Turcja
| |||||
| |||||
Dewiza: (tur.) Yurtta Sulh, Cihanda Sulh. (Atatürk) (Pokój w Ojczyźnie, Pokój na Świecie) | |||||
Hymn: Istiklâl Marsi (Marsz niepodległości) | |||||
 | |||||
Konstytucja | Konstytucja Turcji | ||||
Język urzędowy | turecki | ||||
Stolica | Ankara | ||||
Ustrój polityczny | republika prezydencka | ||||
| Typ państwa | demokracja | ||||
Głowa państwa | prezydent Recep Tayyip Erdoğan | ||||
| Szef rządu | prezydent Recep Tayyip Erdoğan | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe | 37. na świecie 783 562 km² 1,26% | ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia • narody i grupy etniczne | 17. na świecie 82 835 090[1] 104[2] osób/km² Turcy 80-85%, Kurdowie 18%, Arabowie 2% | ||||
PKB (2018) • całkowite • na osobę | 905,7 mld[3] USD 11 124[3] USD | ||||
PKB (PSN) (2018) • całkowite • na osobę | 2249,9 mld[3] dolarów międzynar. 27 635[3] dolarów międzynar. | ||||
Jednostka monetarna | lira turecka (₺) (TRY) | ||||
| Powstanie | Turcja: 29 października 1923 | ||||
Religia dominująca | islam sunnicki | ||||
Strefa czasowa | UTC +3 | ||||
Kod ISO 3166 | TR | ||||
Domena internetowa | .tr | ||||
Kod samochodowy | TR | ||||
Kod samolotowy | TC | ||||
Kod telefoniczny | +90 | ||||
 | |||||
Turcja (tur. Türkiye), Republika Turcji (tur. Türkiye Cumhuriyeti) – państwo położone w Azji Zachodniej na półwyspie Azja Mniejsza, a częściowo również w Europie Południowo-Wschodniej, ze stolicą w Ankarze. Graniczy w Europie z Bułgarią i Grecją, natomiast w Azji z Syrią, Irakiem, Iranem, Azerbejdżanem, Armenią i Gruzją. Część europejska – wschodnia Tracja – stanowi 3% powierzchni i oddzielona jest od części azjatyckiej Morzem Marmara oraz cieśninami Bosfor i Dardanele. Turcję od północy otacza Morze Czarne, od zachodu Morze Egejskie i Morze Marmara, a od południa Morze Śródziemne (nazywane w języku tureckim Morzem Białym). Republika Turcji została proklamowana w 1923 roku, poprzedzającym ją państwem było Imperium Osmańskie.
Spis treści
1 Geografia
1.1 Ukształtowanie poziome
1.2 Ukształtowanie pionowe
1.3 Granice
1.4 Miasta Turcji
2 Ustrój polityczny
2.1 Naczelne organy państwa
2.2 Podział administracyjny
3 Historia
4 Gospodarka
4.1 Rolnictwo
4.2 Przemysł
4.3 Turystyka
4.4 Transport
5 Zwierzęta
6 Siły zbrojne
7 Media
8 Demografia
9 Religia
10 Zobacz też
11 Przypisy
12 Bibliografia
13 Linki zewnętrzne
Geografia |
Mapa topograficzna Turcji
Tureckie wybrzeże od strony Morza Śródziemnego
Wielki Ararat (Ağrı Dağı)
Regiony geograficzne Turcji
Ukształtowanie poziome |
Turcja leży na dwóch kontynentach: azjatyckim (w 97% powierzchni), w jego najdalej na zachód wysuniętej części, Azji Mniejszej (w regionie zwanym także niegdyś Anatolią) oraz europejskim (w 3% powierzchni), w regionie dawnej wschodniej Tracji na Półwyspie Bałkańskim. Rozciągłość południkowa wynosi ok. 500 km, natomiast równoleżnikowa ok. 1600 km. Kraj oblewa od północy Morze Czarne, od zachodu Morze Marmara i Morze Egejskie, a od południa Morze Śródziemne[4]. Przylądek Baba, najdalej wysunięty na zachód punkt Azji Mniejszej, jest jednocześnie najdalej wysuniętym na zachód punktem całej Azji[5]. Do Turcji należą również wyspy na Morzu Egejskim (m.in. Imroz i Bozca) oraz na morzu Marmara (m.in. Marmara i Wyspy Książęce).
Ukształtowanie pionowe |
Turcja pod względem ukształtowania powierzchni jest państwem wyżynno-górzystym. Obszar, na którym położona jest Turcja, cechuje się aktywnością sejsmiczną, co często powoduje tragiczne w skutkach trzęsienia ziemi. Niziny występują dość rzadko, głównie przy ujściach rzek oraz w europejskiej części kraju (Nizina Tracka) oraz na wybrzeżu śródziemnomorskim (największa na terenie Turcji Nizina Adana). Azja Mniejsza to region przeważnie wyżynny, z największą w Turcji Wyżyną Anatolijską (średnia wysokość 900–1500 m n.p.m., maksymalna 3916 m n.p.m. – Erciyes Dağı). Na wschód od niej rozciąga się Wyżyna Armeńska z najwyższym szczytem kraju Araratem (5165 m n.p.m.). Przy granicy z Syrią leży część wyżyny Al-Dżazira. Dwie pierwsze wyżyny otaczają od północy i południa równoleżnikowe młode łańcuchy górskie wypiętrzone w orogenezie alpejskiej: od północy, ciągnące się na długości 1000 km wzdłuż Morza Czarnego Góry Pontyjskie (najwyższy szczyt: Kaçkar Dağı, 3937 m n.p.m.), od południa natomiast, częściowo leżące również nad wybrzeżem Morza Śródziemnego góry Taurus (najwyższy szczyt: Kaldi Dag, 3756 m n.p.m.). W Taurusie Zachodnim licznie występują zjawiska krasowe. Na granicy z Irakiem ciągnie się pasmo Gór Kurdystańskich[6]. Najniższym punktem Turcji jest poziom morza (0 m n.p.m.), przez co nie ma w tym kraju obszarów depresyjnych[7].
Turcja podzielona jest na 7 regionów geograficznych, zróżnicowanych pod względem ukształtowania terenu i klimatu:
- region Morza Czarnego
- region morza Marmara
- region Morza Egejskiego
- region Morza Śródziemnego
- region środkowej Anatolii
- region wschodniej Anatolii
- region południowo-wschodniej Anatolii
Granice |
Turcja graniczy z 8 państwami. Całkowita długość granic wynosi 2627 km z czego na poszczególne kraje przypada:
Armenia – 268 km
Azerbejdżan (Nachiczewan) – 9 km
Bułgaria – 240 km
Gruzja – 252 km
Grecja – 206 km
Iran – 499 km
Irak – 331 km
Syria – 822 km
Miasta Turcji |
Największe miasta w Turcji według liczebności mieszkańców (stan na 31.12.2014)[8]:
| Lp. | Miasto | Prowincja | Liczba ludności |
|---|---|---|---|
| 1. | Stambuł (İstanbul) | Stambuł | 14 025 646 |
| 2. | Ankara | Ankara | 4 587 558 |
| 3. | Izmir | Izmir | 2 847 691 |
| 4. | Bursa | Bursa | 1 800 278 |
| 5. | Adana | Adana | 1 663 485 |
| 6. | Gaziantep | Gaziantep | 1 510 270 |
| 7. | Konya | Konya | 1 174 536 |
| 8. | Antalya | Antalya | 1 068 099 |
| 9. | Diyarbakır | Diyarbakır | 930 266 |
| 10. | Mersin | Mersin | 915 703 |
Ustrój polityczny |
Ustrój polityczny Turcji opiera się na Konstytucji Republiki Turcji z 1982, która głosi, że państwo tureckie jest niepodzielną, laicką, demokratyczną oraz socjalną republiką. Obecna ustawa zasadnicza, narzucona przez wojsko zaraz po zamachu wojskowym w 1980 roku, zapewnia armii rolę strażnika świeckiej, republikańskiej Turcji i przyznaje jej prawo do bezpośredniej interwencji w przypadku zagrożenia status quo. Kobiety w Turcji otrzymały czynne i bierne prawa wyborcze 5 grudnia 1934 roku. W roku 1935 kobiety stanowiły 4,6% posłów w parlamencie. Obecnie ustrój państwa jest w trakcie zmiany z systemu parlamentarnego na prezydencki. Poprawki nad konstytucją przyjęte w kwietniu 2017 po Referendum w Turcji w 2017 roku.
Naczelne organy państwa |
Głową państwa jest prezydent wybierany przez obywateli na 5-letnią kadencję. W referendum 21 października 2007 r. Turcy opowiedzieli się za bezpośrednimi wyborami prezydenta i skróceniem jego kadencji do 5 lat, zmiany poparło ponad 70% głosujących[9], i weszły one w życie w 2014 r. Kolejne referendum, wprowadzające zmiany w konstytucji odnośnie m.in. sił zbrojnych i systemu sądownictwa, odbyło się 12 września 2010, w 30. rocznicę wojskowego zamachu stanu. Także tym razem głosujący zdecydowali o przyjęciu rządowych propozycji (57,8% głosów na tak).
Władzę ustawodawczą wykonuje jednoizbowy parlament – Wielkim Zgromadzeniem Narodowym z 550 posłami. Członkowie parlamentu wyłaniani są w głosowaniu powszechnym przeprowadzanym co pięć lat.
Najwyższym organem sądowniczym jest Sąd Konstytucyjny złożony z 17 sędziów[10].
16 kwietnia 2017 z inicjatywy prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana odbyło się referendum w sprawie zmiany ustroju państwa z parlamentarnego na prezydencki[11].
Podział administracyjny |
Turcja jest podzielona na 81 prowincji (tur. vilayet;il; l. mn. iller). Każda prowincja dzieli się na podprowincje (tur. ilçe; l. mn. ilçeler). Prowincje mają zazwyczaj nazwę miasta, które jest jego stolicą, wyjątek stanowią: Hatay (stolica Antakya), Kocaeli (stolica Izmit) i Sakarya (stolica Adapazarı).
Historia |
Republika Turcji powstała po I wojnie światowej na gruzach Imperium Osmańskiego. Od XVIII wieku siła tego Imperium ulegała coraz większemu osłabieniu, a od roku 1821, niemożność pokonania greckiego powstania wyznaczyła początek nieodwracalnego rozkładu terytorialnego głównego trzonu imperium. Kolejne, częściowe rozbiory dokonane zostały po I wojnie światowej. Wiosną 1915 roku Turcy wraz z plemionami kurdyjskimi na terenie Armenii Zachodniej dokonali rzezi Ormian, Asyryjczyków i Greków Pontyjskich, które w wielu krajach uznano za zbrodnię ludobójstwa. Między rokiem 1919 a 1922 toczyła się wojna grecko-turecka. 10 sierpnia 1920 w Sèvres pod Paryżem Turcja podpisała traktat pokojowy z państwami Ententy, na mocy którego Grecji m.in. przyznano większość terenów europejskich Turcji, zachodnie wybrzeże Półwyspu Anatolijskiego ze Smyrną. Armenii przyznano Kars, większą część Pontu z okręgiem Trapezunt (dzisiejszy Trabzon) i górę Ararat wraz z jeziorem Wan. Kemal Atatürk, przywódca ruchu narodowego (młodoturków), dążący do przywrócenia Turcji choć części terytoriów zabranych jej po I wojnie światowej, nie chciał pogodzić się z tym faktem i na podstawie Sojuszu o Wzajemnej Przyjaźni i Współpracy z RFSRR jesienią 1920 Turcja i Rosja Sowiecka dokonały agresji przeciwko Armenii. W 1923 miała miejsce wymiana ludności między Grecją i Turcją, w ramach której, kierując się kryteriami wyznaniowymi, a nie językowymi, przesiedlono do Turcji ok. 420 tys. osób wyznania muzułmańskiego, a do Grecji trochę mniej niż 1,5 mln osób wyznania prawosławnego, uwzględniając przy tym liczbę wcześniejszych wychodźców z okresu wojny. Turcy imigrowali głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego, wybrzeża Morza Czarnego, oraz Kapadocji. W myśl umowy, liczne mniejszości tureckie pozostały na terenie greckiej i bułgarskiej Tracji Zachodniej.
Dalyan, widok starożytnych grobowców
24 lipca 1923 traktat w Lozannie zrewidował postanowienia terytorialne traktatu z Sèvres i zminimalizował ograniczenia suwerenności Turcji do kwestii demilitaryzacji i swobodnego przepływu cieśnin Bosfor i Dardanele, oraz demilitaryzacji pogranicza turecko-greckiego i turecko-bułgarskiego w Tracji. Traktat ten ustalił do dziś istniejące granice Turcji[12].
W 1922 zniesiono kalifat. Już wcześniej 1 listopada 1922 zniesiono sułtanat, a sułtan Mehmed VI opuścił kraj[13]. 29 października 1923 roku proklamowano Republikę Turcji[13]. Pierwszym prezydentem został Mustafa Kemal, nazwany później Atatürkiem. Za jego sprawą przeprowadzano liczne reformy mające na celu europeizację Turcji[14]: zmiana prawa cywilnego, handlowego i karnego, wprowadzenie alfabetu łacińskiego zamiast arabskiego, wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego, wprowadzenie nazwisk. W 1934 r. przyznano kobietom bierne i czynne prawo wyborcze, rok później kobiety stanowiły 4,6% parlamentarzystów.
W okresie międzywojennym Turcja dążyła do rewizji niektórych niekorzystnych następstw traktatów kończących I wojnę światową. Na mocy traktatu z Lozanny Turcja odzyskała kontrolę nad terenami wschodniej Anatolii i Tracji oraz doszło do rewizji granicy z Armenią w zamian za zrzeczenie się roszczeń do terenów arabskich. W 1932 roku miało miejsce przyjęcie Turcji do Ligi Narodów, a na mocy konwencji z Montreux uzyskano zniesienie demobilizacji cieśnin czarnomorskich[14].
Podczas ostatnich lat pokoju oraz w czasie II wojny światowej Turcja pomimo zachęt włączenia się do działań zbrojnych wysuwanych przez obie strony konfliktu pozostawała neutralna. Turcję łączył jednak z Francją i Wielką Brytanią traktat antywłoski. Jednocześnie od połowy lat 1930. państwo wydawało znaczny procent dochodów na zbrojenia, w szczególności rozwój floty i lotnictwa[14]. Jednym z ważniejszych powodów nieprzystępowania do wojny były niekorzystne doświadczenia konsekwencji I wojny światowej, a w szczególności obawa przed Związkiem Radzieckim. Turcja przystąpiła do obozu aliantów i wypowiedziała wojnę Rzeszy Niemieckiej dopiero w 1945 roku.
Od 1952 roku Turcja jest członkiem NATO. Od 1974 okupuje część Cypru. O laickość państwa od samego jego początku dba armia. Dlatego też w Turcji dochodziło często do zamachów stanu (w 1960, 1971, 1980 i 1997 roku). Ten czwarty miał zresztą wyjątkowo łagodny przebieg i ograniczył się do zasugerowania partiom rządzącym oddania władzy. W 1984 roku rozpoczęła się zbrojna rebelia kurdyjska na czele z Partią Pracujących Kurdystanu[15][16]. Ostatnia interwencja generalicji w sprawy polityki miała miejsce w pierwszej połowie 2007 roku, kiedy to wybuchł kryzys polityczny związany z niemożnością wyboru prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe. W 2004 roku Unia Europejska zezwoliła Turcji na rozpoczęcie negocjacji w sprawie przystąpienia do UE[17]; negocjacje rozpoczęto 3 października 2005 roku[18]. Proces ten napotyka jednak szereg poważnych barier. Problemem jest duża liczba mieszkańców Republiki Turcji, napięte stosunki dyplomatyczne między Turcją a Cyprem i (w mniejszym stopniu) Grecją oraz obawy o utracenie jednolitości kulturowo-religijnej państw Unii[potrzebny przypis].
15 lipca 2016 doszło w Turcji do próby zamachu stanu[19].
Gospodarka |
Stambuł, największe i najludniejsze miasto Turcji – jej centrum kulturalne, handlowe oraz finansowe
Ankara, stolica Turcji
Izmir, trzecie miasto pod względem wielkości w Turcji
Turcja jest jedną z dwudziestu największych gospodarek świata, na co wpływ ma głównie wielkość tego kraju. PKB na głowę mieszkańca wynosi około 9 tys. dolarów. Od czasów przejęcia rządów przez Partię Sprawiedliwości i Rozwoju i poradzenia sobie z kryzysem finansowym z roku 2001 Turcja znajduje się w fazie wyjątkowo dynamicznego wzrostu gospodarczego.
Rolnictwo |
Turcja jest jednym z 6 całkowicie samowystarczalnych pod względem żywnościowym krajów świata. Rolnictwo wytwarza ok. 10% produktu krajowego brutto Turcji. Zatrudnienie w tym sektorze znajduje około 1/3 siły roboczej. W Turcji istnieje ponad 5 milionów gospodarstw rolnych. Jedynie 6% z nich ma powierzchnię większą od 20 ha. Turcja jest jednym z pięciu największych producentów: bawełny, soczewicy, cebuli, buraków cukrowych, tytoniu, pomidorów, arbuzów, jabłek, winogron, orzeszków pistacjowych, orzechów włoskich, oliwek oraz owczego mleka. Jest zarazem największym na świecie wytwórcą orzechów laskowych, moreli i fig. Obecnie sektor rolniczy wspierany jest przez rząd przy pomocy takich samych instrumentów, jakimi posługuje się Unia Europejska. Skala wsparcia jest również porównywalna.
Przemysł |
Turcja posiada znaczne zasoby surowców mineralnych, zwłaszcza rud metali. Wydobycie rud żelaza (Divriği we wschodniej Anatolii), chromu (Seydişehir na południu kraju – Turcja należy do głównych światowych producentów chromu), boksytów, rud miedzi (Murgul), cynku i ołowiu. Z surowców energetycznych eksploatuje się węgiel brunatny (zachodnia Anatolia), węgiel kamienny (zagłębie Ereğli-Zonguldak) i ropę naftową w pobliżu granicy z Syrią (główny ośrodek Batman). Z surowców chemicznych wydobywa się: fosforyty, sól kamienną i siarkę. 39% energii elektrycznej dostarczają elektrownie wodne (największe Keban i Atatürk – zbudowane w 1992 na Eufracie), 61% węglowe i naftowe. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca – 1296 kWh (2000). Do najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu przetwórczego należą: przemysł spożywczy (cukrowniczy, mleczarski, tytoniowy) oraz włókienniczy i odzieżowy, wykorzystujące surowce krajowe. Od lat 60. rozwój hutnictwa żelaza (głównie ośrodki: Karabük, Ereğli), miedzi (Ergani, Stambuł) oraz aluminium, przemysłu maszynowego i zbrojeniowego, środków transportu (montownie samochodów, ciągników, budowa statków), sprzętu gospodarstwa domowego, chemicznych (m.in. produkcja nawozów sztucznych), cementowego i rafineryjnego (w portach dowozowych ropy naftowej: İzmit oraz w Batman). Powszechnie rozwinięte rzemiosło: dywany, biżuteria, wyroby metalowe, ceramika, wyroby skórzane. Największa koncentracja zakładów przemysłowych w regionie północno-zachodnim: Stambuł – Ereğli – Izmir, ponadto w rejonie Ankary i na południowo-wschodniej: Adana – Gaziantep–Antakya.
Turystyka |
Göreme, Nevşehir
Jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki Turcji jest turystyka. W 2015 roku Turcja była szóstym państwem na świecie pod względem liczby przyjazdów; kraj ten odwiedziło 39,478 mln turystów (0,8% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie ponad 26,616 mld dolarów[20].
Najwięcej turystów przyjeżdża z Niemiec, Rosji, Holandii, Francji, Belgii, Wielkiej Brytanii i Polski. Główne ośrodki turystyczne to: kurorty nad wybrzeżem Morza Egejskiego (Bodrum, Fethiye, Kuşadası) i Morza Śródziemnego (Antalya, Alanya, Side), a także Stambuł i Kapadocja oraz zabytki kultury antycznej: Troja, Milet, Efez, Hierapolis, Pergamon, Izmir, Aspendos i inne. Coraz popularniejsze stają się również kurorty górskie[21].
Transport |
Sieć transportowa w Turcji jest w rozbudowie i obecnie obejmuje ok. 63 tys. km dróg o twardej nawierzchni, w budowie dalsze 1250 km autostrad – m.in. od granicy bułgarskiej do Ankary. Drogi łączą Turcję z Bułgarią oraz Syrią, Iranem i Irakiem. Europejską i azjatycką część kraju łączą 2 mosty na Bosforze w Stambule.
Turcja posiada 8,4 tys. km linii kolejowych, w większości jednotorowych. W 2003 Tureckie Koleje Państwowe (TCDD) rozpoczęły program budowy linii wysokich prędkości. Pierwsza z nich o długości 533 km połączy Stambuł z Ankarą przez Eskişehir i skróci czas podróży z 6-7 godzin do 3,5. 29 października 2013 roku otwarto tunel kolejowy Marmaray pod Bosforem, będący projektem łączącym dwa odrębne systemy kolejowe: w europejskiej i azjatyckiej części Turcji w jedną całość[22].
Nośność floty handlowej – 7,1 mln DWT. Główne porty morskie (przeładunek powyżej 1 mln ton): Stambuł nad cieśniną Bosfor, Zonguldak, Ereğli i Samsun nad Morzem Czarnym, Izmir i Izmit nad Morzem Egejskim i Mersin, İskenderun nad Morzem Śródziemnym. Rozwinięta żegluga kabotażowa, połączenia promowe między europejską i azjatycką częścią kraju (na Bosforze), z Cyprem i wyspami greckimi (Rodos, Samos, Chios).
Zwierzęta |
Zwierzęta chowane na terenie Turcji to: bydło domowe, konie, kozy, osły i owce, jak również wielbłądy i bawoły.
Najpopularniejszą w Turcji rasą psa jest Kangal – wielki i silny pies pasterski. Najciekawszą rasą kotów są koty Van o białym futrze i różnokolorowych oczach – jednym zielonym, a drugim niebieskim.
Na wolności żyją w Turcji jelenie, szakale, rysie, dziki, wilki oraz rzadko – lamparty i niedźwiedzie.
Siły zbrojne |
Armia turecka jest szóstą armią świata i drugą co do wielkości w NATO (po armii USA). Liczy 823 tys. zawodowych żołnierzy. Według konstytucji armia stoi na straży świeckości państwa. W drugiej połowie XX wieku kilkukrotnie dokonywała zamachu stanu (ostatni raz w 2016), obalając przy tym rządy, które uznawała za zbyt islamskie. By wstąpić w jej szeregi trzeba mieć ukończone 20 lat. Według danych CIA Turcja przeznacza ok. 5% PKB na dozbrajanie armii.
Media |
W Turcji działa publiczne radio i telewizja (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu). Działają stacje tv: TRT1, TRT Haber, TRT Türk itp. Działają też stacje radiowe np.: Radyo1, TRT FM, Radyo3, czy też Radyo4. Także są telewizje prywatne, np.: Show TV czy też NTV (Turcja).
Demografia |
Odsetek ludności kurdyjskiej w Turcji. Kolor ciemnoczerwony (środkowowschodnia Anatolia) 79,1%, kolor czerwony (południowo-wschodnia Anatolia) 64,1%, kolor jasnoczerwony (północno-wschodnia Anatolia) 32,0%
Liczba ludności Turcji w latach 1961-2003
Narodowości[23]:
Turcy 55 mln,
Kurdowie 12,6 mln,
Czerkiesi 2,5 mln,
Boszniacy 2 mln,
Albańczycy od 500 tys. do 1,3 mln,
Gruzini 1 mln,
Arabowie 870 tys.,
Pomacy 600 tys.,
Lazowie 80 tys.,
Ormianie 60 tys.,
Asyryjczycy 25 tys.,
Żydzi 20 tys.,
Grecy 15 tys.
Według danych CIA World Factbook z lipca 2013 roku[24], Turcję zamieszkuje 80 694 485 ludzi (18. miejsce na świecie).
Struktura wieku
- 0-14 lat: 25,9% (mężczyźni 10 682 900 / kobiety 10 201 965)
- 15-24 lat: 17% (mężczyźni 6 979 955 / kobiety 6 703 689)
- 25-54 lat: 42,7% (mężczyźni 17 375 544 / kobiety 17 097 927)
- 55-64 lat: 7,9% (mężczyźni 3 189 731 / kobiety 3 169 450)
- 65 lat i więcej: 6,6% (mężczyźni 2 422 983 / kobiety 2 870 341)
Średnia wieku
- ogółem: 29,2 lat
- mężczyźni: 28,8 lat
- kobiety: 29,6 lat
Przyrost naturalny: 1,16% (101 miejsce na świecie)
Wskaźnik urodzeń: 17,22 urodzeń / 1000 mieszkańców (110 miejsce na świecie)
Wskaźnik zgonów (śmiertelność): 6,11 zgonów / 1000 mieszkańców (162 miejsce na świecie)
Urbanizacja:
- ludność miejska – 71,5% (2011 r.)
- wskaźnik urbanizacji – 2,4% roczne tempo zmian (2010-2015 r.)
Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia:
- ogółem – 73,03 lat (126 miejsce na świecie)
- mężczyźni – 71,09
- kobiety – 75,07
Współczynnik dzietności: 2,1 dziecka / kobietę (110 miejsce na świecie)
Religia |
Błękitny Meczet, Stambuł
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[25][26]:
islam – 98% (71 330 000) (99% sunnici, statystyki oficjalne nie wyróżniają alewitów i traktują ich jako sunnitów; szacuje się, że alewici stanowią 25-30% populacji Turcji[potrzebny przypis])- brak religii – 1,2% (860 000)
chrześcijaństwo – 0,43% (310 000)
prawosławie – 0,25% (180 000)
protestantyzm – 0,11% (80 000)
katolicyzm – 0,07% (50 000)
buddyzm – 0,05% (40 000)
judaizm – 0,03% (20 000)- inne religie – 0,3% (190 000)
Zobacz też |
- stosunki polsko-tureckie
Imperium osmańskie – państwo, z którego wywodzi się nowoczesna Turcja- ludobójstwo Asyryjczyków
- ludobójstwo Greków Pontyjskich
- ludobójstwo Ormian
- Adampol
- Mustafa Kemal Atatürk
Przypisy |
↑ Populacja Turcji wzrosła do ponad 82,8 mln https://www.dailysabah.com/turkey/2018/01/05/turkeys-population-increases-by-a-little-over-3-million-in-2017
↑ dane turkstatu
↑ abcd Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2018: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, January 2018 (ang.). [dostęp 17-01-2018].
↑ Witold Korsak: Turcja. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2008, s. 9. ISBN 978-83-7513-609-8.
↑ Baba, Encyklopedia PWN [dostęp 2016-02-07] .
↑ Turcja. Warunki naturalne, Encyklopedia PWN .
↑ Turcja – Podstawowe informacje, Onet Podróże [dostęp 2016-03-02] (pol.).
↑ TURKEY: Provinces and Major Cities (ang.). citypopulation.de, 2016-02-05. [dostęp 2016-04-10].
↑ Dziennik Polska-Europa-Świat, 22.10.2007, s. 19.
↑ Short history. constitutionalcourt.gov.tr. [dostęp 2016-07-19].
↑ Zakończyło się referendum w Turcji. "Na kartach są tylko dwie odpowiedzi, nie ma pytania". gazeta.pl, 16 kwietnia 2017. [dostęp 2017-04-16].
↑ Jedynym wyjątkiem był przyłączony do Turcji w r. 1939 na mocy porozumienia turecko-francuskiego okręg Aleksandretty.
↑ ab Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman steam navy 1828-1923. Conway Maritime Press, 1995. s. 59 (ang.)
↑ abc Karolina WandaK.W. Olszowska Karolina WandaK.W., Towarzysz Niemiec, Sojusznik Anglii. Dylematy polityki tureckiej w drugiej połowie lat 30. XX wieku – Histmag.org, 22 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-22] .
↑ A Secret Relationship (ang.). niqash.org, 2008-08-08. [dostęp 2012-09-06].
↑ Chronology of the Important Events in the World/PKK Chronology (1976-2006) (ang.). niqash.org, 2006-08-08. [dostęp 2012-10-10].
↑ red. Bartosz Działoszyński, Iwona Swenson, Małgorzata Uba: Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata. T. 9. Azja Środkowo-Zachodnia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 16. ISBN 978-83-01-14924-6.
↑ Negotating Framework EU-Turkey. European Comission (Luksemburg), 3 października 2005.
↑ Kto stoi za zamachem stanu w Turcji?. onet.pl, 16 lipca 2016. [dostęp 2016-07-16].
↑ UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition (ang.). UNWTO, 2016. s. 8. [dostęp 2016-10-04].
↑ Turcja: Dwa razy więcej zimowych turystów, potrzeba nowych inwestycji, dostęp z dn. 2 stycznia 2014 r.
↑ Tunel pod Bosforem. Stambuł spełnia marzenie Sułtana. W: rynek-kolejowy.pl [on-line]. 2013-10-31. [dostęp 2013-10-31].
↑ Türkiye’deki Kürtlerin sayısı! (tur.). Milliyet, 2008-06-06. [dostęp 2013-11-06].
↑ CIA: Turkey (ang.). W: CIA World Factbook [on-line]. 2013-11-05. [dostęp 2013-11-06].
↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-25].
↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-25].
Bibliografia |
- Jerzy S. Łątka: Kemal Atatürk. Ojciec Turków. Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji, Kraków 1994. ISBN 83-901448-0-8.
- Krystyna Poznańska: Turcja stara i nowa. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1970
- Stanisław Kałużyński: Tradycje i legendy ludów tureckich. Iskry, Warszawa 1986
Tomasz Wituch: Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878-1923 – Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1980 ISBN 83-01-01698-1.
Jan Reychman: Życie polskie w Stambule w XVIII wieku. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1959- Lew Gumilow: Dzieje dawnych Turków. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1972
- Franz Babinger: Z dziejów Imperium Osmanów. Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa 1977
- Bernard Lewis: Svijet Islama. Vjera. Narodi. Kultura. Jugoslovenska Revija, Vuk Karadžić – Beograd (Belgrad) 1979
- Békési B.István: Törökország. Panoráma, Budapest (Budapeszt) 1983 ISBN 963-243-150-2 ISSN 0324-5888
- Μ.А.Гасратян – С. Ф. Орешкова – Ю. А. Петросян: Очерки истории Турции. Главная Редакция Восточной Литературы – Издательство “Наука” – Москва-Moskwa 1983
- Академия Наук СССР – Институт Востоковедения: Турецкая Республика. Москва” Наука” Главная Редакция Восточной Литературы 1990 ISBN 5-02-016949-8.
- Մէվլան Զատէ Րիֆաթ։ Օսմանեան Зեղափոխթեան Մութ Ծալբերը եւ Իթթիհատի Հայաջինջ Ծրագիրները – Երեվամ (Erywań) “ԿՓՀ” 1990.
- Ս.Կ. Խուդոյան: Արեվելահայ Դպրոցները 1830-1920 Թվականներին Ժամակագրությունը հավելյալ մանրամասներով – Երեվան (Erywań) “Լույս” 1987
Bohdan Gębarski: Morituri. Opowieść o 1915 r. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Warszawie – Koło Zainteresowań Kulturą Ormian – Warszawa 1992- Зареванд։ Турция и Пантуранизм – Введение А. Н. Мандельштама – Париж (Paryż) 1930
- Германские Иточникио Геноциде Армян – период Первой Мировой Войны – Ереван” (Erywań) Айастан” 1991
- Дж. Киракосян: Западная Армения в годы Первой Мировой Войны – Издательство Ереванского Университета Епреван (Erywań) 1971
- Дж. С. Киракосян: Младотурки перед судом истории. Ереван (Erywań), “Айастан” 1989
- Ա.Հ. Հարությունյան Թուրքական ինտերվենցիան անդրկովկան կրիվվնները. Հայկական ՍՍՀ ԳԱ Հրատարակչություն Երեվան (Erywań) 1984
Linki zewnętrzne |
Strona tureckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych (ang.)
Oficjalna strona internetowa Ministerstwa Kultury i Turystyki Turcji (ang.)
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kontrola autorytatywna (kraj):
ISNI: 0000 0004 0369 9232, 0000 0001 2359 3951
VIAF: 154313685, 132456442
LCCN: n80070818
GND: 4061163-2
NDL: 00573331
BnF: 118656641
SUDOC: 026402564
NKC: ge131143
- WorldCat
