Jfyhkgu

Ten artykuł dotyczy rzeki w Czechach i Niemczech. Zobacz też: inne znaczenia.

Łaba
Łaba w Szwajcarii Saksońskiej (widok z twierdzy Königstein)
Kontynent	Europa
Państwo	Czechy  Niemcy
Rzeka
Długość	1165 km
Powierzchnia zlewni	144 055 km²
Średni przepływ	711 m³/s
Źródło
Miejsce	Karkonosze, między Śląskim Grzbietem a Czeskim Grzbietem, Łabska Łąka
Wysokość	1387 m n.p.m.
Współrzędne	50°46′32,6″N 15°32′10,1″E/50,775719 15,536150
Ujście
Recypient	Morze Północne, Zatoka Helgolandzka
Miejsce	okolice Cuxhaven
Wysokość	0 m n.p.m.
Współrzędne	53°53′36″N 8°42′20″E/53,893333 8,705556
Mapa
Dorzecze Łaby
Położenie na mapie Europy źródło ujście
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Łaba

Łaba (czes. Labe, niem. Elbe) – rzeka w Czechach i Niemczech o długości 1165 km (370 km w Czechach) i powierzchni dorzecza 144 055 km² (w Czechach 51 394 km²).

Ma źródła w Karkonoszach, na południe od Łabskiego Szczytu, na wysokości 1387 m n.p.m., w pobliżu polskiej granicy; uchodzi do Zatoki Helgolandzkiej Morza Północnego w okolicach Cuxhaven. Jest największą rzeką Czech oraz jedną z większych europejskich rzek i rzecznych szlaków komunikacyjno-transportowych.

Do dorzecza Łaby należą niewielkie fragmenty terytorium Polski, położone w Sudetach Zachodnich i Środkowych; na terytoriach tych znajdują się m.in. górne biegi Izery (czes. Jizera) i Dzikiej Orlicy (czes. Divoká Orlice).

Po raz pierwszy wzmiankowana przez Pomponiusza Melę w I wieku n.e. (jako Albis).

Bieg rzeki |

w Czechach |

Źródło Łaby

Łaba z lotu ptaka w okolicy Lovosic

Łaba w Děčínie

Źródła Łaby znajdują się w Karkonoszach, na Łabskiej Łące, poniżej Łabskiego Szczytu, na wysokości 1387 m n.p.m. Od źródeł płynie na wschód. Poniżej schroniska Labská bouda spada Labským vodopádem do Labského dolu. W środkowej części Sedmídolí, w miejscu zwanym U Dívči lávky łączy się z Bílé Labe i zmienia kierunek na południowy. Między miejscowościami Szpindlerowy Młyn a Vrchlabí płynie wąską doliną Labskou soutěskou. Od Vrchlabí po Jaroměř płynie na południowy wschód przez pagórkowate Podgórze Karkonoskie. Ważniejszymi dopływami w górskim biegu rzeki są Biała Łaba, Malé Labe, Čistá i Pilníkovský potok (wszystkie lewostronne). Niedaleko miasteczka Dvůr Králové nad Labem znajduje się zapora wodna Les Království.

W Jaroměřu na wysokości 250 m do Łaby wpada z lewej strony Úpa, a niedaleko pod Josefovem Metuje. Dolina rzeki się rozszerza i aż po ujście Ohřy pod Litomierzycami nosi nazwę Polabí. Dalszymi lewostronnymi dopływami są Orlica (czes. Orlice) w Hradcu Královém, Loučná w Sezemicach niedaleko Kunětickéj hory i Chrudimka w Pardubicach. Od Jaroměřa do Pardubic Łaba płynie na południe. W Pardubicach skręca na zachód i płynie w tym kierunku aż do Kolína, gdzie skręca ku północnemu zachodowi.

Od Chvaletic, gdzie znajduje się port rzeczny, pierwotnie służący zaopatrzeniu w paliwo miejskiej elektrowni, rzeka jest uregulowana. Między Pardubicami a Mielnikiem do Łaby wpada kilka lewostronnych dopływów: Doubrava pod Záboří nad Labem, Klejnárka u Starého Kolína, Výrovka niedaleko Nymburka i Výmola przed Čelákovicami. Pierwszym znaczniejszym prawym dopływem Łaby jest rzeka Cidlina. Przy jej ujściu znajduje się rezerwat národní přírodní rezervace Libický luh, chroniący największy w Czechach kompleks lasów łęgowych.

W Nymburku wpada do Łaby z prawej strony rzeczka Mrlina, która tworzy zakole, przypominające fosę wokół centrum miasta, a która chroniła starą słowiańską osadę Ústí. Przy ujściu prawostronnej Izery (czes. Jizera) w pobliżu miasta Stará Boleslav, rozciągają się rozległe lasy, w których znajdują się ujęcia wody pitnej dla Pragi – ujęcie Káraný z 1911 r. Poza ujściem Wełtawy (czesk. Vltava) w okolicy Mielnika wpadają do Łaby dwa prawostronne dopływy: rzeczki Pšovka i Liběchovka. Obie tworzą głębokie malownicze doliny i obie mają znaczenie turystyczne. Pšovka płynie przez Kokořínský důl oraz obszar chroniony Chráněná krajinná oblast Kokořínsko.

Rozległe i piękne Polabí zamyka ujście Ohřy naprzeciw Litomierzyc. Poniżej Lovosic Łaba wpada do głębokiego kanionu, zwanego Czeską Bramą (czes. Česká brána, łac. Porta Bohemica), przecinającego Czeskie Średniogórze. W Ujściu nad Łabą wpada do niej lewostronny dopływ – Bílina, w Děčínie prawostronny Ploučnice, a w Hřensku również prawostronny Kamenice. Wąską doliną Łaba płynie na północ do granicy z Niemcami w Hřensku, gdzie znajduje się najniżej położony punkt w Czechach (115 m n.p.m.). Ziemie czeskie Łaba opuszcza w głębokim wąwozie znajdującym się w obszarze chronionym Labské pískovce.

w Niemczech |

Po stronie niemieckiej Łaba płynie głęboką doliną przez Saską Szwajcarię przez Pirnę ku północnemu zachodowi. Od Pirny dolina zaczyna się rozszerzać. Rzeka przepływa przez Drezno, gdzie osiąga 100-150 m szerokości. Płynie przez Miśnię i dalej przez Nizinę Północnoniemiecką, przez miasta Torgau i Dessau-Roßlau. Stąd aż do Hamburga meandruje. W tej części Łaba przyjmuje swe największe lewostronne dopływy Muldę i Soławę (niem. Saale). Na północ od Magdeburga łączy się Kanałem Łaba-Hawela z Hawelą. Po kilkudziesięciu kilometrach łączy się z lewostronnym dopływem Hawelą i zmienia kierunek na północno-wschodni.

Za Wittenbergą w dwóch miejscach Łaba tworzyła granicę między byłymi NRD i RFN. Przed Hamburgiem Łaba rozdziela się na dwie odnogi Północną Łabę i Południową Łabę. Z Hamburga Łaba płynie dalej na północny zachód, a jej koryto jest szerokie na 300-500 m. Później się jeszcze rozszerza i przechodzi w estuarium. Z prawej strony łączy się z Morzem Bałtyckim przez Kanał Kiloński. Koło portu w Cuxhaven Łaba wpada do Morza Północnego (Zatoki Helgolandzkiej). Estuarium ma długość 100 km i szerokość 2,5-15 km.

Dopływy |

Dopływy Łaby

• lewostronne:
  
  
  
  • w Czechach: Bílé Labe, Malé Labe, Úpa, Metuje, Orlica (czes. Orlice), Loučná, Chrudimka, Doubrava, Výrovka, Wełtawa (czes. Vltava), Ohrza (czes. Ohře), Modla, Bílina
    
  
  
  • w Niemczech: Biela, Rybný potok, Prießnitz, Weißeritz, Triebisch, Mulda, Soława (niem. Saale), Ohre
    
  
  
  
  


• prawostronne:
  
  
  
  • w Czechach: Cidlina, Mrlina, Vlkava, Izera, Pšovka, Liběchovka, Ploučnice, Kamenice
    
  
  
  • w Niemczech: Křinice, Lachsbach, Wesenitz, Müglitz, Czarna Elstera (niem. Schwarze Elster), Hawela (niem. Havel), Elde.
  
  
  
  

Reżim wodny |

Jej sposób zasilania – śnieżno-lodowcowe. Najwyższe stany wód, spowodowane tajaniem śniegów, są na wiosnę. Latem wody opadają, przy czym zdarzają się letnie wezbrania spowodowane nawałnicowymi lub długotrwałymi opadami. W pozostałej części roku stany wód nie wykazują takich wahań. Średni roczny przepływ na granicy czesko-niemieckiej wynosi 308 m³/s, a w dolnym biegu rzeki – 870 m³/s. Przypływy morskie zaznaczają się do 160 km od ujścia. W górnym biegu Łaba zamarza na 1,5-2 miesiące, a w dolnym na 2-3 miesiące. W czasie lekkich zim nie zamarza wcale.

Żegluga |

Żegluga na Łabie jest możliwa na długości 950 km, od Kolína (Czechy) do ujścia. Do Hamburga dopływają statki morskie. System kanałów łączy Łabę z Morzem Bałtyckim, Renem, Wezerą (niem. Weser), Ems i Odrą.

Fauna |

Dzięki wyraźnemu polepszeniu czystości wód w rzece po roku 1990 do Łaby po długim czasie nieobecności wróciła część fauny, przede wszystkim łosoś, wydra europejska, bóbr. Z ptaków w dolinie Łaby występują m.in. perkozek, czapla siwa, czapla biała, kormoran zwyczajny, zimorodek, jaskółka brzegówka, sieweczka rzeczna i tracz nurogęś.

Ochrona przyrody |

Wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody, przez które przepływa Łaba, to: Krkonošský národní park, Chráněná krajinná oblast České středohoří, Chráněná krajinná oblast Labské pískovce, Národní park České Švýcarsko. Niemieckie tereny położone wzdłuż koryta Łaby zostały w 1979 roku uznane za rezerwat biosfery.

Ważniejsze miasta, przez które przepływa Łaba |

Szpindlerowy Młyn, Vrchlabí, Hostinné, Dvůr Králové nad Labem, Jaroměř, Hradec Králové, Pardubice, Kolín, Podiebrady, Nymburk, Lysá nad Labem, Čelákovice, Brandys nad Łabą-Stara Bolesław, Neratovice, Mělník, Štětí, Rudnice nad Łabą, Litomierzyce, Lovosice, Ústí nad Labem, Děčín, Bad Schandau, Pirna, Drezno, Miśnia, Torgau, Dessau-Roßlau, Magdeburg, Wittenberga, Hamburg, Cuxhaven

Etymologia |

Nazwę nadali rzece Celtowie, którzy mieszkali w jej dorzeczu. Celtyckie słowo elb znaczyło rzeka. Według niektórych źródeł w języku praindoeuropejskim słowo to znaczyło biały, jasny, czysty. W źródłach antycznych nazwa rzeki brzmi Albis, Alis lub Alba, w średniowiecznych niemieckich jako Alba, które się później zmieniło na Olba lub Elba.

W języku czeskim Labe jest jedyną nazwą rzeki, która nie jest rodzaju żeńskiego^[1].

Zobacz też |

• rzeki Europy

Przypisy |

Bibliografia |

• 
  Mapa turystyczna Karkonosze polskie i czeskie 1:25 000, Wydawnictwo „Plan”, Jelenia Góra, ​ISBN 83-88049-26-7​.


• 
  Krkonoše-východ. turistická a lyžařská mapa 1:25 000, Nakladelství ROSY, 1995, 80-85510-29-4.


• 
  Krkonoše-západ. turistická a lyžařská mapa 1:25 000, Nakladelství ROSY, 1995, 80-85510-28-6.

Linki zewnętrzne |

Zobacz hasło Łaba w Wikisłowniku

• Povodí Labe s.p.


• Labe – pramen


• Přehrada Les Království


• Libický luh