  
  • 
    Samuel Szmelke Horowic (1726-1778) – rabin Nikolsburga
    
  
  
  • 
    Pinchas Horowitz (1731-1805) – rabin Frankfurtu, dynastia cadyków czortkowskich
  
  
  
  


• 
  Jerzy Janicki (1928-2007) – polski pisarz, dziennikarz i scenarzysta, urodzony w Czortkowie


• 
  Edward Kmiecik (ur. 1928) – polski malarz, artysta plastyk, urodzony w Czortkowie


• Jan Kot (1906 – 1992)  nauczyciel gimnazjalny, oficer Wojska Polskiego, działacz konspiracyjny i niepodległościowy (członek II Zarządu WiN), więzień polityczny PRL, wybitny sportowiec, urodzony w Czortkowie


• 
  Stanisław Matuszewski – polski nauczyciel^[11], dyrektor Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Czortkowie^[12][13]
  


• 
  Stanisław Michałowski – notariusz, burmistrz Czortkowa w II RP


• 
  Ludwik Noss – burmistrz Czortkowa, honorowy obywatel miasta z 1896^[14]
  


• 
  Ireneusz Opacki (1933-2005) – polski literaturoznawca, prof. zw. dr hab., związany z Uniwersytetem Śląskim, twórca i kierownik Zakładu Teorii Literatury, urodzony w Czortkowie


• 
  Antoni Ostaszewski (1816–1883) - lekarz, doktor medycyny praktykujący w Czortkowie


• 
  Jerzy Przystawa (ur. 1939) – polski naukowiec, fizyk, profesor dr hab., specjalista kwantowej teorii ciała stałego, urodzony w Czortkowie


• 
  Alfred Trawiński – polski lekarz weterynarii, major Wojska Polskiego II RP, bakteriolog, profesor Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, urodzony w Czortkowie


• 
  Tadeusz Ważewski (1896-1972) – polski naukowiec, matematyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalista równań różniczkowych, urodzony w Wygnance
  

Ciekawostki |

Cudowny obraz Matki Boskiej Różańcowej, ofiarowany przez króla Polski Jana Kazimierza dominikanom z Czortkowa, znajduje się obecnie w
kościele Św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie, gdzie został przywieziony przez polskich parafian wypędzonych ze swojego miasta po 1945 roku.

Współpraca zagraniczna |

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Leżajsk	Polska	???
Dobrodzień	Polska	26.06.2004
gmina Dobrodzień	Polska	26.06.2004
Zawadzkie	Polska	???

Pobliskie miejscowości |

• 
  Tarnopol, 75 km, pn.


• 
  Buczacz, 30 km, zach.


• 
  Budzanów, 25 km, pn


• 
  Kolędziany, 15 km, płd.-wsch.


• 
  Trembowla, 40 km, pn.

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Jan K. Ostrowski, Kościoł p.w. Św. Stanisława biskupa i męczennika oraz klasztor dominikanów w Czortkowie [w] Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, Kraków : Antykwa, drukarnia Skleniarz, 2009, t. 17, 508 s., 806 il. seria: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I. ​ISBN 978-83-89273-71-0​.

Linki zewnętrzne |

• 
  Czortków w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.


• Rzeczpospolita Wirtualna


• Zdjęcia stare z Czortkowa na CBN Polona


• Zdjęcia z Czortkowa


• Polskie Radio – Czortków, historia


• Reportaż na portalu Kresy.pl


• 
  Cmentarz w Czortkowie na wortalu cmentarze24.pl


• 
  Historia Żydów w Czortkowie na portalu Wirtualny Sztetl

p • d • e Miasta obwodu tarnopolskiego Borszczów Brzeżany Buczacz Chorostków Czortków Kopyczyńce Krzemieniec Łanowce Monasterzyska Poczajów Podhajce Skałat Szumsk Tarnopol Trembowla Zaleszczyki Zbaraż Zborów