Jfyhkgu

Zobacz też: inne znaczenia.

Inowrocław
— miasto i gmina —
Pomnik Jana Kasprowicza, Rynek, Rzeźba na Rynku, Panorama miasta, Kościół Garnizonowy, kamienica na Starym Mieście, Rzeźba-maska na elewacji Bazyliki Mniejszej Imienia NMP, Park Solanki, Kościół pw. NMP
Herb Flaga
Dewiza: Miasto Na Soli
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	inowrocławski
Data założenia	ok. 1120
Prawa miejskie	1237/1238
Prezydent	Ryszard Brejza
Powierzchnia	30,42 km²
Wysokość	85–100 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	73 318[1] 2418,7 os./km²
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	88-100 do 88-110 i 88-115
Tablice rejestracyjne	CIN
Położenie na mapie powiatu inowrocławskiego Inowrocław
Położenie na mapie Polski Inowrocław
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Inowrocław
52°47′45″N 18°15′40″E/52,795833 18,261111
TERC (TERYT)	0407011
SIMC	0928989
Urząd miejski ul. Prezydenta Franklina Roosevelta 36 88-100 Inowrocław
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Inowrocław ⁱ (niem. Inowrazlaw, od 1904 do 1920 i w czasie okupacji niemieckiej Hohensalza) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu inowrocławskiego i gminy wiejskiej Inowrocław.

Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa inowrocławskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku^[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bydgoskiego.

Inowrocław położony jest nad rzeką Noteć, na Równinie Inowrocławskiej, w północno-wschodniej części Pojezierza Wielkopolskiego. Jest 49. miastem w Polsce pod względem liczby ludności i najludniejszym miastem w Polsce nie będącym miastem na prawach powiatu. Według danych z 30 czerwca 2018 roku miasto miało 73 318^[1] mieszkańców. Inowrocław jest istotnym węzłem kolejowym i drogowym oraz wielobranżowym ośrodkiem przemysłowym, usługowym i uzdrowiskowym. Od 2013 roku w granicach miasta znajdują się miejsca pod inwestycje Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Zrzeszony w Związku Miast Polskich.

Miasto uznawane jest za stolicę Kujaw Zachodnich. W Inowrocławiu funkcjonują sanatoria, domy uzdrowiskowe i tężnia solankowa, a samo miasto posiada status uzdrowiska. Posiada bogate złoża soli kamiennej, które wydobywane są tutaj od czasów starożytnych, stąd określenie „miasto na soli”. Jednak od zamknięcia i zalania kopalni „Solino” sól w sposób tradycyjny nie jest już wydobywana. Miasto jest garnizonem wojskowym. W mieście rozlewa się także wysoko zmineralizowaną wodę „Inowrocławianka”, która jest podobno najbardziej słoną sprzedawaną wodą pitną w Polsce. W parku solankowym znajdują się również tężnie (a właściwie tężnia).

Miasto królewskie lokowane w latach 1231–1267 położone było w XVI wieku w województwie inowrocławskim^[3].

Miejsce popisów szlachty województwa inowrocławskiego I Rzeczypospolitej^[4]

Patronką Inowrocławia jest Królowa Jadwiga.

Położenie |

Noteć w okolicy Inowrocławia

Inowrocław położony jest na Kujawach Zachodnich, których jest stolicą. Miasto znajduje się w środkowym biegu Noteci. Leży na Równinie Inowrocławskiej. W niedużej odległości od miasta znajdują się dwa największe jeziora w województwie: Jeziora Pakoskie oraz Gopło. Na pierwszym z nich jest zlokalizowana zapora wodna oraz śluza. Na wschód od miasta leży Park Krajobrazowy Nadgoplański Park Tysiąclecia i obszary programu Natura 2000. Jest największym miastem na obszarze Kujaw zachodnich, Pałuk oraz ziemi mogileńskiej. Liczba prawie 75 tys. mieszkańców daje miastu 5 miejsce wśród największych w województwie. Południowe dzielnice znajdują się w dolinie Noteci i są położone niżej od innych części miasta. Inowrocław leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. Rzeźba terenu jest lekko pofałdowana. Gleby w tej okolicy to głównie bardzo żyzne czarne ziemie. Przebiegają tędy szlaki turystyczne. Trwają prace przy modernizacji szlaków wodnych i przystosowaniu ich do celów turystycznych. W pobliżu zlokalizowane są kompleksy leśne. Tereny te obfitują w surowce naturalne, które są tutaj od dawna wydobywane. Inowrocław znajduje się na szlakach transportowych i jest ważnym węzłem komunikacyjnym: drogowym (o znaczeniu krajowym) i kolejowym (o znaczeniu międzynarodowym).

Według danych z 2002^[5] Inowrocław ma powierzchnię 30,42 km², w tym:

• użytki rolne: 46%


• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 2,48% powierzchni powiatu.

Historia |

Inowrocław i okolice na mapie z 1780 roku (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)

Romański Kościół pw. Imienia NMP

Neogotycki Ratusz

Starożytność i Polska przedrozbiorowa |

Jedno z najstarszych miast polskich. W czasach starożytnych przebiegał tędy szlak bursztynowy. Przypadkowe znalezienie historycznych śladów działalności ludzkiej i prowadzone później prace wykopaliskowe wykazały, że na terenie obecnego Inowrocławia istniała prawdopodobnie najstarsza warzelnia soli, jaka została odkryta na ziemiach polskich.

Pierwsza wzmianka o Inowrocławiu pochodzi z 1185 roku i określa miejscowość jako Novo Wladislaw. Nazwa została wybrana prawdopodobnie na cześć Władysława Hermana lub jako Nowy Włocławek, założony przez mieszkańców Włocławka uciekających przed powodzią i szukających nowego miejsca do osiedlenia się. Miasto powstało na bazie dużego targu i znajdującej się w pobliżu warzelni soli.

Prawa miejskie Inowrocław uzyskał ok. 1238 r. z rąk księcia Kazimierza Konradowicza. Miasto było siedzibą książąt kujawskich i starostów inowrocławskich. Jako siedziba starosty i ośrodek powiatu, stał się Inowrocław w XIV w. także siedzibą sądów szlacheckich, najpierw ziemskiego, a następnie grodzkiego, które funkcjonowały w tym mieście do końca XVIII w.^[6]

Książęta inowrocławscy:

• Leszek II Czarny


• Leszek inowrocławski


• Przemysł inowrocławski


• Siemomysł inowrocławski


• Władysław I Łokietek


• Kazimierz I kujawski

Odbywały się tu procesy polsko-krzyżackie. Stąd pochodzili Królowie Polski: Władysław I Łokietek i Kazimierz Wielki. Z inowrocławskiego zamku król Władysław Jagiełło prowadził „Wielką Wojnę” z Zakonem Krzyżackim w 1410 roku.

W latach 1466–1772 Inowrocław był stolicą województwa inowrocławskiego obejmującego swym zasięgiem północno-zachodnią część Kujaw z miastami: Bydgoszcz, Solec Kujawski, Koronowo, Gniewkowo, Podgórz, Słońsko, Raciążek, Służewo, Lipno, Dobrzyń i Radziejów.

Okres zaborów |

Okres zaboru pruskiego to czas wzrastającej germanizacji. W XIX w. miasto zaczęło się ponownie rozwijać. Powstało wiele obiektów: drukarnia (1840), szkoła średnia (1848), nowy szpital dla miasta i powiatu (1870), kopalnia i warzelnia soli oraz rozpoczęcie budowy węzła kolejowego (1872–1873), uzdrowisko (1875), fabryka maszyn rolniczych i fabryka sody (1882), gazownia (1902), wodociągi (1904), elektrownia (1908), linia tramwajowa (1912–1962). Jednocześnie mieszkańcy miasta aktywnie brali udział we wszelkich zrywach narodowych (insurekcja kościuszkowska, powstania listopadowe i styczniowe). W 1812 w Inowrocławiu miał swą kwaterę cesarz Napoleon Bonaparte w drodze na Moskwę.

Dwudziestolecie międzywojenne |

Deptak – ul. Królowej Jadwigi

Inowrocław powrócił do Polski w roku 1919; wyzwolony został 6 stycznia^[4]. Na czele powstańców wielkopolskich przejmujących kontrolę nad miastem stał kpt. Paweł Cyms. Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas zmagania się z trudną ogólną sytuacją gospodarczą w kraju, co w Inowrocławiu przekładało się między innymi na bardzo wysokie bezrobocie. Liczne były wystąpienia robotników i bezrobotnych. W 1926 policja krwawo rozgoniła demonstrację robotniczą. W latach 30. dochodziło do publicznych głodówek bezrobotnych. W 1930 r. głodowało m.in. 20 bezrobotnych powstańców. Mimo trudności gospodarczo-społecznych miasto się rozwijało. Uruchomiono Hutę Szkła Gospodarczego „Irena” i szyb Kopalni Soli przy ul. Poznańskiej (1924), zakończono budowę Zakładu Przyrodoleczniczego w uzdrowisku (1927), rozpoczęto budowę lotniska (1930) ukończoną po trzech latach. W 1933 w mieście powołano filię Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie.

II wojna światowa |

Cmentarz rzymskokatolicki parafii pw. św.Mikołaja, ul.Marulewska kwatera ofiar terroru niemieckiego 1940–1945

 Osobne artykuły: Intelligenzaktion i Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców.

W dniach 5–7 września 1939 roku oddziały polskiej 26 Dywizji Piechoty pod dowództwem płk. Adama Brzechwy-Adjukiewicza stoczyły w rejonie miasta bój z jednostkami niemieckiej 4 Armii^[7].

Pierwsze dni okupacji hitlerowskiej to masowe aresztowania i egzekucje mieszkańców, spośród których największy rozgłos zdobyła sobie tzw. „Krwawa niedziela” (noc z 22 na 23 października 1939 r.) dokonana w ramach Intelligenzaktion.

Na początku wojny Niemcy przeprowadzili masowe wysiedlenia ludności polskiej i żydowskiej. W nocy 30 listopada 1939 r. Niemcy wypędzili z miasta ponad 1000 polskich rodzin. W latach 1940–1945 istniał tutaj obóz przesiedleńczy, przez który przeszło ok. 10 000 Polaków, kilkuset z nich zamordowano. W dzielnicy Mątwy znajdował się obóz dla jeńców wojennych z ZSRR, Francji i Anglii. Zginęło ich tutaj około 900. Inowrocław został wyzwolony 21 stycznia 1945 przez oddziały 12 Korpusu Pancernego Gwardii dowodzonego przez generała majora N. Tieliakowa przy współudziale 34 Brygady Piechoty Zmotoryzowanej (później otrzymała miano "inowrocławskiej") wchodzące w skład 1 Frontu Białoruskiego^[8]. Ostatni nalot niemiecki odbył się jednak jeszcze 4 kwietnia 1945 – pojedynczy samolot zrzucił 4 bomby odłamkowe i ostrzelał podróżnych na peronach dworca kolejowego w Inowrocławiu.

Współczesność |

ul. Krzymińskiego

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 105 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Inowrocławiu^[9]. Na terenie miasta (Mątwy) zaraz po wyzwoleniu funkcjonował obóz specjalny NKWD^[10].

W latach 1950–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bydgoskiego. Powiat inowrocławski przywrócono 1 stycznia 1999. W 2009 roku papież Benedykt XVI ogłosił Świętą Królową Jadwigę patronką miasta Inowrocławia. Rozpowszechnianiem historii Inowrocławia i powiatu inowrocławskiego zajmują się pasjonaci zrzeszeni w Towarzystwie Miłośników Ziemi Kujawskiej i miasta Inowrocławia.

W 1987 r. w Inowrocławiu zmarła mieszkająca tu od 1981 r. poetka romska Papusza – Bronisława Wajs. Mieszkańcami gminy Inowrocław byli polscy patrioci: Roman Bartoszcze (przywódca polskiego ruchu ludowego przełomu XX/XXI wieku), Piotr Bartoszcze (zamordowany przez reżim komunistyczny z 7 na 8 lutego 1984), Michał Bartoszcze (ludowiec, brutalnie pobity w trakcie wydarzeń bydgoskich). Wszyscy spoczywają na cmentarzu w Inowrocławiu.

Architektura i urbanistyka |

Ścisłe centrum miasta jest typowe dla założonych w okresie średniowiecza miast. Centralnym placem jest rynek, od którego odchodzą uliczki. Istniejące przy nich obecnie kamienice w większości pochodzą z XIX wieku. W XX wieku Inowrocław wchłonął wiele okolicznych wsi. W czasach PRL-u rozpowszechniły się blokowiska. Na największym z nich – Rąbinie znajdują się budynki dochodzące do 11 pięter. Zakłady przemysłowe takie jak huta czy kombinat chemiczny są zlokalizowane na obrzeżach miasta, w typowo przemysłowych strefach. Duże obiekty handlowe znajdują się poza centrum, jednak w bliskości osiedli mieszkaniowych. Znajduje się tu tężnia solankowa. W kraju miasto jest uznawane za jeden z najlepszych ośrodków leczenia chorób dróg oddechowych.

Pomniki w Inowrocławiu

Pomnik Powstańców Wielkopolskich

Pomnik Zygmunta Wilkońskiego

Pomnik Jana Kasprowicza

Rzeźba Świętej Jadwigi Królowej Polski na Rynku

Dzielnice i osiedla |

Osiedle Rąbin – największe osiedle mieszkaniowe Inowrocławia, położone w południowej jego części. Liczy około 20 tys. mieszkańców.

Demografia |

 Osobny artykuł: Ludność Inowrocławia.

Według danych z grudnia 2015 roku Inowrocław był piątym pod względem liczby ludności miastem w województwie kujawsko-pomorskim (za Bydgoszczą, Toruniem, Włocławkiem i Grudziądzem), licząc 74 258 mieszkańców^[11].

Największą populację Inowrocław odnotował w 1997 – według danych GUS 79 571 osób^[12].

Dane z 30 czerwca 2004^[13]

• Wykres liczby ludności Inowrocławia na przestrzeni ostatnich 110 lat^[a]
  

• Piramida wieku mieszkańców Inowrocławia w 2014 roku^[14].

Zabytki |

Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu |

Najstarszy kościół Inowrocławia i jeden z najstarszych na Kujawach, sięgający metryką końca XII wieku. Pełni funkcję kościoła parafialnego, a od 2008 r. nosi tytuł bazyliki mniejszej, nadany przez papieża Benedykta XVI. Zniszczony w pożarze 1834 roku, kościół znajdował się w stanie ruiny. W latach 1901–1902 został poddany rekonstrukcji (z inicjatywy księdza Antoniego Laubitza) według projektu Juliusza Kothego, konserwatora zabytków prowincji poznańskiej. Wśród wyposażenia najcenniejsza jest gotycka rzeźba Uśmiechniętej Madonny i Dzieciątka Jezus datowana na lata ok. 1370–1380, umieszczona w ołtarzu głównym..

Kościół św. Mikołaja w Inowrocławiu |

Kościół św. Mikołaja

Jest to świątynia gotycka, trzynawowa z XIV wieku, oszkarpowana, kilkakrotnie przebudowywana, podczas okupacji pruskiej przez pewien czas zamieniona na magazyn. Sklepienie gotyckie zachowało się tylko w prezbiterium. Wyposażenie wnętrza utrzymane w stylu barokowym, ambona nosi cechy renesansu. Zwany inowrocławską farą.

Kościół św. Krzyża w Inowrocławiu |

Świątynia została wybudowana w latach 1861–1863 w stylu neoromańskim. Do 1945 służył wspólnocie ewangelickiej, w tym samym roku został konsekrowany jako kościół rzymskokatolicki.
W latach 1977–1984 wnętrze kościoła zostało przebudowane przez architekta Wiktora Ostrzałkę z Katowic. W świątyni umieszczony jest obraz Chrystus Ukrzyżowany namalowany przez Artura Grottgera.

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Inowrocławiu |

Bogaty wystrój rzeźbiarski świątyni, nawiązujący do polskich tradycji narodowych, jest dziełem poznańskiego artysty Władysława Marcinkowskiego. W 1909 roku w wyniku tąpnięcia ziemi (spowodowanego przez znajdującą się pod miastem nieczynną kopalnię soli) doszło do zawalenia się północnej ściany transeptu. Przez 20 lat świątynia pozostawała nieczynna aż do 1929 roku, kiedy odbudowano zawaloną ścianę i przywrócono kościół do funkcjonowania. Ceglany kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie wraz z dwunastowieczną Bazyliką Mniejszą Imienia NMP tworzą razem charakterystyczny i nieodłączny element inowrocławskiego krajobrazu miejskiego.

Pozostałe zabytki |

Zabytkowa kamienica przy ul. Królowej Jadwigi

Kamienica w rogu Rynku z zegarem słonecznym

Kamienica przy ul. Królowej Jadwigi – reprezentacyjnej ulicy miasta

• 
  Budynek Urzędu Miejskiego – Neogotycki gmach z lat 1907–1908. W jego skład wchodzi również wieża. Obecnie siedziba prezydenta miasta;


• 
  Fragmenty fortyfikacji średniowiecznych znajdują się przy ulicy Poznańskiej 4 oraz na placu Klasztornym przy Państwowej Szkole Muzycznej;


• neoklasycystyczny kościół garnizonowy św. Barbary i św. Maurycego z 1927–1928;


• Gimnazjum św. Wojciecha przy ulicy Toruńskiej;


• hotel „Bast” z 1901 r., według projektu Tomasza Pajzderskiego;


• dom z końca XVIII w. przy pl. Klasztornym;


• kamienice z przełomu XIX i XX w. przy ul. Królowej Jadwigi;


• zabudowa ul. Solankowej – wille w stylach historyzujących z końca XIX i pocz. XX w. oraz z okresu międzywojennego;


• 
  kościół św. Józefa z lat 1936–1939, zniszczony w 1944, odbudowany w latach 1948–1952;


• 
  kościół Opatrzności Bożej z lat 1930–1931 w dzielnicy Mątwy.

Administracja |

Inowrocław pełni funkcje regionalnego (dla kilku okolicznych powiatów) ośrodka administracji centralnej, samorządowej i wojskowej.

Administracja centralna |

W Inowrocławiu swoje wydziały lub filie dla regionu Kujaw Zachodnich ma wiele instytucji szczebla centralnego. Należą do nich m.in.: Główny Urząd Statystyczny, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Sądownictwo |

Sąd Rejonowy

Swoją siedzibę ma tu Sąd Rejonowy. Obejmuje swoim zasięgiem miasto Inowrocław oraz 7 gmin, w tym 3 miejskie, zamieszkałe przez 122 tys. obywateli polskich. Mieści się tu też Prokuratura Rejonowa.

Administracja samorządowa |

Inowrocław ma status gminy miejskiej, jednak od kilu lat walczy o nadanie tytułu miasta na prawach powiatu. Na czele władz samorządowych stoi Prezydent Miasta Inowrocławia – Ryszard Franciszek Brejza, który jest organem wykonawczym. Prezydent ma dwóch zastępców. Organem uchwałodawczym jest Rada Miejska. Przewodniczącym Rady Miejskiej jest Tomasz Marcinkowski, Wiceprzewodniczącymi Rady Miejskiej są: Magdalena Łośko, Grzegorz Kaczmarek, Patryk Kaźmierczak.[1] Inowrocław jest też siedzibą starostwa.

Miasta Partnerskie |

Inowrocław prowadzi również współpracę międzynarodową i ma miasta partnerskie. Jednym z nich od 1989 roku jest Bad Oeynhausen w Niemczech^[15].

Administracja wojskowa |

W mieście siedzibę ma Wojskowa Komenda Uzupełnień, która swoim zasięgiem obejmuje miasto Inowrocław oraz powiaty: inowrocławski, żniński i mogileński.

Garnizon Inowrocław |

Śmigłowiec należący do brygady inowrocławskiej

Miasto jest dużym ośrodkiem wojskowym. W skład garnizonu wchodzi Wojskowy Port Lotniczy (stacjonują tu śmigłowce bojowe), brygada lotnictwa oraz pułk inżynieryjny. W przeciwieństwie do innych garnizonów w kraju, ten inowrocławski ciągle się rozrasta. Rozwój wojska w mieście doprowadził do tego, że obecnie budowane są (na potrzeby żołnierzy) bloki na Osiedlu Rąbin.
W skład Garnizonu Inowrocław wchodzą:

Uzdrowisko Inowrocław |

Uzdrowisko Inowrocław – dywany kwiatowe

Inowrocław znany jest jako miejscowość uzdrowiskowa. Tradycje warzenia soli sięgają na tych terenach czasów średniowiecza. Współcześnie posiada warte zwiedzenia miejsca, zgrupowane w jednym kompleksie, położonym blisko centrum, w zachodniej części miasta:

• Park Solankowy,


• Zakład Przyrodoleczniczy,


• szpitale uzdrowiskowe, branżowe,


• 
  tężnię uzdrowiskową,


• Pijalnię wód i Palmiarnię


• Ogrody Papieskie (na cześć Janowi Pawłowi II)


• Ogrody „zapachów” – kwiatowe i ziołowe


• Basen „Inowrocławska terma”


• Teatr Letni,


• muszlę koncertową,


• tereny rekreacyjne: korty tenisowe, park linowy, siłownię plenerową dla dorosłych, plac zabaw dla dzieci, minigolf.

Tężnie solankowe

Widok od zewnątrz

Tężnie zimą

Widok z tarasu

W 2016 roku Inowrocław okazał się najlepszy pod względem czystości ''powietrza'' spośród wszystkich 153 ''polskich'' miast ujętych w badaniu WHO (World Health Organization/ Światowa Organizacja Zdrowia). Biorąc pod uwagę stężenie rakotwórczego pyłu zawierającego PM2,5 miasto zostało uznane jedynym miastem o najczystszym powietrzu^[16].

Kultura |

Teatr Miejski

Muzeum im. Jana Kasprowicza

Kino „Kinomax”

Inowrocław pełni funkcje ponadregionalnego ośrodka kultury. Odbywają się tu m.in.: Ogólnopolski Przegląd Młodzieżowych Orkiestr Dętych, Arlekinada (Ogólnopolski Festiwal Małych Form Teatralnych) oraz Coroczny Wojewódzki Profilaktyczny Festiwal Teatralny poPaTrz. Działają tu teatr, kino, muzea, galerie. W Inowrocławiu działa Teatr Miejski, w którym regularnie odbywają się spektakle, a także różnego rodzaju koncerty i akademie. Znajduje się tu też Teatr Letni oraz muszla koncertowa. Przy ulicy Kasprowicza mieści się muzeum, a na placu klasztornym Instytut Prymasa Józefa Glempa. Działają również domy kultury, biblioteki oraz kina. Mieści się tu wiele klubów oraz odbywa się wiele imprez okolicznościowych. Najważniejsze instytucje kultury w mieście:

• Muzeum im. Jana Kasprowicza


• Teatr Miejski


• Teatr Letni


• Kujawskie Centrum Kultury


• Instytut Prymasa Józefa Glempa


• Stała Wystawa Solnictwa


• Stała Wystawa Archeologiczna „Askaukalis”


• Młodzieżowy Dom Kultury „Pszczółka”


• Biblioteka Miejska im. Jana Kasprowicza


• Kino „Kinomax”


• Hala Widowiskowo-sportowa


• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Juliusza Zarębskiego


• Prywatna Szkoła Muzyczna „Yamaha”


• Sala Koncertowa im. Ireny Dubiskiej


• Najstarszy klub muzyczny „Hades”


• Ogólnopolski Festiwal Młodzieżowych Orkiestr Dętych


• Coroczny, marcowy Ogólnopolski Festiwal Małych Form Teatralnych Arlekinada
  


• Coroczny Wojewódzki Profilaktyczny Festiwal Teatralny poPaTrz
  


• Coroczny festiwal muzyki rockowej Ino-Rock Festival
  

Baza noclegowa |

Hotel „Bast”

Inowrocław jako miasto uzdrowiskowe ma dobrze rozwiniętą bazę noclegową. Znajdują się tu hotele świadczące usługi o wysokiej jakości. W Inowrocławiu znajdziemy następujące hotele:

• Hotel „Park” **


• Hotel „Bast” ***


• Hotel „Penelopa” ****


• Hotel „Focus Premium” ****


• Platinum Apartamenty

Poza tym można zarezerwować miejsca w „Solanki” Uzdrowisko Inowrocław czy w sanatorium „Energetyk”, „Modrzew”, „Oaza”, „Przy Tężni” oraz w licznych pensjonatach.

Turystyka |

Ławeczka gen. Sikorskiego

Wizytówką miasta jest uzdrowiskowy 85-hektarowy Park Solankowy. Znajdują się w nim kolorowe dywany kwiatowe, na które wysadza się rocznie ponad 110 tysięcy sadzonek kwiatów. W zachodniej części parku znajduje się tężnia solankowa, jeden z trzech tego typu w Polsce obiektów lecznictwa zdrojowego, mająca kształt dwóch połączonych wieloboków.

Od 1 sierpnia 2011 r. do każdej z najważniejszych atrakcji Inowrocławia prowadzi figura średniowiecznego żaka (5 figur), która w swojej postaci ma przypominać o czasach świetności miasta. Wykonane są z brązu, w wysokości ponad metr, przedstawione w ruchu. Autorem rzeźb jest Wojciech Mendzelewski z pracowni PRO-ART z Lublina.

Z Inowrocławiem związani są: Jan Kasprowicz, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Szenic, Maria Konopnicka, gen. Władysław Sikorski, Stefan Starzyński, Józef Unrug oraz Janusz Kusociński, Roman Bartoszcze, Piotr Bartoszcze, Michał Bartoszcze.

Religia |

Kościół pw. Zwiastowania NMP

Na terenie Inowrocławia działalność prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• 
  Kościoły rzymskokatolickie:
  
  
  
  • 
    Parafia pw. Imienia Najświętszej Maryi Panny, bazylika mniejsza
  
  
  • 
    Parafia św. Mikołaja św. Mikołaja
    
  
  
  • 
    Parafia pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
    
  
  
  • 
    Parafia pw. św. Krzyża
    
  
  
  • Parafia pw. św. Królowej Jadwigi
  
  
  • Parafia pw. Chrystusa Miłosiernego
  
  
  • 
    Parafia pw. św. Mikołaja
    
  
  
  • Parafia pw. Ducha Świętego
  
  
  • Parafia pw. Opatrzności Bożej
  
  
  • Parafia pw. św. Antoniego Padewskiego
  
  
  • 
    Parafia pw. św. Józefa
    
  
  
  • Kościół Garnizonowy pw. św. Maurycego i św. Barbary
  
  
  
  

• 
  Kościoły protestanckie
  
  
  
  • 
    Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
    
    • parafia w Inowrocławiu
    
    
  
  
  • 
    Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
    
    • zbór w Inowrocławiu
    
    
  
  
  • 
    Kościół Ewangelicznych Chrześcijan
    
    • zbór w Inowrocławiu
    
    
  
  
  • 
    Kościół Zielonoświątkowy (okręg pomorski)
    
    • Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Syloe” w Inowrocławiu
    
    
  
  
  
  

• 
  Świadkowie Jehowy^[17]:
  
  
  
  • Zbór Inowrocław-Południe
  
  
  • Zbór Inowrocław-Wschód
  
  
  • Zbór Inowrocław-Zachód
  
  
  
  

Kościoły nieistniejące |

Kościół Franciszkański w Inowrocławiu

Gospodarka |

Inowrocławskie Zakłady Chemiczne Soda Mątwy wieczorem

Lokomotywa T448P-092, należąca do firmy Transoda, która ma swoją siedzibę w Inowrocławiu

Biurowiec "Green Office" w centrum miasta

Inowrocław jest jednym z ważniejszych ośrodków gospodarczych w województwie kujawsko-pomorskim. Rozwinięty jest przemysł chemiczny, szklarski, maszynowy, metalowy, poligraficzny i spożywczy. Do największych zakładów na terenie miasta należą:

• 
  Inowrocławskie Zakłady Chemiczne „Soda-Mątwy” S.A. – zakłady produkują sodę kalcynowaną, kredę strącaną i chlorek wapnia,


• 
  Huta Szkła Gospodarczego „Irena” S.A., producent szkła kryształowego i szkła sodowego,


• 
  Inowrocławskie Kopalnie Soli „Solino” S.A. Grupa Orlen – producent soli i solanki,


• Inofama S.A.,


• Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „Pozkal” – Drukarnia Kujawska,


• Drukarnia Druk-Intro S.A.,


• Drukarnia Polprint,


• Drukarnia Ekspres,


• Centrostal Inowrocław,


• Kujawska Spółdzielnia Mleczarska Cuiavia.

W latach 1928–1986 w mieście funkcjonowała Kopalnia Soli „Solno”, która została zlikwidowana w 1986 roku ze względu na zagrożenie wodne. W południowej części miasta znajduje się wielki zespół osadników Inowrocławskich Zakładów Chemicznych Soda Mątwy, tzw. „Białe morze”. Z innych przedsiębiorstw wyróżnić można: Mostodrog, Drogi i Mosty, HT Tioplast Polska, Druk-Intro, Filar, Lematit, Joaga, Modina, Barbara Luijcx.

Rozwinięty jest sektor handlu i usług. W mieście swe siedziby ma wiele oddziałów banków, towarzystw ubezpieczeniowych, firm leasingowych i doradczych, funkcjonują liczne ośrodki handlu detalicznego i hurtowego, punkty usługowe, serwisy, istnieje kilkanaście stacji benzynowych i hipermarketów.

8 maja 2013 otwarto największe centrum handlowe w Inowrocławiu – Galerię Solną^[18].

Wybudowano tu Regionalną Instalację Przetwarzania Odpadów Komunalnych, która produkuje, między innymi, tzw. paliwo elektryczne^[19].

Transport |

Fasada dworca głównego w Inowrocławiu

Peron na stacji Inowrocław Rąbinek

Transport drogowy |

W Inowrocławiu krzyżują się też drogi krajowe i wojewódzkie:

• 
  15 Ostróda – Toruń – Inowrocław – Gniezno – Jarocin – Krotoszyn – Trzebnica
  


• 
  25 Bobolice – Bydgoszcz – Inowrocław – Konin – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Oleśnica
  


• 
  251 Inowrocław – Żnin – Wągrowiec
  


• 
  252 Inowrocław – Włocławek
  

W sąsiednich Tupadłach znajduje się węzeł drogi DK25 z drogą wojewódzką nr 412 Tupadły – Kruszwica.

17 lipca 2017 oddano do użytku obwodnicę miasta^[20].

Transport kolejowy |

 Osobne artykuły: Inowrocław (stacja kolejowa) i Inowrocław Rąbinek.

Początki kolei żelaznych w Inowrocławiu sięgają II połowy XIX wieku. 26 maja 1872 otwarto 45,4 km 2-torową linię kolejową Inowrocław-Bydgoszcz Główna^[21]. 15 sierpnia 1873 zakończono 2-letnią budowę i uruchomiono 366,4 km częściowo 2-torową linię kolejową Poznań Wschód – Inowrocław – Korsze. W marcu 1933 uruchomiono 156,1 km 1-torową linię Zduńska Wola Karsznice – Inowrocław. W II połowie XX w. sukcesywnie elektryfikowano najważniejsze linie kolejowe przebiegające przez Inowrocław W latach 1965–1974 zelektryfikowano całą 492 km 2-torową linię kolejową Chorzów Batory-Inowrocław-Tczew. W latach 1976–1990 zelektryfikowano całą linię kolejową Poznań Wschód – Inowrocław – Korsze.

Obecnie Inowrocław jest ważnym węzłem kolejowym o znaczeniu ogólnokrajowym. Leży na szlaku łączącym północ kraju z południem. Przez Bydgoszcz i Toruń łączy bowiem Gdańsk, Gdynię i Olsztyn ze wszystkimi dużymi miastami na południu. Największe znaczenie komunikacyjne ma zelektryfikowana magistrala węglowa łącząca Gdynię z Katowicami i Górnym Śląskiem. Od grudnia 2013 r. z Inowrocławia do Gdańska najszybsze pociągi docierają w ciągu około 2 godzin, a z Inowrocławia do Poznania w około godzinę.

Na dworcu głównym w Inowrocławiu zatrzymują się wszystkie pociągi pasażerskie.

Oprócz tego, w związku z remontem linii kolejowej nr 3 i wynikającym z niego objazdem, od czerwca 2017r przez stację Inowrocław Rąbinek kursuje 8 par pociągów Intercity^[22][23].

Linie kolejowe w Inowrocławiu:

• Linia 353 – Poznań Wschód – Skandawa


• Linia 131 – Chorzów Batory – Tczew


• Linia 742 – Inowrocław – Inowrocław Rąbinek


• Linia 206 – Inowrocław Rąbinek – Drawski Młyn


• Linia 231 – Inowrocław Rąbinek – Mogilno

Komunikacja miejska |

Solbus 11M SN11M

 Osobne artykuły: Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Inowrocławiu i Tramwaje w Inowrocławiu.

W Inowrocławiu działa komunikacja miejska. W mieście 15 linii dziennych w granicach miasta oraz 16 linii podmiejskich. Obsługiwany Tabor jest nowoczesny i składa się z kilkudziesięciu autobusów różnych marek, m.in.: Volvo, Solaris, Jelcz, MAN, Solbus, Kapena i inne. Komunikacja miejska w Inowrocławiu powstała w 1912 r.

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne sp. z o.o. w Inowrocławiu zajęło 8 miejsce w Ogólnopolskim Rankingu Najlepszych Przedsiębiorstw Komunikacji Miejskiej^[24][25].

Dawniej, w latach 1912–1962 w Inowrocławiu kursowały tramwaje. Jeden tramwaj, taki jaki kursował w mieście (typ Konstal N) na pamiątkę został jako pomnik ustawiony przy wylocie ul. św. Ducha na Rynku.

Komunikacja autobusowa |

Główny dworzec autobusowy znajduje się przy placu Kasprowicza w samym centrum miasta, niedaleko uzdrowiska i dworca kolejowego. Transport autobusowy poza miasto do innych miejscowości zapewniają takie firmy jak:

• Kujawsko-Pomorski Transport Autobusowy w Inowrocławiu (dawniej PKS)


• Nadgoplańska Komunikacja Autobusowa w Kruszwicy
  


• Jan-Trans w Janikowie
  


• Bus Niespodziński w Gniewkowie
  


• MatBud w Pakości
  


• Sprint-Trans w Piechcinie
  


• Prywatny przewoźnik autobusowy w Osieku Wielkim (-Osiek Wielki – Jaszczółtowo – Rojewo – Orłowo – Inowrocław)

Transport lotniczy |

W mieście znajduje się Lotnisko Inowrocław miejscowego Aeroklubu Kujawskiego.

W 2012 przy. ul. Poznańskiej otwarto sanitarne lądowisko.

Bezpieczeństwo |

Inowrocław jest bardzo dużym miastem, dlatego na terenie miasta działają odpowiednie służby, których celem jest zachowanie porządku i bezpieczeństwa. Z wielu możemy tu wyróżnić najważniejsze:

Szpital Wielospecjalistyczny im. dr. Ludwika Błażka w Inowrocławiu |

Szpital Wielospecjalistyczny im. dr. L. Błażka

Jeden z największych szpitali w województwie kujawsko-pomorskim. Mieści się w 6-piętrowym budynku przy ulicy Poznańskiej w samym centrum miasta. Placówka jest klasyfikowana w rankingu gazety „Rzeczpospolita” jako 3 najlepszy szpital w województwie i 23 najlepszy szpital w kraju (na ok. 350 placówek). Znajdują się tu następujące oddziały: anestezjologii i intensywnej terapii, chirurgii urazowej i ortopedii, dziecięcy, kardiologiczny, oddział intensywnego nadzoru kardiologicznego, pracownia hemodynamiki, laryngologiczny, neurologiczny, oddział udarowy, noworodkowy, dwa oddziały chirurgiczne, oddział ratunkowy i izba przyjęć, okulistyczny, opieki paliatywnej, położniczo – ginekologiczny, urologii i onkologii urologicznej, dwa oddziały wewnętrzne^[26].

Znajduje się tu 27 poradni^[27].

Patronem szpitala jest doktor Ludwik Błażek. Był to wybitny chirurg, wieloletni ordynator oddziału chirurgii, a także dyrektor tutejszego szpitala.

Oświata |

• 
  Szkoły wyższe
  
  
  
  • 
    Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości im. Księcia Kazimierza Kujawskiego w Inowrocławiu ul Kiełbasiewicza 7 (budynek gimnazjum nr 2) studia I stopnia: kryminologia, administracja.
  
  
  • 
    Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, Wydział Zarządzania i Nauk Społecznych w Inowrocławiu – studia I stopnia na kierunkach: zarządzanie, logistyka, rachunkowość, pedagogika, fizjoterapia. Studia II stopnia na kierunkach: pedagogika, rachunkowość.
  
  
  
  

Od 2007 roku przy WSG w Inowrocławiu funkcjonuje Uniwersytet Trzeciego Wieku.

• Szkoły podstawowe
  
  
  
  • Katolicka Szkoła Podstawowa im. bł. Wł. Demskiego
  
  
  • nr 2 im. Panny Maryi – ul. Najświętszej Maryi Panny
  
  
  • nr 4 im. Janusza Kusocińskiego – os. Rąbin
  
  
  • nr 6 im. Mikołaja Kopernika – os. Nowe
  
  
  • nr 9 im. Marii Skłodowskiej-Curie – os. Mątwy
  
  
  • nr 10 im. Jana Kasprowicza – os. Szymborze
    
  
  
  • nr 11 im. Stefana Batorego – os. Piastowskie
  
  
  • Katolicka Szkoła Podstawowa – os. Rąbin
  
  
  • Szkoła Podstawowa Integracyjna / w ramach Zespołu Szkół Integracyjnych im. Powstańców Wielkopolskich
  
  
  • nr 16 im. Jana Pawła II – Jacewo
  
  
  • Katolicka Szkoła Podstawowa im. bł. Wł. Demskiego, ul. Wojska Polskiego 20, oś. Rąbin
  
  
  
  

Gimnazjum Nr 1 im. św. Wojciecha

• 
  Gimnazja
  
  
  
  • nr 1 im. Świętego Wojciecha – os. Toruńskie,
  
  
  • nr 2 im. dra Józefa Krzymińskiego – os. Rąbin,
  
  
  • nr 3 im. 4 Kujawskiego Pułku Artylerii Lekkiej – os. Piastowskie,
  
  
  • nr 4 im. Zygmunta Wilkońskiego – os. Nowe,
  
  
  • Gimnazjum Integracyjne / w ramach Zespołu Szkół Integracyjnych im. Powstańców Wielkopolskich –
  
  
  • Gimnazjum Katolickie w Zespole Szkół Katolickich im. bł. ks. Władysława Demskiego – os. Rąbin
  
  
  • Gimnazjum przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Kasprowicza
  
  
  
  


• 
  Licea
  
  
  
  • 
    I LO im. J. Kasprowicza,
  
  
  • 
    II LO im. M. Konopnickiej,
  
  
  • III Liceum Ogólnokształcące im. Królowej Jadwigi
  
  
  • 
    IV LO im. Jana Pawła II,
  
  
  • Liceum Katolickie w Zespole Szkół Katolickich im. bł. ks. Władysława Demskiego – os. Toruńskie
  
  
  
  


• 
  Technika
  
  
  
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Jana Pawła II,
  
  
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Genowefy Jaworskiej,
  
  
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 im. Franciszka Zubrzyckiego,
  
  
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4 im. 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej
  
  
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 im. gen. Władysława Sikorskiego,
  
  
  
  


• 
  Szkoły zawodowe
  
  • Zespół Szkół Zawodowych Rzemiosła przy Cechu Rzemiosł Różnych w Inowrocławiu
  
  

Media |

W Inowrocławiu mają siedzibę media o znaczeniu ponadregionalnym. Istnieją 3 stacje radiowe, kilka redakcji gazet i serwisów internetowych.

• Radio:
  
  
  
  • 
    Meloradio 98,1 FM (dawniej Radio Zet Gold)
  
  
  • 
    Radio RMF MAXXX Inowrocław 90,8 FM (dawniej Radio GRA Inowrocław)
  
  
  • 
    Radio Plus Bydgoszcz 91,6 FM
  
  
  
  


• Prasa:
  
  
  
  • 
    Gazeta Pomorska (mutacja inowrocławska)
  
  
  • 
    Express Inowrocławski (mutacja Expressu Bydgoskiego)
  
  
  • Nasze Miasto Inowrocław (wydawana przez UM)
  
  
  • Kurier Inowrocławski (darmowa gazeta wydawana co czwartek)
  
  
  
  

• Internet:
  
  
  
  • 
    [2] Portal informacyjny ki24.info
  
  
  • Serwis regionalny www.kujawyzachodnie.pl (wydawany przez ATS Marketing)^[28]
    
  
  
  • Portal miejski ino-24.pl^[29]
    
  
  
  • Portal ino.online^[30]
    
  
  
  • Portal inianie.pl (wydawana przez UM)^[31]
    
  
  
  
  

Sport |

Stadion im. Inowrocławskich Olimpijczyków

Miasto Inowrocław posiada kilkanaście obiektów sportowych. Najnowocześniejszym z nich jest Stadion Miejski im. Inowrocławskich Olimpijczyków (piłkarsko-lekkoatletyczny), miej reprezentacyjnym obiektem sportowym o przestarzałej infrastrukturze jest Stadion Miejski nr 2 w Inowrocławiu (piłkarski), oprócz nich w mieście jest wybudowana hala widowiskowo-sportowa, baseny, korty tenisowe, park linowy, ścianka wspinaczkowa, 6 orlików, skatepark oraz sezonowe lodowiska.

• motoryzacja – Automobilklub Inowrocławski, www.automobilklubinowroclawski.pl
  


• piłka nożna – Goplania Inowrocław, Cuiavia Inowrocław, Noteć Inowrocław, Błękitni Gesal Inowrocław, Masters Team Inowrocław
  


• piłka ręczna – Damy Radę Inowrocław


• piłka ręczna plażowa – Damy Radę Inowrocław


• koszykówka – Noteć Inowrocław, Sportino Inowrocław, SKS Kasprowicz Inowrocław, Domino Inowrocław


• karate – Inowrocławski Klub Sportowy Karate, Błękitni Gesal Inowrocław


• tenis stołowy – IKTS Noteć Inowrocław

Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”

• tenis ziemny – Inowrocławskie Stowarzyszenie Tenisowe Sokół, Inowrocławskie Stowarzyszenie Tenisowe Goplania, Stowarzyszenie Kujawskie Centrum Tenisowe Masters, Klub Tenisowy Centrum


• lotnictwo – Aeroklub Kujawski w Inowrocławiu


• pływanie – Kryta Pływalnia „Delfin”, „Wodny Park”, „Inowrocławska Terma” oraz basen odkryty


• siatkówka – UKS „Mechanik” Inowrocław, Młodzieżowe Stowarzyszenie Piłki Siatkowej OSiR Inowrocław


• żeglarstwo – Yacht Klub Polski INOWROCŁAW


• szachy – Inowrocławskie Towarzystwo Szachowe „Pozkal – Przydomek Inowrocław”, Błękitni Gesal Inowrocław


• boks – Cuiavia Inowrocław
  


• sumo – Błękitni Gesal Inowrocław

• W latach 50. XX wieku w Inowrocławiu działał klub żużlowy „Unia” Inowrocław. Zespół występował w Pomorskiej Lidze Okręgowej Żużla (dzisiejszym odpowiednikiem jest 2liga) i rozgrywał mecze m.in. z drużynami z Bydgoszczy i Torunia. Mecze były rozgrywane na obecnym Stadionie miejskim przy ul. Wierzbińskiego. Jednak po śmiertelnym wypadku na inowrocławskim torze sekcję żużlową w mieście zlikwidowano.


• MMA i inne sporty walki – Criminal13 Fighting Division przy ul. Andrzeja 12

Nazwa miasta |

Najstarszą znaną nazwą miasta jest Novus Wladislaw; nawiązującą do imienia Władysław. Z czasem oficjalna nazwa miasta uzyskała brzmienie Juniwladislavia, a z niej w czasach Rzeczypospolitej Szlacheckiej wykształciły się spolszczone wersje: najpierw Iuniwłocław, a później Inowłocław. W latach 1904–1920 i podczas okupacji niemieckiej Hohensalza, czasami też Jungbreslau, Jungleslau)^[32].

Honorowi obywatele |

 Osobny artykuł: Honorowi obywatele Inowrocławia.

Zobacz też |

• Wielka Synagoga w Inowrocławiu


• Mała Synagoga w Inowrocławiu


• Synagoga w Inowrocławiu


• Stary cmentarz żydowski w Inowrocławiu


• Nowy cmentarz żydowski w Inowrocławiu


• Szlaki turystyczne Inowrocławia i okolic


• 1 Inowrocławski Hufiec Harcerzy ZHR


• gmina Inowrocław-Wschód


• gmina Inowrocław-Zachód


• Arlekinada

Sąsiednie gminy |

Inowrocław, Pakość

Uwagi |

Przypisy |

Bibliografia |

Stare przewodniki |

• Karol Kopeć, Ilustrowany przewodnik po Inowrocławiu i Kujawach (Kruszwica-Strzelno-Trzemeszno-Mogilno-Pakość), Inowrocław 1933 [3]
  


• Stanisław Waszak, Przewodnik po Inowrocławiu i Kujawach (Kruszwica, Strzelno, Pakość), Inowrocław 1933 [4]
  


• Alfred Krysiak, „Inowrocław i Kujawy” różne wydania z różnych lat

Linki zewnętrzne |

• Strona internetowa Urzędu Miasta Inowrocław


• 
  Historia Żydów w Inowrocławiu na portalu Wirtualny Sztetl


• 
  Inowrocław w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.

p • d • e Dzielnice i osiedla Inowrocławia Mątwy Miechowiczki Nowe Osiedle Osiedle Bajka Osiedle Bydgoskie Osiedle Piastowskie Osiedle Toruńskie Rąbin Rąbinek Solno Stare Miasto Szymborze Śródmieście Zdrojowe

p • d • e Powiat inowrocławski Miasta Inowrocław Gniewkowo Janikowo Kruszwica Pakość Gminy miejskie Inowrocław Gminy miejsko-wiejskie Gniewkowo Janikowo Kruszwica Pakość Gminy wiejskie Dąbrowa Biskupia Inowrocław Rojewo Złotniki Kujawskie

p • d • e Miasta wojewódzkie Rzeczypospolitej Prowincja wielkopolska Brześć Kujawski Chełmno Gniezno Inowrocław Kalisz Lidzbark Warmiński Łęczyca Malbork Płock Poznań Rawa Mazowiecka Sieradz Skarszewy Warszawa Prowincja małopolska Bełz Bracław Czernihów Drohiczyn Kamieniec Podolski Kijów Kraków Lublin Lwów Łuck Sandomierz Żytomierz Wielkie Księstwo Litewskie Brześć Mińsk Mścisław Nowogródek Połock Smoleńsk Troki Wilno Witebsk Wornie Inflanty Dorpat Dyneburg Kieś Parnawa