Hamburg
| |||||
 Hamburg | |||||
| |||||
Dewiza: Libertatem Quam Peperere Maiores Digne Studeat Servare Posteritas | |||||
Państwo |  Niemcy | ||||
Kraj związkowy | Hamburg | ||||
Burmistrz | Olaf Scholz | ||||
| Powierzchnia | 755,26 km² | ||||
| Wysokość | 6 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.12. 2013) • liczba ludności • gęstość | 1 746 342 2 307 os./km² | ||||
Nr kierunkowy | 040, 04721 | ||||
Kod pocztowy | 20095-21149, 22041-22769, 27449 | ||||
Tablice rejestracyjne | HH | ||||
| Podział miasta | 7 okręgów i 104 dzielnice | ||||
Plan Hamburga | |||||
Położenie na mapie Hamburga   Hamburg | |||||
Położenie na mapie Niemiec  Hamburg | |||||
 53°33′N 10°00′E/53,550000 10,000000 | |||||
Strona internetowa | |||||
Portal  Niemcy | |||||
Hamburg (pełna nazwa: Freie und Hansestadt Hamburg – Wolne i Hanzeatyckie Miasto Hamburg[1]; dolnoniem. Hamborg [ˈhaˑmbɔːχ]) – miasto w północnych Niemczech na prawach kraju związkowego niedaleko ujścia Łaby do Morza Północnego. Wolne miasto i zarazem niemiecki kraj związkowy o pow. 755 km², ludność 1,74 mln – drugie po Berlinie. Największy port morski kraju (ok. 140 mln ton przeładunku[2]), wielki ośrodek przemysłowy (statki, elektrotechnika, przetwórstwo ropy, przemysł spożywczy) i finansowy. W 2011 roku miasto to otrzymało tytuł Europejskiej Stolicy Czystości[3][4].
Spis treści
1 Położenie
2 Historia
2.1 Pierwsza osada i średniowieczne miasto
2.2 Nowożytne wolne miasto
2.3 XIX-XX wiek: Francja, wolne miasto i Niemcy
3 Architektura
4 Podział administracyjny
5 Demografia
6 Gospodarka
7 Transport
8 Kultura
9 Media
10 Oświata i nauka
11 Polityka
12 Parki i tereny rekreacyjne
13 Sport
14 Polonica
15 Osoby
15.1 Honorowi obywatele miasta
16 Współpraca
17 Galeria
18 Przypisy
19 Linki zewnętrzne
Położenie |
Kraj związkowy Hamburg graniczy z Dolną Saksonią na południu oraz Szlezwikiem-Holsztynem na północy. Otaczającymi dużymi miastami (min. 400 tys. mieszkańców) są:
Morze Północne | Kopenhaga 320 km | |
 | Szczecin 340 km | |
Brema 110 km | Hanower 150 km | Berlin 280 km |
Historia |
Pierwsza osada i średniowieczne miasto |
Pierwsza osada na terenie dzisiejszego Hamburga pochodzi z IV wieku p.n.e. Od IV do VI w. n.e. tereny te zostały zasiedlane przez Sasów. W 810 cesarz Karol Wielki wybudował kościół, żeby nawracać pogańskich dotąd Sasów. Dla obrony tego kościoła został zbudowany gród warowny, który nazwano w 858 Hammaburg[5] W 845 roku miasto zdobyli i spalili Duńczycy[6]. W 983 Hamburg został zdobyty i spalony przez Obodrytów pod wodzą Mściwoja.
Hamburg ok. 1150 (rekonstrukcja XIX-wieczna)
W XII wieku Łaba zdobywała coraz to większe znaczenie. Handel w regionie północnoeuropejskim szybko się rozwijał, w roku 1189 z rąk cesarza Fryderyka I Barbarossy Hamburg uzyskał przywilej pobierania ceł nad Łabą i wtedy właśnie zdobył status Wolnego Miasta Rzeszy (niem. Kaiserlich freye Reichsstadt). W latach 1201–1227 Hamburg znajdował się we władaniu Danii.
W średniowieczu Hamburg stał się najważniejszym portem hanzeatyckim na Morzu Północnym i służył jako punkt przeładunkowy rozmaitych towarów, m.in. futer, zboża, sukna, śledzi i drewna. Jednak najbardziej popularnym towarem eksportowym Hamburga było piwo.
Od 1356 corocznie w mieście jest organizowana uczta z okazji dnia św. Macieja – 24 lutego. W średniowieczu dzień ten był uznawany za początek wiosny, a więc okazję do świętowania. W Hamburgu podejmowano wtedy ważne decyzje polityczne, m.in. wybierano burmistrza. Mieszkańcy Hamburga chwalą się, że to najstarsza regularnie wydawana uczta na świecie[7].
Nowożytne wolne miasto |
Hamburg ok. 1660
Rozwój miasta przyspieszył tempa w 1558 roku, po otwarciu giełdy hamburskiej będącą pierwszą taką placówką w krajach niemieckojęzycznych. Podczas okresu reformacji życie ewangelików skupiało się w kościele Bugenhagena, proces reformacji przebiegał w Hamburgu bardzo spokojnie, w XVII wieku większość mieszkańców stanowią ewangelicy, do których należało większość kościołów. W 1619 Hamburg był największym miastem na ziemiach niemieckich.
W roku 1678 rozpoczęła działanie opera będąca jedną z pierwszych w Europie. Kulturalny rozkwit miasta nastąpił jednak dopiero w XVIII wieku między innymi za sprawą założenia Hamburskiego Teatru Narodowego (1767).
Ciemnym okresem w historii miasta stała się epidemia dżumy przetaczająca się przez Europę w 1713 która to również dotknęła Hamburg. W 1762 miasto zdobyli Duńczycy.
XIX-XX wiek: Francja, wolne miasto i Niemcy |
Pałac Potockich (niezachowany)
W 1806 miasto zdobyły oddziały napoleońskie. W 1811 Hamburg formalnie włączono do Francji i wyznaczono na stolicę departamentu Bouches-de-l'Elbe. Wydarzenia te z jednej strony przyczyniły się do przeobrażeń demokratycznych, z drugiej zaś strony tymczasowo zahamowały rozwój miasta. W 1814 Francuzi opuścili Hamburg, który ponownie został wolnym miastem. Do roku 1842 miasto pozostawało w granicach wyznaczonych jeszcze w średniowieczu. Po wielkim pożarze, który strawił jedną trzecią miasta, a większa część ludności straciła dach nad głową, nastąpiła szybka odbudowa miasta oparta o nowoczesne rozwiązania urbanistyczne i architektoniczne. Około roku 1850 Hamburg liczył już 50 000 mieszkańców. W 1860, wraz z postępującą industrializacją, rozpoczął się proces wchłaniania okolicznych miejscowości przez rozrastające się miasto. W 1871 miasto zostało częścią Niemiec.
Hamburg ok. 1900
W roku 1877 założono w Hamburgu jedną z najsławniejszych stoczni świata – Blohm & Voss AG, która istnieje do dziś. W tym znakomitym zakładzie zbudowano m.in. pełnorejowiec „Prinzess Eitel Friedrich” (nr stoczniowy 202, drugi z trzech pierwszych żaglowców świata, przeznaczonych wyłącznie do celów szkoleniowych - wod. 1909, od 1930 roku pod banderą polską jako „Dar Pomorza”), serię pięciu żaglowców szkolnych dla dwóch flot wojennych – w tym obydwa „Gorch Focki” (jeden z 1933, drugi z 1958 roku); ponadto u Blohma i Vossa powstał też statek „Wilhelm Gustloff” (wycieczkowiec KdF, wod. 1937, zat. 1945) i pancernik „Bismarck” (wod. 14 lutego 1939 roku, zat. w maju 1941). Od Blohma i Vossa pochodziła słynna „Europa” z 1930 roku, która po wojnie godnie zastąpiła pod francuską banderą i nazwą „Liberte” (Wolność) utraconą przez Francuzów w lutym 1942 roku „Normandie”. Również od Blohma i Vossa pochodził sławny trójkominowy „Vaterland” HAPAGu, późniejszy amerykański „Leviathan” (bohater 6-tomowej monografii dr F. O. Braynarda).
Hamburg, dzięki rozwojowi żeglugi morskiej i handlu z krajami Zachodu w drugiej połowie XIX wieku, znacznie rozbudował port i magazyny portowe. Największą dzielnicą portową była Speicherstadt zbudowana w latach 1881-1888. W następnych dziesięcioleciach port rozbudowano również na drugim brzegu Łaby. Założenie portu wolnocłowego w roku 1888 uczyniło Hamburg jednym z największych składów kawy, kakao, przypraw oraz dywanów. Budowa Kanału Kilońskiego w roku 1895 zwiększyła jeszcze bardziej atrakcyjność portu, jako że od tej pory zapewnione było bezpośrednie i szybkie połączenie z obszarem Morza Bałtyckiego.
Odtwórz plik multimedialnyNagranie armii amerykańskiej podczas bombardowania Hamburga
Od roku 1900 Hamburg zaczął nabierać wielkomiejskiego charakteru. Wówczas to miasto przekracza milion mieszkańców. W roku 1937 specjalne ustawy wyznaczyły granice aglomeracji hamburskiej, które obowiązują do dnia dzisiejszego.
Okres II wojny światowej był najtragiczniejszym wydarzeniem w dziejach Hamburga. Miasto szczególnie ucierpiało w 1943 roku w czasie bombardowań alianckich (operacja Gomora) będących reakcją na niemiecką agresję. Wtedy to większa część zabudowy została zniszczona, zginęły dziesiątki tysięcy ludzi. 1 maja 1945 garnizon Hamburga poddał się Brytyjczykom, bez obrony miasta[8].
W roku 1962 Wielka Powódź, która zalała wielkie obszary północnych Niemiec, dotknęła także Hamburg.
Od 1995 w Hamburgu ma siedzibę Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza.
Architektura |
Kościół św. Michała
Stare zabytkowe miasto – w większości zniszczone w wyniku alianckiego nalotu dywanowego 27 lipca 1943 (ponad 40 tysięcy ofiar) – otoczone jest nowoczesnymi osiedlami wkomponowanymi w obszary leśne.
Historyczne centrum Hamburga znajduje się między dworcem głównym a placem Gänsemarkt
Ulica Jungfernstieg nad rzeką Alster pozostaje ulicą handlową i promenadą Hamburga.
Obraz miasta kształtowany jest przez wieże głównych kościołów: św. Katarzyny, św. Piotra, św. Jakuba, św. Mikołaja i św. Michała. Ten ostatni jest cennym zabytkiem barokowej architektury sakralnej w północnych Niemczech. Historia kościoła św. Piotra. położonego przy dzisiejszym deptaku handlowym Mönckebergstraße sięga XII wieku; po wielkim pożarze Hamburga w roku 1842, kiedy to budowlę strawił ogień, kościół odbudowano. Kościół św. Mikołaja przy placu Hopfenmarkt został mocno zniszczony podczas II wojny światowej. Ruiny jego wieży pozostawiono jako pomnik.
Sięgające XVII wieku domy Krameramtswohnungen wyróżniają się swą północnoniemiecką architekturą. W jednym z nich znajduje się Muzeum Historii Hamburga (Museum für Hamburgische Geschichte). Budynek Giełdy Hamburskiej jest najstarszym budynkiem tego typu na ziemiach niemieckich; połączony jest tylną częścią z ratuszem.
Monumentalny ratusz otwarty w 1897 roku został zbudowany w miejscu starego, który spłonął w 1842 roku. Ratusz wyróżnia się bogato zdobioną fasadą, wzdłuż której ustawiono w sumie 20 posągów cesarzy. Ponad bramą główną napisane jest po łacinie: „LIBERTATEM QUAM PEPERERE MAIORES DIGNE STUDEAT SERVARE POSTERITAS” – „Wolność, którą zdobyli przodkowie, niech godnie starają się zachować potomni”.
Podział administracyjny |
Podział administracyjny Hamburga
Hamburg podzielony jest obecnie na siedem okręgów administracyjnych (Bezirk).
| Okręg administracyjny | Ludność[9] | Powierzchnia | mieszk./km² |
|---|---|---|---|
| Hamburg-Mitte | 294 931 | 142,20 km² | 2 073,25 |
| Altona | 261 213 | 77,90 km² | 3 353,18 |
| Eimsbüttel | 257 064 | 49,80 km² | 5 161,93 |
| Hamburg-Nord | 294 622 | 57,80 km² | 5 097,27 |
| Wandsbek | 416 369 | 147,50 km² | 2 822,84 |
| Bergedorf | 121 541 | 154,80 km² | 785,15 |
| Harburg | 153 196 | 125,20 km² | 1 223,61 |
Demografia |
W grudniu roku 2006 żyło w Hamburgu 469 051 ludzi obcego pochodzenia (tj. 26,8 procent mieszkańców)[10]. Według oficjalnych danych z 2010 roku, 20 635 mieszkańców Hamburga to Polacy[11]. Szacuje się, że w Hamburgu mieszka 110 000 osób polskiego pochodzenia[12]. Liczba obcokrajowców w mieście w grudniu 2012 wynosiła ok. 530 000.
Gospodarka |
Port w Hamburgu
Port w Hamburgu jest ważnym centrum handlu z krajami Europy Wschodniej i Północnej.
Wśród portów obsługujących kontenerowce zajmuje drugie miejsce w Europie i siódme na świecie. Położony jest ok. 120 km od linii morza, a mimo to może przyjąć największe kontenerowce świata.
Śródlądowe położenie, a także bogate możliwości kontynuowania transportu drogą kolejową, wodną i autostradami, decydują o stopniu używalności tego portu. Sam tylko obrót z krajami Morza Bałtyckiego stanowi 25%.
W Hamburgu, będącym metropolią handlową i komunikacyjną, ma swoją siedzibę 100 konsulatów (kwiecień 2010). Spośród tylko azjatyckich przedsiębiorstw aż 460 ma w Hamburgu swoją centralę europejską, bądź swój oddział. Wraz z rozwijającym się centrum handlowym miasta powstaje nad samą Łabą nowoczesna dzielnica handlowo-przemysłowa HafenCity.
Hamburg będąc także siedzibą wysoko wyspecjalizowanego przemysłu jest w czołówce ośrodków rozwoju medycyny i biotechnologii. To również światowe centrum przemysłu lotniczego. Właśnie tutaj powstaje wiele podzespołów wielkiego Airbusa A380.
Transport |
Dworzec główny
Hamburg jest jednym z największych węzłów transportowych w Niemczech. Miasto posiada dostęp do czterech autostrad, ponadto jest największym węzłem kolejowym w północnych Niemczech. Największym dworcem kolejowym jest Hamburg Hauptbahnhof. W mieście znajduje się również Centralny Dworzec Autobusowy. Oprócz tego przez Hamburg wiodą trasy prowadzące w głąb Skandynawii.
Publiczny transport zbiorowy organizowany jest przez związek komunikacyjny Hamburger Verkehrsverbund.
Metro w Hamburgu składa się z czterech linii, S-Bahn w Hamburgu posiada sześć linii, na których znajduje się 67 stacji.
W Hamburgu znajduje się międzynarodowy port lotniczy, położony około 8 km na północny zachód od centrum miasta.
Kultura |
Opera w Hamburgu
Arkady nad Binnenalster
Tradycje kulturalne tego hanzeatyckiego miasta sięgają średniowiecza. Ogromny wpływ na historię kultury wywarli tacy poeci jak Friedrich Klopstock, Gotthold Lessing i Heinrich Heine oraz sławni na całym świecie kompozytorzy, a wśród nich Händel, który działał w pierwszej położonej poza Włochami publicznej operze[13]. Z Hamburga wywodził się Johannes Brahms. Gustaf Gründgens swoją legendarną inscenizacją „Fausta” Goethego tworzył tu historię teatru, a grupa The Beatles w Star-Clubie świętowała swój przełom.
Hamburskie sceny teatralne oferują rozmaite sztuki artystyczne, począwszy od teatru improwizowanego, aż do baletu Johna Neumeiera. Oprócz trzech teatrów narodowych, w tym założonej w 1678 r. Hamburskiej Opery Narodowej (Oper am Gänsemarkt), Teatru Niemieckiego (Deutsches Schauspielhaus) i Teatru Thalia (Thalia Theater), ponad 50 muzeów oraz w sumie 313 scen teatralnych i muzycznych oraz mnogość kabaretów przyciąga dużą liczbę publiczności.
Hamburg jest po Nowym Jorku i Londynie trzecim co do wielkości miastem musicalowym na świecie.
Media |
Hamburg jest miastem mediów. W mieście tym jest między innymi wydawany Der Spiegel, Stern i Die Zeit. Siedzibę mają w Hamburgu liczne wydawnictwa: Gruner + Jahr, Axel Springer SE, Bauer Media, Hubert Burda Media, Jahreszeiten Verlag oraz Hoffmann & Campe Verlag.
Poza tym mieści się tutaj największa niemiecka agencja prasowa Deutsche Presse Agentur dpa. Redakcja ARD produkuje codzienne wiadomości telewizyjne Tagesschau, Tagesthemen i Nachtmagazin. Główną siedzibę ma w Hamburgu również pierwsza stacja telewizyjna Norddeutscher Rundfunk. Znajduje się tutaj również RTL – regionalna telewizja komercyjna z główną siedzibą w Kolonii oraz Sat.1 i ZDF – studia regionalne.
Hamburg słynie również z renomowanych agencji reklamowych w Europie, takich jak: Scholz & Friends, Springer & Jacoby, Jung von Matt, TBWA, Kolle Rebbe, Zum Goldenen Hirschen, Grabarz & Partner oraz agencji kreatywnych, m.in.: Peter Schmidt Group, Faktor Design i Landor Associates.
Oświata i nauka |
Uniwersytet w Hamburgu (Universität Hamburg, UHH) – założony w roku 1919; obecnie kształci się na nim 39 000 studentów[14].
Uniwersytet Techniczny Hamburg-Harburg (Technische Universität Hamburg-Harburg, TUHH) – założony w 1978[15].
Hochschule für Musik und Theater Hamburg (HfMT) – założona w 1950[16]; jako pierwsza w Niemczech wprowadziła studia dla managerów kultury- HFH Hamburger Fern-Hochschule (HFH); założona w 1997 roku, z obecną liczbą 6000 studentów jest jedną z największych prywatnych uczelni w Niemczech[17].
- Wyższa Szkoła Nauk Stosowanych (Hochschule für Angewandte Wissenschaften Hamburg, HAW) – powołana w 1970 roku jako szkoła inżynierska, składała się do niedawna z czterech szkół inżynierskich i sześciu wyższych szkół zawodowych[18].
- Instytut ds. Gospodarki i Polityki (Haus Rissen Hamburg – Internationales Institut für Politik und Wirtschaft) – zapoczątkowany w roku 1948 jako „akademia gospodarki powszechnej”, w którym pierwszy raz w Niemczech dopuszczono studentów nieposiadających matury[19].
HafenCity Universität Hamburg (HCU) – założony w 2006 kształci w dziedzinie architektury i urbanistyki[20].
Kühne Logistics University (THE KLU) – założony w 2010
Helmut-Schmidt-Universität (HSU) – uniwersytet Bundeswehry założony w 1957
Polityka |
Ratusz w Hamburgu
Hamburg jest siedzibą 100 konsulatów (kwiecień 2010) i zajmuje w tym drugie miejsce na świecie (po Hongkongu).
Miasto przez pięćdziesiąt lat po wojnie było rządzone przez lewicę. Od 2010 roku do 2011 na czele rządu stał Christoph Ahlhaus (CDU). Obecnie od 7 marca 2011 burmistrzem miasta jest Olaf Scholz z SPD.
Parki i tereny rekreacyjne |
Zespół parkowy Planten un Blomen znajduje się w centrum Hamburga niedaleko starych wałów obronnych jest obfitującym w tereny zielone terenem rekreacyjnym z ogrodem botanicznym, palmiarnią i największym ogrodem japońskim w Europie[21]. Znajduje się tam jezioro parkowe, gdzie zainstalowano fontannę. Od maja do września odbywają się tu w ciągu dnia festiwal Wasserspiele, a wieczorami koncerty wodno-świetlne (niem. farbige Wasserlichtkonzerte).
Park miejski jest popularnym terenem rekreacyjnym mieszkańców Hamburga z bogatą infrastrukturą wypoczynkową (m.in. rowery wodne, łodzie wiosłowe). W lecie na scenie na wolnym powietrzu odbywa się wiele koncertów z udziałem artystów z całego świata. Znajduje się tu jedno z najstarszych planetariów na świecie. Dziś hamburskie planetarium wyposażone jest w nowoczesne projektory, odbywają się tu regularnie pokazy nieba, symulacje, jak i przedstawienia teatralne i muzyczne.
Cmentarz Ohlsdorf o powierzchni 405 hektarów jest po Chicago drugim co do wielkości cmentarzem na świecie[22]. Znajduje się tu około 17 km alei i ścieżek spacerowych prowadzących pośród licznych stawów i starych drzewostanów.
Ogród zoologiczny Hagenbecka znajdują się tu liczne okazy małp, tygrysów i innych zwierząt. Zwierzęta posiadają przestronne wybiegi, naśladujące naturalne warunki życiowe. Popularnością cieszy się otwarty wybieg dla słoni.
W Hamburgu znajduje się Miniatur Wunderland. Jest to największa makieta modelarstwa kolejowego świata[23].
Sport |
Barclaycard Arena
piłka nożna – Hamburger SV, FC. St. Pauli, SC Concordia Hamburg, SC Victoria Hamburg, Eimsbütteler TV, Altonaer FC von 1893, Polonia Hamburg
piłka ręczna – HSV Hamburg
piłki siatkowa kobiet – TV Fischbek Hamburg
hokej na lodzie – Hamburg Freezers
futbol amerykański – Hamburg Blue Devils
- Imprezy sportowe
Hamburg City Man – triathlon
Hanse-Marathon – maraton
Vattenfall Cyclassics – wyścig kolarski
Rechtes Alsterufer gegen Linkes Alsterufer – największy turniej szachowy na świecie
Polonica |
Polska Kwatera Wojenna na cmentarzu Ohlsdorf
- Do maja 1945 roku w południowo-wschodniej części Hamburga działał obóz koncentracyjny Konzentrationslager Neuengamme, w którym więziono w czasie II wojny światowej łącznie 16 900 obywateli polskich. Pamiątkowy pomnik ku czci ofiar obozu znajduje się przy ulicy Jean-Dolidier-Weg 61.
- W stoczni Blohm + Voss w 1909 roku zbudowano, zakupiony przez Polskę w 1929 roku, żaglowiec Dar Pomorza.
- Na cmentarzu w Ohlsdorf znajduje się Polska Kwatera Wojenna.
- W Hamburgu mieści się Konsulat Generalny Polski.
Osoby |
Honorowi obywatele miasta |
- 1813 Friedrich Carl Baron von Tettenborn (1778-1845)
- 1816 Gebhard Leberecht Fürst Blücher von Wahlstatt (1742-1819)
- 1826 August Otto Graf Grote (1747-1830)
- 1834 J. U. Dr. James Colquhoun (1780-1855)
- 1838 Georg Michael Gramlich (1795-1880)
- 1843 Johann Smidt (1773-1857)
- 1843 Eduard Heinrich von Flottwell (1786-1865)
- 1843 Conrad Daniel Graf von Blücher-Altona (1764-1845)
- 1843 Heinrich Christoph Gottfried von Struve (1772-1851)
- 1871 Otto Fürst von Bismarck-Schönhausen (1815-1898)
- 1871 Helmuth Karl Bernhard Graf von Moltke (1800-1891)
- 1886 Gustav Christian Schwabe (1813-1897)
- 1889 Dr. fil. h.c. Johannes Brahms (1833-1897)
- 1901 Alfred Ludwig Heinrich Karl Graf von Waldersee (1832-1904)
- 1917 Paul von Beneckendorff und von Hindenburg (1847-1934)
- 1950 Adolph Schönfelder (1875-1966)
- 1960 Max Brauer (1887-1973)
- 1971 Herbert Weichmann (1896-1983)
- 1978 Herbert Dau (1911-2000)
- 1983 Helmut Schmidt - kanclerz federalny
- 1985 Profesor Ida Ehre (1900-1989)
- 1986 Dr h.c. Herbert Wehner (1906-1990)
- 1986 Dr Gerd Bucerius (1906-1996)
- 1991 Dr h.c. Kurt A. Körber (1909-1992)
- 1991 Dr h.c. Prof. Alfred C. Toepfer (1894-1993)
- 1993 Dr h.c. Rudolf Augstein (1923-2002)
- 1999 Prof. Dr Marion Gräfin Dönhoff (1909-2002)
- 2001 Siegfried Lenz
- 2003 Uwe Seeler
Współpraca |
Miejscowości partnerskie:
Stany Zjednoczone: Chicago
Tanzania: Dar es Salaam
Saksonia: Drezno
Nikaragua: León
Francja: Marsylia
Bawaria: Neuburg an der Donau
Japonia: Osaka
Rosja: Petersburg
Czechy: Praga
Chiny: Szanghaj
Galeria |
Ratusz hamburski
Wyspa Spichrzów
Teatr Deutsches Schauspielhaus
Binnenalster
Binnenalster „Blaue Stunde”
Port
Przypisy |
↑ Protokół 46. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
↑ Frank Binder: Massengut verhindert noch höheres Minus · Seegüterumschlag des Hamburger Hafens um 5,4 Prozent gesunken · 9,3 Prozent weniger Container abgefertigt. W: Täglicher Hafenbericht. 11. Februar 2016, S. 1.
↑ Europejskie stolice roku 2011 (pol.). UniaEuropejska.org, 3 stycznia 2011. [dostęp 2011-02-11].
↑ Hamburski „pociąg pomysłów” (pol.). UniaEuropejska.org, 10 lutego 2011. [dostęp 2011-02-11].
↑ Z dlniem. słowa hamme oznaczające „wysunięty nad wodą cypel lądu”, co zgadza się z topografią miasta.
↑ Aron J. Guriewicz: Wyprawy wikingów. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 102.
↑ Tusk i Merkel spotkają się wieczorem w Hamburgu. W: Aktualności [on-line]. Polska – Internetowe wydanie dziennika ogólnopolskiego, 2009-02-27. [dostęp 2009-02-28].
↑ Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński. Brytyjska 21. Grupa Armii w walkach na froncie zachodnim w 1945 r., "Wojsko i Technika - Historia" nr 3/2017, s.30
↑ 31 grudnia 2011.
↑ Hamburger Abendblatt.
↑ a I 4 – j/10 H.
↑ PolskiNetwork.org – Liczebność polskiej diaspory.
↑ George J. Buelow: A History of Baroque Music. Indiana university Press, 2004, s. 561. ISBN 0-253-34365-8.
↑ Universität Hamburg Strona oficjalna uniwersytetu.
↑ Technische Universität Hamburg-Harburg.
↑ Hochschule: HFMT.
↑ Hamburger_Fern-Hochschule.
↑ Wyższa Szkoła Nauk Stosowanych.
↑ hwp-hamburg.de.
↑ [1].
↑ http://www.hamburg-tourism.de/pl/hamburg-tourism/co-warto-zobaczyc/ogrody-zoologiczne-parki/ największy ogród japoński w Europie.
↑ http://www.friedhof-hamburg.de/ohlsdorf/ Dane ze strony oficjalnej cmentarza w Hamburgu.
↑ [2]/.
Linki zewnętrzne |
- Strona internetowa miasta
- Galeria zdjęć
- Historyczne zdjęcia miasta
- Wirtualne zwiedzanie
- Niezależny portal miasta Hamburg
| ||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kontrola autorytatywna (kraj związkowy Niemiec):
ISNI: 0000 0004 0391 1264
VIAF: 148855657
LCCN: n81086822
GND: 4023118-5
NDL: 00628973
BnF: 11864269d
SUDOC: 026385074
NKC: ge134202
- WorldCat
