Jfyhkgu

Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Pensylwania Commonwealth of Pennsylvania
— stan —
2. stan od 12 grudnia 1787
Pieczęć Flaga
Dewiza: Virtue, Liberty and Independence
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Harrisburg
Kod ISO 3166-2	US-PA
Gubernator	Tom Wolf (D)
Powierzchnia	119 280[1] km²
Populacja (2017) • liczba ludności	12 805 537[2]
• gęstość	105,80 os./km²
Strefa czasowa	UTC-05:00 UTC-04:00
Języki urzędowe	angielski
Położenie na mapie USA
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone

Piramida wieku

Pensylwania (ang. Pennsylvania, wymowa:/ˌpɛnsɪlˈveɪnjə/ ⁱ) – stan w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, pomiędzy rzeką Delaware a jeziorem Erie. Pensylwania graniczy od północy z kandyjską prowincją Ontario (poprzez jezioro Erie) oraz ze stanem Nowy Jork, od wschodu w dalszym ciągu z Nowym Jorkiem oraz z New Jersey, od południa z Delaware, Maryland i Zachodnią Wirginią i od zachodu z Ohio^[3].

Największe miasta to: Filadelfia, Pittsburgh i Allentown^[4]. Stolicą jest Harrisburg.

Historia |

Pierwszymi osadnikami europejskimi na terenie obecnego stanu byli Szwedzi, którzy osiedlili się w 1643 roku. Niedługo potem kolonia przeszła pod władzę Holandii, a następnie Anglii.

Właściwym początkiem historii stanu Pensylwania było przyznanie 4 marca 1681 przez króla angielskiego Karola II prawa do założenia nowej kolonii w okolicach przyszłej Filadelfii dla Williama Penna. Penn, który był kwakrem, chciał założyć kolonię w Ameryce dla swoich współwierców, chcących uciec od prześladowań ich wiary w Anglii. Od jego imienia i łacińskiego słowa sylvania znaczącego lasy bierze się nazwa Pennsylvania czyli Lasy Penna.

Penn żył do 1718 i odegrał ogromną rolę w pierwszych dekadach istnienia kolonii, pomimo że był w Ameryce tylko w latach 1682–1684 i 1699–1701. Król dał mu prawie nieograniczoną władzę w nowej kolonii jako jej właścicielowi, ale Penn wprowadził oświecony system rządów demokratycznych i pełną wolność religii (kwakierska Pensylwania i katolicki Maryland były jedynymi koloniami z pełną wolnością wyznania). Dla porównania inne kolonie angielskie były w tym czasie zdominowane przez system arystokratyczny (w Wirginii) lub rządzone przez teokratów (w Nowej Anglii). Można stwierdzić, że Pensylwania była amerykańską kolebką idei, które w następnym stuleciu doprowadziły do stworzenia Konstytucji Stanów Zjednoczonych opartej na ideałach oświecenia, spisanej właśnie w Filadelfii w 1787 roku.

W 1755 roku większość ludności Pensylwanii stanowili Szkoci i Niemcy (łącznie 70%), Anglicy pozostawali w mniejszości (30%)^[5].

Geografia |

Park stanowy Big Pocono

Na mapie Pensylwania ma kształt zbliżony do prostokąta. Jego południowo-wschodni róg prawie dotyka do Atlantyku w okolicach Filadelfii, a północno-zachodni dotyka jeziora Erie. Przez środek stanu przebiegają góry Appalachy. Rzeka Delaware tworzy wschodnią granicę stanu, pozostałe granice to prawie w całości proste linie wzdłuż równoleżnika 39°43′ N (tzw. Linia Masona-Dixona) na południu, 42° N na północy, i wzdłuż południka 80°31′ W na zachodzie (wyjątek to małe odchylenie od prostokąta przy jeziorze Erie). Główne skupiska ludności w stanie to obszar metropolitalny Filadelfii w południowo-wschodniej części stanu i obszar metropolitalny miasta Pittsburgh w zachodniej części stanu.

Demografia |

Pensylwania ma 11 226 966 mieszkańców (2005). Najpowszechniej używanymi językami są:

• 
  język angielski – 90,79%,


• 
  język hiszpański – 3,52%,


• 
  język niemiecki – 0,51%^[6].

Struktura rasowa i etniczna |

• Grupy rasowe: ludność biała 81,9% (Latynosi 6,8%), ludność czarna 10,9%, Azjaci 2,8%, rasa mieszana 1,9%, Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski 0,2%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0,03%^[7].


• Największymi grupami etnicznymi są Niemcy (28,5%), Irlandczycy (18,2%), Włosi (12,8%), Anglicy (8,5%) i Polacy (7,2%)^[8]. W Pensylwanii mieszkają także (ponad 100 tys.): Francuzi, Holendrzy, Szkoci, Słowacy, Walijczycy, Rosjanie, Meksykanie, Węgrzy, Hindusi, Ukraińcy, Afrykańczycy, Szwedzi i Chińczycy^[9].

Religia |

Dane z 2014 r.^[10]:

• 
  protestantyzm – 47%:
  
  
  
  • 
    baptyści – 9%,
  
  
  • 
    metodyści – 7%,
  
  
  • 
    luteranie – 6%,
  
  
  • 
    kalwini – 6%,
  
  
  • bezdenominacyjni – 5%,
  
  
  • pozostali – 14% (głównie: zielonoświątkowcy, ruch uświęceniowy, anglikanie, amisze, anabaptyści, mennonici, campbellici i pietyści),
  
  
  
  


• 
  katolicyzm – 24%,


• brak religii – 21% (w tym: 4% agnostycy i 3% ateiści),


• 
  judaizm – 1%,


• 
  islam – 1%,


• pozostałe religie – 6% (w tym: prawosławie, mormoni, hinduizm, świadkowie Jehowy, buddyzm, unitarianizm i bahaizm^[11]).

Zobacz też |

• język pensylwański

Przypisy |

p • d • e Podział terytorialny Stanów Zjednoczonych Stany Alabama Alaska Arizona Arkansas Connecticut Dakota Południowa Dakota Północna Delaware Floryda Georgia Hawaje Idaho Illinois Indiana Iowa Kalifornia Kansas Karolina Południowa Karolina Północna Kentucky Kolorado Luizjana Maine Maryland Massachusetts Michigan Minnesota Missisipi Missouri Montana Nebraska Nevada New Hampshire New Jersey Nowy Jork Nowy Meksyk Ohio Oklahoma Oregon Pensylwania Rhode Island Teksas Tennessee Utah Vermont Waszyngton Wirginia Wirginia Zachodnia Wisconsin Wyoming Dystrykt federalny Dystrykt Kolumbii Terytoria zależne Baker Guam Howland Jarvis Johnston Kingman Mariany Północne Midway Navassa Palmyra Portoryko Samoa Amerykańskie Wake Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych Portal:Stany Zjednoczone Wikiprojekt:Stany Zjednoczone

p • d • e Hrabstwa stanu Pensylwania Adams Allegheny Armstrong Beaver Bedford Berks Blair Bradford Bucks Butler Cambria Cameron Carbon Centre Chester Clarion Clearfield Clinton Columbia Crawford Cumberland Dauphin Delaware Elk Erie Fayette Forest Franklin Fulton Greene Huntingdon Indiana Jefferson Juniata Lackawanna Lancaster Lawrence Lebanon Lehigh Luzerne Lycoming McKean Mercer Mifflin Monroe Montgomery Montour Northampton Northumberland Perry Philadelphia Pike Potter Schuylkill Snyder Somerset Sullivan Susquehanna Tioga Union Venango Warren Washington Wayne Westmoreland Wyoming York