Jfyhkgu

Ten artykuł dotyczy 21 Pułku Piechoty Dzieci Warszawy. Zobacz też: 21 Pułk Piechoty – inne pułki piechoty z numerem 21.

21 Warszawski Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy”
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	11 listopada 1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Warszawski
Patron	Dzieci Warszawy
Tradycje
Święto	18 sierpnia[1]
Nadanie sztandaru	21 lipca 1921 18 sierpnia 1932
Kontynuacja	8 Brygada Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	płk Bolesław Jaźwiński
Ostatni	płk dypl. Stanisław Sosabowski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Warszawa
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	8 Dywizja Piechoty
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Schemat działań pułku w latach 1919-1921

21 Warszawski Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy” (21 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonie Warszawa^[2] w Cytadeli. Wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty^[3].

W wojnie obronnej 1939 w składzie Armii „Modlin” wziął udział w ostatniej fazie bitwy pod Mławą. Od 10 września 1939 r. w obronie Warszawy.

Formowanie i zmiany organizacyjne |

Pułk formowano od 11 listopada 1918 w Warszawie, jako 1 Okręgowy Warszawski Pułk.
Kadrę w większości stanowili żołnierze I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego w Rosji oraz POW^[4]. Dowództwo powierzono płk Bolesławowi Jaźwińskiemu, a organizację I. batalionu kpt. Stanisławowi Wrzalińskiemu^[5]. 28 listopada 1918 I. batalion pod dowództwem Wrzalińskiego liczył już 870 ludzi – wyłącznie ochotników. Do I. batalionu oprócz Dowborczyków i członków POW zaciągnęło się wielu uczniów warszawskich szkół średnich, młodzieży robotniczej i inteligentów^[5]. Pułk złożył przysięgę 13 grudnia 1918 w Warszawie na placu Saskim^[4].

 Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk w walce o granice |

9 stycznia 1919 jego II batalion wyruszył na front ukraiński. 17 stycznia stoczył swój pierwszy zwycięski bój pod Rawą Ruską. Po zajęciu 22 lutego Bełza prowadził walki pozycyjne^[4]. 16 marca wyruszył na front III batalion. Uczestniczył w zdobywaniu Siedlisk, Rogoźna, Jaworowa i Wiszenki Wielkiej. W sierpniu II batalion przerzucony został na front wołyński i dotarł do Styru. 15 sierpnia, po przekroczeniu Horynia, osiągnął linię Słuczy, zajął Sarny, a pod Suszczanami przełamał silną linię nieprzyjaciela. W tym czasie I i III batalion walczyły na froncie litewsko-białoruskim, biorąc udział w walkach o Raków. W czasie kontrofensywy rosyjskiej w 1920 pułk wycofał się pod Warszawę. Tu bronił przedmościa stolicy na odcinku Okuniew – Leśniakowizna. Po odparciu nieprzyjaciela przeszedł do pościgu. Dotarł do Ostrołęki, skąd 12 września wyruszył do Stanisławowa. 14 sierpnia sforsował Dniestr pod Haliczem, a 18 października zdobył Miropol nad Słuczą.

Do Warszawy Pułk powrócił w kwietniu 1921. Za walki o granice żołnierze pułku otrzymali 22 Krzyże Virtuti Militari i 386 Krzyży Walecznych.

Pułk w okresie pokoju |

W okresie międzywojennym 21 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr I^[6] w garnizonie Warszawa na Cytadeli^[7]. Wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty^[6].

Po powrocie z frontu rozpoczął się dla pułku nowy okres działania już w warunkach pokojowych. W pierwszych latach kadra oficerska pochodziła w większości z oddziałów legionowych i Polskiej Organizacji Wojskowej, następnie z byłej armii rosyjskiej, a w trzeciej kolejności z byłej armii austriackiej. W miarę upływu czasu następowały stopniowo zmiany w związku z przybywaniem do pułku oficerów z polskich już szkół wojskowych^[8].

Przewrót majowy

Rankiem 12 maja komendant miasta gen. Stefan Suszyński postawił pułk w stan alarmowy. Zgodnie z rozkazem komendanta miasta wysłano kompanię pod dowództwem kpt. Mariana Masternaka wzmocnioną plutonem ckm por.Tadeusza Kiersta do Komendy Miasta. Druga kompania por. Jerzego Majewskiego obsadziła plutonami wyloty mostów na Wiśle. Po zorientowaniu się dowództwa pułku w przyczynach rozgrywających się wydarzeń, dowódca pułku oraz większość kadry dowódczej opowiedziała się po stronie marszałka Piłsudskiego^[8][a].

Odwołano kompanię ochraniającą mosty, a dowództwo kompanii skierowanej do Komendy Miasta objął adiutant pułku kpt. Tadeusz Zelazowski. Do ochrony gmachu Dowództwa Okręgu Korpusu w pałacu Mostowskich skierowano 3 kompanię ckm por. Rusiniaka-Gąsiorowskiego^[8]. Kompania kpt. Żelazowskiego około północy 12 maja przeszła z Komendy Miasta w rejon Dworca Głównego, a rano na skrzyżowanie Alej Jerozolimskich i Nowego Światu. Tam kpt. Zelazowski, odwołany do Cytadeli, przekazał dowództwo por. Kierstowi, a kompanię skierowano na Plac Trzech Krzyży i dalej w Aleje Ujazdowskie przeciw oddziałom rządowym. Byli zabici i ranni^[9]. 3 kompania ckm skierowana została z pałacu Mostowskich w rejon Dworca Głównego, a następnie z przydzielonymi dwoma działami rozpoczęła natarcie wzdłuż ul. Marszałkowskiej w kierunku pl. Zbawiciela. Napotkany przy ul. Litewskiej pododdział Szkoły Podchorążych złożył broń i por. Gąsiorowski odesłał go do znajdującego się W pobliżu budynku szkoły. Kompania opanowała budynek kolejki Wilanowskiej przy ul. Belwederskiej, zajęła stanowiska na wzniesieniu i stąd blokowała wycofujący się z gmachu Ministerstwa Spraw Wojskowych 10 pułk piechoty. Po zajęciu belwederu, zarządzono wstrzymanie ognia. 14 maja, około 19:30 zastępca dowódcy pułku ppłk Iwo Giżycki i zarządził powrót do koszar^[9].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 21 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[10].
Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[11]. W tym czasie wprowadzono też dodatkowo kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 1200 szeregowców i 12 karabinów maszynowych^[12].

Kampania wrześniowa 1939 |

3 września w bitwie pod Mławą pułk w składzie armii „Modlin” nacierał po osi Koziczyn-Chrostowo Wielkie,Czernice Borowe-Chojnowo odrzucił nieprzyjaciela w kierunku północnym i zdobył rubież szosy Grudusk-Przasnysz. Umożliwiło to oddziałom 8 i 20 Dywizji Piechoty wycofanie się na linię Bugu i Narwi^[13]. Dalej prowadząc działania opóźniające, wycofał się do Modlina. Tam otrzymał zadanie wzmocnienia obrony Warszawy. W czasie marszu poniósł dotkliwe straty wskutek niemieckiego bombardowania pod Jabłonną. Walczył w rejonie Grochowa. Jego dwa bataliony drugiego rzutu mobilizacyjnego odpierały niemieckie ataki na Mokotowie i Czerniakowie.

We wrześniu 1939 pułk stracił około 1500 zabitych, rannych i zaginionych żołnierzy

„Dzieci Warszawy” |

Dowódcy pułku

• płk Bolesław Jaźwiński (11 XI 1918 – 23 II 1919)


• płk piech. Fabian Kobordo (24 II – 27 XI 1919)


• mjr piech. Romuald Żurakowski (28 XI 1919 – 9 III 1920)


• ppłk piech. Mieczysław Sokół-Szahin (10 III – 6 IV 1920)


• ppłk piech. Florian Marciszewicz (7-27 IV 1920)


• mjr piech. Stanisław Tarabanowicz (28 IV – 27 VII 1920)


• mjr piech. Romuald Żurakowski (28-30 VII 1920)


• mjr piech. Zdzisław Wincenty Przyjałkowski (od 31 VII 1920)


• ppłk Romuald Żurakowski (1923 – VIII 1926 → dowódca piechoty dywizyjnej 28 DP^[14])


• płk piech. Jan Edward Dojan-Surówka (VIII 1926^[15] – 1934 → dowódca piechoty dywizyjnej 2 DP Leg.^[16])


• płk dypl. Bolesław Stanisław Borkowski (1934^[17] – 1938)


• płk dypl. Stanisław Sosabowski (III – IX 1939)

Cytadela Warszawska, miejsce stacjonowania pułku

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk piech. Iwo Krystyn Gizycki (1925)


• ppłk SG inż. Otton Czuruk (15 X 1925 – 24 X 1926 → GISZ)


• mjr / ppłk piech. Stefan Broniowski (23 XII 1927 – 2 XI 1928 → słuchacz WSWoj.)


• mjr / ppłk dypl. piech. Władysław I Winiarski (30 IV 1929^[18] – IX 1931 → szef sztabu DOK I^[19])


• ppłk dypl. piech. Władysław Ryszanek (1 IX 1931 – 31 V 1935 → stan nieczynny)


• ppłk dypl. Karol Hodała (od 15 X 1935^[20])

Kwatermistrzowie

• mjr piech. Jan Bratro (p.o. 1922 – 1923)


• mjr piech. Karol Kumuniecki (1924 – 1925)


• kpt. piech. Bronisław Surewicz (p.o. 23 V 1927 – 31 III 1930 → p.o. dowódcy baonu^[21])


• mjr piech. Mieczysław Duch (do VIII 1939)

Oficerowie pułku

• Marceli Cerklewicz


• Kazimierz Duch


• Włodzimierz Falcman


• Konstanty Jamiołkowski


• Antoni Krzyczkowski


• Otton Laskowski


• Władysław Stanisław Leśniak


• Tadeusz Maresz


• Józef Adam Stanisław Mickiewicz


• Kazimierz Moniuszko


• Jerzy Niezbrzycki


• Stanisław Sadowski


• mjr Franciszek Sobolta (dowódca II batalionu w 1928 r.)


• Józef Szyrmer vel Schirmer


• kpt Antoni Śliwiński (od 1927 adiutant pułku)


• Stanisław Wiloch


• Walerian Wojtulewicz


• Witold Wolfram


• kpt Czesław Wroczyński (naczelny lekarz pułku od 1920)


• 
  Stanisław Wrzaliński (organizator I batalionu w 1918 r.)

Obsada personalna w 1939 roku |

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku^[22][b]

Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne

• dowódca pułku – płk dypl. Stanisław Sosabowski
  


• I zastępca dowódcy – vacat


• adiutant – kpt. Stanisław Leopold Löwenstamm


• starszy lekarz – mjr dr Henryk Lenk


• młodszy lekarz – kpt. lek. Bolesław Syrocki


• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Mieczysław Duch
  


• oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (piech.) Roman Pospischil


• zastępca oficera mobilizacyjnego – kpt. adm. (piech.) Edward Turkiewicz


• oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Józef Jan Pechal


• oficer gospodarczy – kpt. int. Edward Baszniak


• oficer żywnościowy – vacat


• dowódca kompanii gospodarczej i oficer taborowy – kpt. tab. Maksymilian Ziembiński


• kapelmistrz – kpt. adm. (kapelm.) Antoni Chrapczyński


• dowódca plutonu łączności – por. Stanisław Gala


• dowódca plutonu pionierów – por. Wincenty Tkaczyk


• dowódca plutonu artylerii piechoty – kpt. art. Piotr Kowalski


• dowódca plutonu ppanc. – por. Marian Kamiński


• dowódca oddziału zwiadu – ppor. Jan Tłuczkiewicz

I batalion

• dowódca batalionu – mjr Władysław II Dobrowolski


• dowódca 1 kompanii – kpt. Władysław I Zwoliński


• dowódca plutonu – ppor. Bogdan Trawiński


• dowódca plutonu – ppor. Juliusz Felicjan Chwalibóg Wereszczyński


• dowódca 2 kompanii – kpt. Jerzy Czesław Wójcicki


• dowódca plutonu – ppor. Zbigniew Ksawery Marceli Stefański


• dowódca 3 kompanii – por. Zbigniew Chlebowski


• dowódca plutonu – ppor. Stefan Gawlik


• dowódca 1 kompanii km – p.o. por. Eugeniusz Pokrowski


• dowódca plutonu – por Stefan Burwiel

II batalion

• dowódca batalionu – mjr Stanisław Szerski


• dowódca 4 kompanii – por. Jerzy Aleksander Górecki


• dowódca plutonu – por Józef Smela


• dowódca 5 kompanii – kpt. Stanisław Ireneusz Adam Safin


• dowódca plutonu – ppor. Zygmunt Henryk Dziadosz


• dowódca 6 kompanii – kpt. Emanuel Dobromir Folga


• dowódca plutonu – ppor. Jan Andrzej Skierski


• dowódca 2 kompanii km – p.o. por. Ryszard Aleksander Kulesza


• dowódca plutonu – por. Mieczysław Ptasiński

III batalion

• dowódca batalionu – ppłk Marian Jan Rozborski


• dowódca 7 kompanii – kpt. Szczepan Bronisław Madej


• dowódca plutonu – ppor. Hubert Nikodem Kunicki


• dowódca 8 kompanii – kpt. Wiktor Świątek


• dowódca plutonu – ppor. Czesław Chamerski


• dowódca plutonu – ppor. Antoni Maria Kukawski


• dowódca 9 kompanii – kpt. Stefan Józef Obrębowski


• dowódca plutonu – por. Hieronim Tarasiuk


• dowódca 3 kompanii km – kpt. Jan Kozubek


• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Antoni Szczotkowski


• na kursie – por. Henryk Kamiński


• na kursie – por. Michał Antoni Polegaj


• na kursie – ppor. Czesław Dej


• na kursie – ppor. Stanisław Witomski


• odkomenderowany – por. Arseniusz Jermoliński

21 kompania Wartownicza „Palmiry”

• dowódca – kpt. Albin Józef Barczak


• dowódca plutonu – por. adm. (piech.) Piotr Bodzioch

21 obwód przysposobienia wojskowego „Warszawa”

• kmdt obwodowy PW – mjr Franciszek Stanisław Żebrowski^[c]
  


• kmdt miejski PW Warszawa I – kpt. piech. Edward Alfred Penner (*)


• kmdt miejski PW Warszawa II – kpt. piech. Henryk Kuźmiński (*)

Obsada personalna pułku we wrześniu 1939 roku^[25]

Dowództwo

• dowódca pułku – płk dypl. Stanisław Sosabowski
  


• oficer operacyjny kpt. dypl. Stanisław Jachnik


• I adiutant – kpt. Stanisław Loewenstamm


• kwatermistrz – kpt. Jan Moraczewski


• oficer łączności – por.Stanisław Gałła


• oficer informacyjny – ppor. Stanisław Olszewski


• lekarz – kpt. Bolesław Syrocki


• kapelan – ks.kpt. Mieczysław Kiełbasa

I batalion

• dowódca batalionu – mjr Władysław Dobrowolski
  


• dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Emanuel Folga (odznaczony VM za 1939^[26])


• dowódca 2 kompanii strzeleckiej – por. Józef Smela


• dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. Stanisław Sniadowski


• dowódca 1 kompanii ckm – por. Stefan Burwiel

II batalion

• dowódca batalionu – mjr Wisław Pius Teodor Radziszewski


• dowódca 4 kompanii strzeleckiej – por. Mikołaj Polegaj


• dowódca 5 kompanii strzeleckiej – kpt. Stanisław Safin


• dowódca 6 kompanii strzeleckiej – ppor. Jan Skierski


• dowódca 2 kompanii ckm – por. Eugeniusz Pokrowski

III batalion

• dowódca batalionu – kpt. Stefan Józef Obrębowski


• dowódca 7 kompanii strzeleckiej – ppor. Waldalin Puciata


• dowódca 8 kompanii strzeleckiej – kpt. Wiktor Świątek


• dowódca 9 kompanii strzeleckiej – ppor. Stanisław Witomski


• dowódca 3 kompanii ckm – por. Arseniusz Jermoliński
  

Pododdziały specjalne

• dowódca kompanii przeciwpancernej – por. Marian Kamiński


• dowódca kompanii zwiadu – ppor. Jan Płuczkiewicz


• dowódca plutonu artylerii piechoty – kpt. Piotr Kowalski


• dowódca plutonu pionierów – por. Jan Bochiński

Kawalerowie Virtuti Militari |

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920^[27]

Symbole pułkowe |

Poczet sztandarowy pułku

Sztandar

21 Warszawski pułk piechoty „Dzieci Warszawy“ miał dwukrotnie nadany sztandar. Pierwszy ufundowało Koło Opieki nad Pułkiem, został mu uroczyście wręczony 21 lipca 1921 roku przez Naczelnika Państwa, marszałka Józefa Piłsudskiego na Placu Saskim. Od tego dnia pełna nazwa 21 pułku piechoty brzmiała: 21 Warszawski Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy”^[28]. Wkrótce został przekazany do Muzeum Wojska w Warszawie, gdzie znajduje się dotychczas^[29].

Drugi sztandar pułk otrzymał również od społeczeństwa stolicy. 18 sierpnia 1932 roku Wręczył go Prezydent RP prof. Ignacy Mościcki^[30][28], a według Kazimierza Satory Józef Piłsudski^[31].

Opis sztandaru. Na ramionach krzyża wyhaftowane napisy: na górnym: Bełz 22.11.1919, na dolnym: Raków 24.V11.l919, na prawym: Halicz l4.IX.1920, na lewym: Okuniew 18.VIII.1920. Na białych polach między ramionami krzyża na tarczach: w lewym górnym rogu, daty 6.1.1831 i 11.XI.1918, w prawym górnym rogu: odznaka pamiątkowa POW, w prawym dolnym rogu Syrena, herb m.st. Warszawy. Wzdłuż drzewca umieszczona biało-czerwona wstęga. Obydwa pasma wstęgi zakończono złotą frędzlą. Na jednej wstędze wyhaftowano: 21 Warszawskiemu Pułkowi Piechoty Chorągiew Tę Ofiarowuje Stolica Dnia 18.VIII.1932 Roku, na drugiej: Spadkobiercy Sławy 5-go Pułku Strzelców Pieszych Dzieci Warszawy z Roku 1831. W drzewce wbito 21 gwoździ: 9 złotych i 12 srebrnych^[29].

Na jego sztandarze, obok chlubnie stoczonych bojów w latach 1919-1920: „Bełz” 1919, „Raków” 1919, „Halicz” 1920, „Okuniew” 1920 zostały później dopisane: „Ciechanów” 1939, „Grochów” 1939, „ZWZC” 1940, „Żoliborz” 1944. Sztandar został udekorowany Orderem Virtuti Militari^[32].

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Odznaka pamiątkowa

Zatwierdzona przez Ministra Spraw Wojskowych w 1929 roku. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża tzw. palowego o ostro ściętych końcach ramion emaliowanych w kolorze białym. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały „21 P.P.” oraz nałożono na dolnym ramieniu herb Warszawy. W centrum krzyża znajduje się srebrny orzeł jagielloński w otoku srebrnego i oksydowanego wieńca dębowo-laurowego. Czteroczęściowa – oficerska, wykonana w tombaku srebrzonym, emaliowana, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznaki był Stanisław Reising z Warszawy^[2].

Odtworzenie pułku w ramach Armii Krajowej |

Pomimo kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 pułk nie przestał istnieć. Działał w konspiracji jako pułk kadrowy, podporządkowany Komendzie Głównej ZWZ, a następnie AK pod kryptonimem „Żaglowiec”. W powstaniu warszawskim walczył w rejonie centralnego Żoliborza. Stracił w tym czasie 450 żołnierzy. Jako zwarta jednostka przestał istnieć 30 września 1944.

 Osobny artykuł: Zgrupowanie Żaglowiec.

Uwagi |

Przypisy |

Bibliografia |

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.


• Mieczysław Fularski: Zarys historii wojennej 21-go Warszawskiego pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.


• Edward Kospath-Pawłowski: 8 dywizja piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-71-7.


• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Instytut Wydawnictw PAX. Warszawa 1990


• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.


• Lechosław Karczewski: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 21 Warszawski pułk piechoty „Dzieci Warszawy”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1992. ISBN 83-85253-24-6.


• [red.]Bronisław Prugar-Ketling: Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.


• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.


• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.


• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.

p • d • e Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej Rodowód Polska Siła Zbrojna Armia Polska we Francji Armia Wielkopolska Legiony Polskie Samoobrona Litwy i Białorusi Wojsko Litwy Środkowej Wojsko Polskie na Wschodzie Naczelne władze wojskowe Naczelnik Państwa (1918-1922) Prezydent RP (1922-1939) Naczelne Dowództwo WP Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Sztab Generalny (Główny) Kwatera Główna Naczelnego Wodza Rodzaje sił zbrojnych Wojsko Marynarka Wojenna Formacje Wojska Wartownicze i Etapowe (1919-1921) Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) Obrona Narodowa (1937-1939) Bronie Piechota Kawaleria Artyleria Bronie pancerne (1937-1939) Lotnictwo Saperzy Wojska Kolejowe (do 1928) Wojska Samochodowe (do 1937) Tabory Żandarmeria Służby duszpasterska geograficzna intendentury inżynieryjno-saperska kolejowa remontu sprawiedliwości zdrowia weterynarii uzbrojenia lotnictwa żeglugi śródlądowej łączności etapowa jeniecka poborowa WP w 1939 OdeB pokojowe Plan mob. "W" Mobilizacja OdeB wojenne Kampania wrześniowa Plan Zachód Plan Wschód Inne Bunt Żeligowskiego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego Centrum Wyszkolenia Saperów Centrum Wyszkolenia Łączności Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Fundusz Obrony Narodowej Główny Urząd Zaopatrywania Armii Instytut Wojskowo-Techniczny Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Oficerska Szkoła Topografów Placówki dyplomatyczne Wojska Polskiego II RP Rada Wojenna Rada Wojskowa Wojna polsko-bolszewicka Wojskowa Komisja Ustawodawcza Wyższa Szkoła Wojenna Barwy broni i służb Mundur